Kva tener eksamenar til? Funn av Jarand Rystad

Jarand Rystads "Alt glemt på grunn av ubrukeleg eksamensform? En empirisk undersøkelse av Matematikk 2 eksamen ved NTH" blei publisert i fagtidsskriftet UNIPED nr 2-3, 1993:29-50. Universitetsavisa og Adresseavisen i Trondheim gav att sentrale delar av Rystad sine funn etter at åtte NTH-studentar (menn) og ni SINTEF-forskarar og dr.ing-studentar gjekk opp att til eksamen i emnet "matematikk 2" og alle strauk. Funna gir rom for ettertanke.

Er eksamen relevant?

NTH i Trondheim gjekk 1. januar 1996 inn i det nyomforma NTNU (Noregs teknisk-naturvitskapelege universitet). I studien sin vurderer Rystad eksamen som evalueringsform, og sentrerer om eksamen i emnet "matematikk 2" på NTH, som på den tida var obligatorisk for alle sivilingeniørstudentane, om enn med visse skilnadar i pensum. Det var ein grunnleggande eksamen i den tida, og kan vere det enno. Rystad teiknar eit bilde av studentar som les fag eksamenstaktisk for å klare seg til eksamen, og det er ei åtferd som har vore dominerande på NTH (s. 30).

Rystad spør kva gagn det kan vere i eksamensforma i "matematikk 2", og vurderer verdien av studiet og eksamenen i forhold til fagkunnskapen og profesjonaliteten som ein student helst skal nå som følge av studiet sitt. Han spør: I kva grad motiverer eksamen til seinare aktivitet som liknar profesjonell fagleg aktivitet? I kva grad føyer det ein har trena opp gjennom eksamensarbeidet, seg inn i ein læringsprosess som held fram etter eksamen? Han hevdar: "Dersom eksamen verkeleg var relevant for profesjonen eller faget, så skulle ein kunne vente at røynde fagfolk vil klare eksamen betre enn studentar." (s. 31). Her kan eg legge til "i fall folk hugsar mykje frå pensum etter eksamen". Det er nokså sikkert dei ikkje gjer det, ut frå gløymsleforsking.

Rystad sette seg ned og analyserte eksamensoppgåvetypar og -resultat i "matematikk 2" frå nokre år; intervjua og observerte studentar eit par dagar før eksamen; og let 17 personar som før hadde klart den eksamenen, gå opp att i ettertid utan å førebu seg. (s. 31)

Analysane hans synte at eksamensoppgåvene var nokså like frå år til år, eksamen var skriftleg og individuell, og varte i 3-6 timar. I faget blei det elles lagt stor vekt på å "vise utlendingar og teoretisk konsistens" (!) - her er prentesvarten ute og går for "utleiingar", og "konsistens" er helst det same som "konsekvens" i høvet. (34-35)

Eksamensoppgåvene

Eksamensoppgåvene såg vanskelege ut, men sidan oppgåvetypane gjekk att år etter år, var det mogeleg å få seg ein god eksamen ved taktisk førebuing og å lære "oppskriftene". Ei typisk oppgåve kravde (1) at studenten kunne identifisere og klassifisere, det vil seie kjenne at oppgåve typen frå eit utval på 10-15 hovudtypar, kvar med kanskje fire hovudvariantar. Også så laut dei kjenne att faguttrykk. Studenten laut også klare å (2) assosiere og ved det hugse og kjenne til metodar og omformingar som skulle nyttast. (3) Det matematiske problemet blei til vanleg løyst ved "byt og flytt"-operasjonar (s. 35).

Typiske førebuingar i "køyret"

Studentar flest førebudde seg ved å lære seg løysingsoppskrifter og trene i "akademisk" bokhalderi og bruke tabellar og formlar (s. 38).

Eksamen att

Og så kom eksamen på ny for ei gruppe utvalde eldre, skoleflinke studentar og ni forskarar frå SINTEF som "trass alt bruker ein del matematikk", men som sa at NTH-matematikken ikkje blir brukt i det daglege arbeidet deira (s. 39, 44).

I alt var det med åtte NTH-studentar (menn) og ni SINTEF-forskarar og dr.ing-studentar (fire kvinner og fem menn). Dei hadde tatt "matematikk 2"-eksamen mellom eitt og femten år før. Sju av forskarane hadde mellom to og femten års yrkeserfaring. Blant NTH-studentane i forsøket var det eit utval studentar frå tredje, fjerde og femte klasse frå alle åtte sivilingeniøravdelingane.

Sytten forskarar og studentar i alt stelte opp den 13. desember 1991 i det dei fekk vete gjekk inn i eit forskingsprosjekt om sivilingeniørens utdanning og yrke. Deltakarane fekk gå opp som vanlege eksamenskandidatar, på same slags eksamen som andre studentar, og svara deira blei samla inn og retta på vanleg måte av sensorar som ikkje var informerte om forsøket (s. 39).

Deltakarane fekk oppgåvene kl. 0855, og den første leverte alt 0910, og den siste 1215. Eksamenstida var seks timar. Men som dei sa, når ein har spekulert i femten minutt på ei oppgåve og framleis ikkje hugsar eller skjøner noko, då hjelper det lite å sitte i to timar til. Alle fekk strykekarakter (dårlegare enn 4.0), sjølv fire studentar som ganske nyss hadde fått den gode karakteren 1.5 (A). (s. 39-41)

På grunnlag av informasjon frå deltakarane etter forsøket, kan det sjå ut til at resultata ikkje hadde blitt nemneverdig betre sjølv om motivasjonen hadde vore aldri så høg (s. 45).

Dei som gjer det godt til eksamen, hugsar godt, syner Rystad også, og tar fram at "kunnskap som ikkje blir brukt, går i gløymeboka ganske fort" (s. 45-46).

Diskusjon

Den typen kunnskapsstoff som skulle hugsast og brukast i dette høvet, var teoretisk og heller frikopla, syner det seg (s. 46-48). Somme kan tenkast å forsvare eksamensforma i "matematikk 2" ved at jamvel om teoriane blir gløymde og kanskje aldri vil bli nytta, får studentane trening i å tenke abstrakt og analytisk. Kanskje det, men i så fall "kunne like gjerne sjakk eller påskenøtter vore ein del av studiet", kommenterer Rystad til slutt (s 49).