Dikt og diktutdrag

Når lykka smiler, skal du vare deg mest."
- Ivar Aasen-visdom. Samurai-visdom også.

Ivar Andreas Aasen (1831-96) forfatta dei første klassikarane på nynorsk. Han kalla seg ikkje diktar, men han var det - det også.

Språkvitskapsmannen har blitt mykje undervurdert. "Ei av dei mange mytane om han, er at han var så redd for brann at han heller sat og hutra og fraus om vinteren enn å fyre i omnen." Men den sjølvlærde bondeguten frå Sunnmøre som fann den latinske grammatikken lett, "ja tilmed behageleg", besøkte bl.a. teater i hovudstaden, song Bellmanviser i lystig lag, blei bra rik, og hadde mykje morosamt å fortelje.

Det som kjem, er delar av enkle vers og utdrag av dikt. Førebels er flyten i mange vers klabba til med ordforklaringar. Klabbe under skia - ordforklaringar midt i diktet - kan ha herlege fordelar i motbakke -

Nyttig ord for detektivarbeid

Vi skulle leite og sjå etter.

Spaning kjem i tillegg. Men her er det vide sitatet som detektivordet er soge ut frå:

Vi trænge aldrig til at gaae udenom Grændserne efter et Sprog; vi skulde lede i vore Gjemmer, og see efter, hvad vi selv eiede, førend vi gik hen at laane af Andre. Ligesaa lidet, som det skulde hædre en fri Mand at aftrygle af Andre, hvad han selv havde Forraad af, ligesaa lidet hædrer det os, at vi heller samle udenlandske Ord, end benytte dem, der almindelig kjendes og bruges i vore Bygder. [Ivar Aasen: ◦Om vort Skriftsprog, 1836. Mine uthevingar. - TK]

Frå Vit og tru

Vi ser omkring oss eit liv så rikt.

Det unge dyret er gamle likt.

Kva er dette livet? Kor kom det der, og kor blir det av det, når ut det fer?

Frå Når du mest må strida

Når stormen kviler
og di lykke smiler,
og du tykker allting går som best.
Nettopp då du, nettopp då du,
skal du vare deg mest.

Frå Stig fram

Lat verda ståke med sin gamle leik,
ho vørder alltid mest om lyst og gaman.
Til alvorsemd er hennar hug for veik,
ho følger der den største hop er saman.
Men ein ting er det som vi lett må sjå:
den beste råd kjem sjeldan derifrå.

. . . Du vinner lite, det er vist;
men dei som kjem etter, skulle vinne.

Frå Nøgje

Høgt opp . . .
er ein med eit sterkare rike;
han lèt sitt lys og sin varme nå
til fattigfolk som til rike.
Han gir utan skil, når timen er til;
han gir sine gåver til kven han vil.

Dei arme fekk ofte ein rikdom i barm,
ein skatt i sitt mod og sitt lynne;
dei går med von gjennom saknad og harm [vreide, indignasjon; sorg, sut; sørgeleg omstende]
og finn seg hugnad og ynde.
Dei fer fram stilt og tek det mildt
og lindrar og lækjer der noko er ilt.

Rundt om er ein heim som av fagnad er full.
Sjå alle dei liv som der lever,
og sola som står over doggen sitt gull,
og blomen som opnar si skive.
Om vel du vil sjå på berre eit strå,
du kan ikkje meir enn å undrast derpå.

Frå Nordmannen (Mellom bakkar og berg)

Når vårsol i bakkane blenkte,
fekk han hug til si heimlege strand.

Og når liene grønkar som hagar,
når det laver av blomar på strå,
og når netter er lyse som dagar,
kan han ingen stad venare sjå.

Frå Tolugt mod

Når du tunge verk må gjere
og får vantakk heim å bere,
ta det tolugt og ver god
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ta det alt med tolugt mod [toleleg, tolmodig + huglag, sinn; hugstyrke, sjølvtillit m.m.].

Blir folk deg altfor fine,
vil dei spotte deg og dine,
gå ifrå dei og ver god.
Grin dei til all din bunad,
til all til tale, gang og snunad,
ta det alt med tolugt mod

Når dei til sitt eige nøgje
gjer berre lått og løgje
av ei gjerning som var god;
når med skam dei ned vil rive
betre verk enn sjølv dei driv,
ta det alt med tolugt mod.

Frå Dei gamle fjell

Det er så mange hendingar
i bygdom komne til;
vi ser så mange vendingar
alt på eit lite bel.
Dei har snudd om vollane
og flytt og rudt og bygt;
men dei gode gamle kollane
dei står like trygt.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Av hav kom sjømann sigande
og lengta etter land,
då såg han fjella stigande
og kjendest ved si strand.
Då kom det mod i gutane,
som såg sin fødestad.
Ja dei gode gamle nutane
dei gjer hugen glad.

Frå Livet

Heimen er både vond og god . . .
Hæv [gild, gjæv, framifrå; dugleg, dugande, hag, flink] er den som med same mod [sinn, huglag]
kan ta imot alt til saman.

. . . . . . . . . . . . . .

Om ei stund har får ein stur [stogg, tungsamt huglag],
det har sitt gamle gjenge,
gleda gløymast før du trur,
men sorgene, dei sit lenge.

Kjem han sturen [motlaus, sorgsam] i verda ut,
så får han liten fagnad;
verda snur seg frå all sut [uro i sinnet; sorg]
og frå ein stakkars lagnad.

Sommarkvelden

Velkomen atter hit til våre grender,
velkomen her, du sæle sommarkveld,
med lauv og gras ut over alle strender
og gule blomar i den grøne feld,
med lette småsky lagd i lange render
som trådar i det høge himmel-tjeld [telt av seglduk, forheng, tørkle o.a.],
og med den milde ljosken [lysning, veikt lysskjær o.a.] som seg breier
ut over fjell og fjord på alle leier.

Her er så lys ein let [(naturleg) farge, kulør] på alle grunnar
for lys til natt og mesta dim til dag.
Dei stille vatna står blå som brønnar,
og fossar synar seg i kvite drag.
Det mørkjer [gjer mørk(t), formørker; står i lyset for, skygge for] i dei tette holt og runnar;
det ljoskar [lysnar, klarnar; glimtar] i dei blakke bygdalag.
Den lyse himmel spelar seg i sjøen
og blikar [er bleik el. kvit; glimtar, glitrar, dvs. "bleikglitrar, bleikskin"] mildt i doggen over moen.

Her gløttar lys gjennom tusen gluggar
mellom lauvet i den tette lund.
Inn under bjørkene står lyse skuggar
rett som ein flekk om rota, lett og rund.
Det gustar [blæs veikt] ingen vind som toppen ruggar,
i denne kvilerike nattestund.
Den snøgge fuglen kurer, trøytt av dagen,
og rosete fivreld [sommarfugl] roar seg [staggar, blir roleg, slår seg til ro] i hagen.

Den siste sol-blenk er i havet sokken,
den første kjem snart or den låge grop;
ein dag er tendra [kveikt, tend] før ein hin er slokken,
og kveld og morgon renner heilt i hop.
Snart vaknar opp den kvilde fugleflokken
og helsar morgonen med glederop.
Så riser [står opp] sola til den lange svingen
og set ein annan let på heile kringen.

Kom, la oss nøyta [nytte, bruke, nyte] tida som ho skrider,
og minnast at ho skrider ofsa [ovande, overlag] fort.
Med kvar ein dag, med kvar ein kveld som lir [går, skrir],
eit steg mot mørke vinteren er gjort.
Det kjem ein dag, då kvar ein blom som bier [blir verande, ventar],
er fallen av; og slikt eit fall er stort.
Di [derfor] skal eg sjå på blomen, før han blaknar [miste leten, folne, bleikne],
og nøyte [nytte, bruke, nyte] sommaren før eg saknar den.

Frå Dei vil alltid klaga og kyta

Forfedrane . . . gav oss ein arv . . . han er større enn mange vil tru.

Lat det merkast i meir enn i orda,
at vi held den arven i stand.

Frå Midsommar kveld

No er det tid å gløyme sin strid
og vere som himmelen lysande blid.

Det blir ikkje lenge så lystig som no:
lyset vil dimmast og dovne,
det grøne vil gråne, og ingen ting gro,
livet i markene vil sovne.
La oss no då vel nøyte på [utnytte, nyte]
og ta goddagane mens vi får dei!

[Livsklokskap har noko å seie: La oss nyte og utnytte goddagane mens vi får dei.]

Frå Fals og fusk

Med falsk og fusk er verda full, og mangt eit korn læst vere gull. Men når du ser nærare etter, er det berre gråstein - og stundom noko verre.

Om gammal landsens skikk og vis dei talar tidt [ofte] med mykje pris [lov]. Men når dei sjølv får sjå den gamle skikken, så kvekker dei og rømer frå, som om ingen ting var verre.

Av vett og kunnskap ser ein ofte at folk vil skryte stort og vidt. Men - så veit dei best om småtteri, og minst om det som trengtest mest, og slikt er heller verre.

Mang ein gut læst vere klok, og skriv så stort i blad og bok - det gagnar heller lite.

Frå Gløymska

Gløymska vinner på minnet.

Om kjærleg hug var det stundom sagt han aldri skulle få ende. Og endå gjekk det no sidan skakt, så hug til vanhug seg vende.

Frå Hugen

Mykje kjem til som ingen har spått.

Fram i vegen visst eg ventar meg ein skatt;
når eg kjem der, er han borte radt.

Frå Lysebotnen

Sky og skodde skyler alle leier,
bleik og blygrå bløyter ho all vegen.

Frå Allting leikar seg i yngda

Allting leikar seg i yngda [ungdommen] . . .
men med alderen kjem tyngda.

Frå Ferda-vise

Rik og ven er vår vide jord.

Best var å gjeste alle land og feste i hugen sin det beste
i sør og nord.

Allstad kjem det ein vår og sommar;
allstad skin den same sola.
Blomane sprett og skogen brummar;
fuglane søker sitt gamle bol.

Frå Kunst og skapnad

Det største lyset tent av mannehender, er enda mørkt mot det som sola sender.

Det er mannen sjølv som skjemmer ut jorda med all si bygging.

Det grøne graset han spøner opp med spaden, og set ei kalka steinrøys opp i staden.

Nei, lat meg sjå den vene grøne skogen.

Frå Den tyngste sorg og møda

Eg drøymde eg var på ein blomstervoll,
og sola skein så bjart [lys, klar];
eg vakna - og himmelen var svart.

Den draumen lyt eg løyne
og låse i min barm.
Og trutt skal barmen teie
kor sårt han svell av harm.

Du vene draum,
du altfor vene draum!

Frå Etterstev

Til lags åt alle kan ingen gjere;
det er no gammalt og vil så vere.
Eg tykker støtt at det høver best
å hjelpe den som det trenger mest.

. . . . . . . . . . . . . . . . .

Ein får no høyre så mange griller.
Dei dømer folk etter kledefiller.
Er kufta gammal og kroppen grå,
Så skal ein vanskeleg vørdnad få.