Ynglingesoga

KRINGLA HEIMSINS - den runde jordskiva som menneska bur på, skjer det mange viker inn i. Store hav går frå den ytre sjøen inn i landa. Det er kjent at det går eit hav frå Norvasund [Gibraltar] og heilt ut til Jorsalaland [landet rundt Jerusalem]. Frå dette havet går det ein lang havbotn i nordaust, som heiter Svartehavet, og som skil dei tre jordbolkane frå kvarandre. Austanfor heiter landet Asia, men vestanfor kallar somme det Europa, og somme Enea [etter Aeneas, ein kongsson frå Troja].

Nordanfor Svartehavet ligg Store Svitjod [truleg Scythia magna, som i oldtida var i Søraust-Russland] eller Det kalde Svitjod. Store Svitjod seier somme er ikkje mindre enn Store Serkland [her: landa i Det nære aust. Det kan og brukast om Nord-Afrika, (Saracenarlandet)]; somme liknar det med Store Blåland [dvs. det store negerlandet, som er Etiopia eller Nordvest-Afrika. Negrar heitte blåmenn på norrønt]. Nørdste delen av Svitjod ligg ubygd av frost og kulde, sameleis som synste lotten av Blåland ligg i øyde av solsteik. I Svitjod er det mange storbygder, og der er mange slag folk og mange tungemål; der er kjemper og der er dvergar, og der er blåmenn og, og mange slags underlege folk og dyr og fælande store drakar. Sørover frå dei fjella som ligg bortanfor alle bygder, renn det ei elv omkring Svitjod; ho heiter med rette Tanais [Don i antikken]. Før kalla dei ho Tanakvisl [kvesl: grein, munning] eller Vanakvisl; ho kjem til sjøen inne i Svartehavet. Landet kring Vanakvisl kalla dei Vanaland [vanane sitt land] eller Vanaheim. Denne elva skil mellom verdsdelane. Austanfor heiter det Asia, men vestanfor Europa.

2. Landet austanfor Tanakvisl i Asia kalla dei Åsaland eller Åsaheim, men hovudborga i landet kalla dei Åsgard [norrøne gudar: aesir, i eintal ass: Snorre knyter Asia saman med åss]. I borga var det ein hovding som heitte Odin, og der var ein stor blotstad. Det var skikk der at tolv hovgòdar [hov: det heidne gudshuset; ein gòde tente m.a. som prest] var dei fremste; dei skulle rå for blotinga og døme mellom folk. Desse blei kalla diar [gudar] eller drottar [drottinn: dei som står i leiinga for ei hird, (frå drott)]; alt folket skulle tene og lyde dei.

Odin var ein stor hærmann og mykje vidfaren, og han la mange rike under seg. Han var så sigersæl at han hadde overtaket i alle slag, og det blei til at mennene hans trudde sigeren var han viss i kvart slag. Han hadde for skikk når han sende mennene sine til strid eller i andre ærend, at han først la hendene på hovudet deira og velsigna dei; dei trudde at då ville dei ha lykka med seg. Såleis var det og med mennene hans, at når dei kom i naud på sjø eller land, kalla dei på namnet hans, og dei trudde då at dei fekk hjelp av det. All si lit sette dei til han. Han for ofte så langt bort at han var ute på ferda i mange år.

3. Odin hadde to brør; den eine heitte Ve og den andre Vilje. Desse brørne styrte riket når han var borte. Det var ein gong Odin var faren langt bort og hadde vore lenge ute, så æsene tykte ikkje det var von om at han skulle komme heim att. Då tok brørne og skifta arven; men Frigg, kona hans, gifte dei seg med begge to. Men ei stund etter kom Odin heim, og då tok han att kona si.

4. Odin fór med ein hær mot vanene [ei av to gudeætter i norrøn mytologi] men dei stod djervt imot han og verja landet sitt, og det var så opp og ned med sigeren. Dei herja landet for kvarandre og gjorde skade. Men då dei blei leie av dette, sette dei forliksstemne med kvarandre og gjorde fred og gav kvarandre gislar. Vanene gav dei gjævaste mennene sine, Njord den rike og Frøy, son hans; men æsene gav ein som heitte Høne, og sa at han høvde framifrå godt til å vere hovding. Han var ein stor og utifrå ven mann. Med han sende æsene ein som heitte Mime og var ein ovleg klok mann. Men vanene på si side gav den visaste mannen i sin flokk; han heitte Kvase.

Då Høne kom til Vanaheim, gjorde dei han straks til hovding. Mime gav han alltid råd. Men når Høne var på ting eller stemne, og Mime var borte og det kom vanskelege saker for han, då svarte han støtt sameleis: "La andre rå", sa han. Då kom vanene på den trua at æsene hadde svike dei på mannebytet. Så tok dei Mime og hogg hovudet av han og sende det til æsene.

Odin tok hovudet og smurde det med slike urter at det ikkje kunne rotne, og kvad galdrar [galder: trolldomssong] over og trolla det slik at det talte med han og sa mange løynde ting til han. Odin sette Njord og Frøy til blotgòdar og dei var diar hos æsene. Dotter til Njord heitte Frøya; ho var blotgydje [offerprestinne], og ho lærte først æsene seid [trolldom], som var skikk hos vanene. Då Njord var hos vanene, hadde han vore gift med søster si, for slikt var lovleg der. Barna deira var Frøy og Frøya. Men hos æsene var det forbode å gifte seg med så nært skyldfolk.

5. Det går ein stor fjellgard [Kaukasus] frå nordaust til sørvest; dei skil mellom Store Svitjod og andre rike. Sønnanfor fjellet er det ikkje langt til Tyrkland [Lille-Asia og land omkring]; der hadde Odin store eigedommar. I den tida fór romarhøvdingane vide om i verda og la under seg alle folk, men mange høvdingar rømde for denne ufreden frå eigedommane sine. Men fordi Odin var framsynt og trollkunnig, visste han at avkomet hans skulle bu og bygge i den nordlege delen av verda. Derfor sette han brørne sin, Ve og Vilje, over Åsgard; men sjølv fór han bort og alle diane med han, og mange andre folk.

Først fór han vest til Gardarike [no Russland] og så sør til Saksland [Nord-Tyskland]. Han hadde mange søner; han vann rike vidt over Saksland og sette sønene sine der til å styre landet. Så fór han nord til sjøen og tok seg bustad på ei øy; der heiter det no Odinsøy [no Odense] på Fyn. Så sende han Gjevjon nord (aust) over sundet for å leite etter land; då kom ho til kong Gylve, og han gav henne eit plogsland. Så fór ho til Jotunheim [her: eit land i nord eller nordaust for Sverige] og fekk der fire søner med ein jotun; dei gjorde ho om til oksar, spente dei for plogen og drog landet ut i havet mot vest midt imot Odinsøy; det blei kalla Selund [det gamle namnet på Sjælland], og der budde ho sidan. Skjold, sonen til Odin, fekk henne til hustru; dei budde i Leire [nær Roskilde]. Der ho pløgde, er det no eit vatn eller ein sjø som heiter Lågen [Mælaren].

Fjordane ligg i Lågen på same vis som nesa på Selund. Slik kvad Brage den gamle [den eldste skalden vi kjenner; han dikta rundt år 800]:

Gevjon drog med glede
frå den gullrike Gylve
så det rauk av dyra,
Danmarks nye auke:
oksane bar åtte
auge og fire hovud,
der dei gjekk for den
grasrike, vide engøya.

Men då Odin fekk vite at det var godt om land aust hos Gylve, fór han dit, og Gylve gjorde forlik med han, for Gylve syntest ikkje han hadde kraft til å stå imot æsene. Odin og Gylve målte ofte krefter med list og synkvervingar, men æsene vann alltid.

Odin sette bu ved Lågen, der det no heiter Gamle Sigtuna, og fekk i stand eit stort hov og blot der, som skikk var hos æsene. Han la under seg mykje land der og det var han som kalla det Sigtuna. Han gav hovgòdane bustadar: Njord budde i Noatun, Frøy i Uppsala, Heimdal ved Himmelberga, Tor på Trudvang, Balder på Breidablik; gode gardar gav han dei alle.

6. Det blir sagt for visst at då Åsa-Odin og diane med han kom til Nordlanda, innførde og lærte dei folka dei idrettane som dei lenge etter har drive på med. Odin var den gjævaste av dei alle, og av han lærte folk alle idrettane, for han kunne først dei fleste av dei.

Men det er å seie om grunnen til at han var så æra: det kom seg av at når han sat mellom vennane sine, var han så fager og verdig å sjå på at alle måtte glede seg; men når han var i hæren, då såg han fæl ut for uvennane sine. Det kom av at han kunne slike kunstar at han kunne skifte let og skapnad på alle vis som han ville, og at han talde så godt og glatt at alle som hørde på, syntest at det aleine var sant. Allting sa han på vers slik som ein no kved det som heiter skaldskap. Han og hovgóda hans heiter versesmedar; for den kunsten kom opp i Nordlanda med dei.

Odin kunne gjere slik at i strid blei uvennane hans blinde eller døve eller redde, og våpna deira beit ikkje meir enn kjeppar. Men mennene hans fór brynjelause og var galne som hundar eller vargar, beit i skjolda sine og var sterke som bjørnar eller graoksar. Dei drap for fote, men på dei beit verken eld eller jern. Det blir kalla berserksgang.

7. Odin skifta ofte ham; då låg kroppen som sovande eller daud, men han var då fugl eller dyr, fisk eller orm, og fór i eitt no til fjerne land, i eigne eller andre menns ærend. Det kunne han også gjere med berre ord: sløkke eld, stille sjø eller snu vinden til den kanten han ville. Han hadde eit skip som heitte Skibladne. På det fór han over store hav, men kunne også rulle det saman som ein duk.

Odin hadde med seg hovudet til Mime, og det sa han mange tidender frå andre verder; men stundom vekte han opp daude menn av jorda eller sette seg under hengte; derfor blei han kalla draugedrottin eller høvding over dei hengte. Han eigde to ramnar som han hadde lært å tale; dei flaug vidt om land og sa han mange tidender. Av alt dette blei han svært vis.

Alle desse kunstane lærte han frå seg med runer og slike kveder som heiter galdrar; derfor blir æser kalla galdersmeder. Odin kunne den kunsten som det følgde mest makt med, og øvde den sjølv; den heiter seid. Av den kunne han vite lagnaden til folk, og ting som ikkje var hendt enda, og gi folk bane, ulykke eller vanhelse og ta vit og makt ifrå dei og gi til andre. Men når folk driv på med denne trollskapen, då blir dei så umandige at karfolk ikkje syntest dei kunne fare med slikt; derfor lærte gydjene denne kunsten. Odin visste også kor alt jordgrave gods var gøymt, og kunne slike kveder at jord og berg og steinar og haugar lykka seg opp for han, og batt berre med ord dei som budde der så han kunne gå inn og ta det han ville. Av desse kunstane blei han svært namngjeten; uvennane hans var redde for han, men vennane sette sin lit til han og trudde på krafta hans og på han sjølv. Men dei fleste av kunstane lærte han til blotgódene; dei var nest etter han i all visdom og trolldomskunstar.

Mange andre lærte òg mykje av dette, og frå dei har trolldomskunst breitt seg vidt og halde seg lenge. Men til Odin og dei tolv høvdingane hans blota folk og kalla dei for gudar og trudde på dei lenge etter. Etter namnet til Odins er namnet Audun danna, og slik kalla menn sønene sine, men av namnet Tor er danna Tor-e eller Tor-arin, eller det er sett saman med andre namn, så som Stein-Tor eller Hav-Tor, eller også endra på andre måtar.

8. Odin gjorde det til lov i landa sine som før hadde vore lov hos æser; såleis baud han at dei skulle brenne alle daude og bere eigedelane deira på bålet med dei. Han sa at så stor rikdom skulle kvar komme til Valhall med, som han hadde med seg på bålet, og det skulle han òg ha nytte av, som han sjølv hadde grave i jorda. Oska skulle dei bere ut på sjøen eller grave ned i jorda. Etter gjæve menn skulle dei gjere ein haug til minne, og etter alle dei mennene som det hadde vore nokon manndom ved, skulle dei reise bautasteinar, og den skikken heldt seg lenge sidan. Ved vinterdag skulle dei blote for godt år, midtvinters for grøde, men ved sommardag var det sigersblot. Over heile Svitjod gav folk skatt til Odin, ein penning for kvar nase, men han skulle verje landet for ufred og blote for dei til godt år.

Njord fekk ei kone som heitte Skade; ho ville ikkje leve saman med han, og gifte seg sidan med Odin. Dei fekk mange søner, og ein av dei heitte Sæming. Om han dikta Øyvind Skaldaspelar dette:

Skaldeguden avla ein skattførar,
han avla æsars ættmann med jotunkvinna.
då han og møya budde i manneheimen,
stridsmenns venn og Skade.
Og skigudinna Skade fekk mange søner med Odin.

Håkon jarl den mektige rekna ætta si til Sæming. Dette Svitjod kalla dei Mannheimen, men Store Svitjod kalla dei Gudheimen; frå Gudheimen fortalde dei mange tidender.

9. Odin døydde sottedød i Svitjod, men då han var like ved å døy, let han seg merke med spydodd og eigna til seg alle våpendøydde menn; han sa at han no skulle fare til Gudeheim og møtast med vennane sine der. No trudde sveane at han var kommen til gamle Åsgard og ville leve der til evig tid. Då tok dei til å tru på Odin på nytt og å kalle på han. Sveane tykte ofte at han viste seg for dei før det stod store slag, og då gav han somme siger, men somme baud han til seg; begge kår tyktest gode. Då Odin døydde, blei han brend, og det blei gjort staseleg. Dei trudde at dess høgare røyken steig opp i lufta, dess meir blei den brende vørd i himmelen, og dess meir gods det blei brent etter han, dess rikare blei han.

Njord frå Noatun blei då herre over sveane og heldt ved lag blota. Sveane kalla han då drotten sin, og han tok skattegåver av dei. I hans dagar var det god fred og så gode år i alle måtar at sveane trudde at Njord rådde for åringen og velferda til folk. I hans tid døydde dei fleste diane og alle blei dei brende, og sidan blota folk til dei. Njord døydde sottdød; han òg let seg merke til Odin rett før han døydde. Sveane brente han og storgret over grava hans.