Ganske enkle behov, enkle råd

Gode råd kan vere enkle utanpå, men å følge dei eller ta omsyn til dei, kan fort vise seg lettare sagt enn gjort Ein får også finne ut og avgjere så fort ein kan om ein har råd til dei. Gode råd kan sikkert dra endra livsferd med seg og bli forkasta fordi ein prioriterer fallert og forfalle.

Eit godt råd kan hjelpe oss å finne ei retning for vidare vandring, og gi oss vink om ulike strategiar for å komme framover. Slik sett er råd fine å ha med "i ryggsekken". Men det er som under ei fjellvandring. Det kan fort dukke opp noko uventa. Då er ein nøydt til å tenke og avgjere på ståande fot. Det er slik verksemd som råd kan gagne på overordna vis - gode råd blir somtid verdsette om dei er gilde og dessutan høver for dei einskilde. Det hender alt går bra!

Dr. Haim Ginott forma gode råd og vink som har påverka mange i ettertid, både foreldre og oppsedarar. Han

var professor i barnepsykologi ved New York University;
var rådgivar i barnepsykiatri for mellom anna FN.
er vidkjent for bøker om tilpassingar mellom foreldre og barn, tilpassingar mellom foreldre og tenåringar, og mellom lærarar og elevar.

Kanskje anna hjelp enn sjølvhjelp

Det er ikkje alt som tener staten som tener veslemann. Kva kan ein stille opp med? I hardkøyret i samfunnet i dag er det grenser for kva ein vinn med. Tomkøyrde foreldre er neppe det beste i oppsedinga. Når ein tar eit oversyn over totalstoda, står oppsedinga i heimen i ein samanheng der ein køyrer seg og ofte kjem utmatta heim, endatil nedstemt. Så kan hende er ikkje sjølvhjelp og velvilje godt nok, kan hende lyt det meir profesjonell hjelp til.

Og saka er vel ofte at hjelp utanfrå kjem i seinaste laget. Det er handlingar barnet skal lære å kontrollere, og her har barn behov for at foreldre og oppdragarar er klare, greielege og konsekvente. Kanskje det er alt som skal til, men for somme er det langt frå slik. Barn treng gode og trygge vilkår for oppvekst, læring og livsmeistring etter kvart. Har dei det? Det lyt ein avgjere og prøve å få til, framfor å gå og flikke, flikke etter skadar påført dei unge. Somme skadar er utvendig, andre går innover - og somme verknadar kan bli verre etter kvart. Ein snakkar då om seinskadar.

Først oversyn, dernest bra tiltak om ein finn nokon

Mange i undervisningssystemet her i landet har det vondt og vanskeleg. Det kan vere fleire grunnar.

I staden for å prøve å forstå og kanskje reparere skadeverk og uhøvelege utviklingar, kan ein freiste eit gi barna sine bra grep på livet nær seg. Ein kan godt greie å gi kloke og gode grunnopplevingar framfor reparasjonsarbeid halve livet: Kva med grendeskole eller ◦heimeundervising? Det kan ha klare fordelar for "alle", berre søsken og makkarar i og nær heimen ikkje er fiendar som skrik og ber seg og vil ein gut og ei jente til livs og ikkje klarer å gi ros for det bra.

Det kan vere ein sørgeleg lott å vekse opp mellom mange fiender, om ein klarer det. Ginott nemner ikkje dette scenariet, men det gjeld for somme: Det er ikkje alltid dei snillaste som får det lettast. Ein oppsedar lyt også finne ut korleis han eller ho skal handtere pøblar. Berre synd om ektefellen er fremst mellom dei.

Somt lar seg ordne, og anna neppe

Dermed kan ein ikkje gi éi løysing til alle. Ikkje heimeundervisning for alle, ikkje grendeskole for alle, og ikkje Svalbard-vekkvising eller utfrysing for gilde - slikt skulle ein akte.

Det nyttar ikkje å bløffe, for ektheit, ikkje falsk, er nødvendig for ekte utvikling og å ha det godt i seg sjølv: narrar har ikkje vett til nett det.

Det er ikkje alltid løysingane finst oppi dagen, men det hjelper normalt å vere seg sjølv og "ingen annan" (tilgjort, falsk, hyklarsk, opptatt av spel), pedagogisk tala. Ein lyt dessutan ha godt vern som barn og ungdom.

Sjølv om noko kan hjelpe og gagne, noko kan lindre mykje, og somtid også få ein på rett kjøl i tide, er det også sant at det er somt som ikkje lar seg ordne. Mange kjenner seg som tomme skal. Litt etter litt fall mange til slikt som det.

Det gjeld å sjå feilutviklingar og hindre dei så tidleg ein kan. Og sjølv då kan det mislykkast. Når ein forstår kva ein kan klare og ikkje kan klare, seier ein til seg sjølv om somme: "Slike kan eg ikkje hjelpe." Ein lyt kjenne grensene sine.

Om ein ikkje greier å gi barn og unge fullverdige livsforhold og godt grunnlag for vidare livsutfalding, får ein vel gå inn for å klare noko. Kan ein med lempe klare å fremme høvelege reparasjonar - meir eller mindre - er det godt. Her er fleire råd i Ginotts ånd.

Hjelp sjølvrespekt

Psykolog Bjørn Killingmo summerer i føreordet sitt til På talefot med barna at Ginott ikkje set fram noko ideal om uhemma utfalding. Hovudgrunnen er at Ginott legg vekt på å unngå forvirring.

Haim Ginott trekker fram at barn i dag kan ha lite artikulerte og ofte forvirra snuskfantasiar, og at skuldkjensle undergrev sjølvrespekten og truleg også utvikling av god sjølvkjensle.

Sjølvrespekt som ikkje er einfaldig, kan gi godt og fritt nok liv etter kvart.

[Ginott 1970:5-9]

Utfordrande, enkle råd

Dei som kan gagnast av sjølvhjelpsråd, kan hugse å legge vekt på autentisitet; å gjere kart for seg kor godt ein liker tinga og råda, og gjerne korfor også i den grad ein maktar det; og avklare truverdet til den eller dei som kjem med råda. Ein treng også å vurdere - lausleg i starten - kor krevjande og utfordrande det kan bli å følge tips og bra råd. Omleggingar kan titt koste tid og energi, mest i starten. Ein skal også avgjere med seg sjølv kva ein ikkje klarer, kva ein klarer lett, og så bortetter.

Også barn handlar som dei gjer fordi det verkar som det gir mest. Dei seier kanskje ikkje alle motiva som verkar i dei, men det går kanskje godt å avdekkje dei med takt. Det er ikkje sikkert det er lett, for ofte kan ikkje barna seie kva som eigentleg driv dei til det eine og det andre. Det er lyst. Men ein kan gjette på kva som ligg attom handlingar. Det kjem nær kjernen i Ginotts verk.

Når ein søker å forstå barna sine, finn ein lett nøklar - heller det enn å bli forvirra og einsam. Klapp barnet på kinnet eller noko slikt og la henne fortelje korleis ho kjenner seg. Merk deg kroppshaldninga, kroppsspråket også, og gi klok respons på det. Du kan til dømes seie til barnet ditt, "Det ser ut som du har hatt ein tøff dag" for å opne opp. I fall barnet eller den unge ikkje vil seie noko, har forelderen iallfall synt at han bryr seg, cares. Men ein skal også hugse å gi barnet fordelen av tvil - å la tvil komme barnet og den unge til gode. Det er ikkje alltid liketil.

Stå imot trongen til å preike når det er gjenkjenning av eitkvart som krevst. Gi kjenslene høve til å bli gode att. Barna er sjølvreparerande organismar innan visse grenser. Slepp dei fram. Ver flinke som lyttarar meir enn som snakkarar.

Barn og vaksne lærer betre når dei kan kjenne seg trygge.

I staden for å straffe nokså lat ulydnad, kan ein heller ty til naturlege følger. Kjem ikkje barnet til middag, kan ein kanskje la den stå kald og vente - og å la barnet sjølv varme den opp, bør også vere lov, om det kan passast inn.

Det kan vere bra å vurdere kva som kan bli barnas ventelege reaksjonar på saker og ting, for å vere budd.

Å nære barnas interesser utan å bli klengete, er ein del av kunsten.

På mangt finst ingen enkle universalsvar, og ut frå nøkkelråd kan ein tillempe til eigne forhold. Det lyt ein leve med og bruke beste skjøn med dette for auge: velvære, vekst og utvikling for barnet.

Det er fint for barn og vaksne å bruke tid saman til hyggelege aktivitetar. Og det skadar vel ikkje å legge merke til kva barnet bed om heller.

Somtid kan det gjere godt å hugse bakover i felles fortid, for om mogeleg å vinne meir trivsel og glede i familien.

Noko til om Haim Ginott

Tankane til humanisten Ginott er ganske like dei ein finn hos forfattarar som er inspirerte av Carl R. Rogers. Forslaga til Ginott om å vere sakleg og unngå spydigheiter, ikkje nytte merkelappar på nokon, og vidt omsyn til at ingen skal tape ansikt, samstemmer også med Rogeriansk rådgiving.

Ginott sitt framlegg om ikkje å rose tankelaust, har kontaktpunkt til framlegg av Rudolf Dreikurs.

Og vekta som Ginott legg på å lytte, er lik Thomas Gordons hjelpande lytte-dugleikar. Det same gjeld handtering av sinne og vink om korleis unge kan bygge positiv sjølvakting.

Ginott fortel også at ved disiplinering, som kan vere tiltrengt somme tider, skal ein fokusere på situasjonen, og aldri barnet sitt vesen eller personlegdom. Ginott seier også til foreldre at når eit barn lèt til å bede om å bli straffa, skal ein hjelpe barnet å handtere skuld og sinne i staden, og la vere å gi etter for "straffetrykk".

Tankane til Ginott er stadig aktuelle av di dei botnar djupt. [Tauber 2007:234-35]