Ikkje heilt nøgd med stoda?

Vaksen språkpolitikk. Ein skulle få til eitkvart som monnar for å betre nynorskstoda her i landet, og mobilisere lit til at velretta nynorskstrid nyttar. Set ein som mål at det skal bli to millionar nynorskbrukarar innan ti år, får ein gjere det som skal til for å komme så langt også - gjere laksebaronane klokare, for eksempel. La dei sjå til Lerum!

I 1905 bygde Kari og Nils H. Lerum seg hus på Sørheim i Luster. . . Ein sommardag i 1907 sto det att nokre stampar bær på kaien. Kari og Nils fekk då idéen om å lage saft av bæra. [Lerum > Historie]

Lerum er eit gildt merke som marknadsfører seg på målet som tel i distriktet. Sidan nynorsk ligg nærare talemålet enn bokmål i dei aller fleste lakseoppdrett-områda, er "business-nynorsk" eit føredøme å bli klok av. Om ikkje klok, så klokare . . . Lømlar forstår nokså lite av slikt snakk.

Takknemlige folk treng å bli eksponert for nynorsk stadig og fint. Og skulle staten bli pressa av grasrotrørsle og politisk lobbyverksemd heilt fram til at staten subsidierer nynorsk-klasser drusteleg, får ein til mykje ved det. Det kan lønne seg å gå inn for meir enn gode ord.

Underordna språkpolitikken. Dei gjer rett som ikkje vil ha nynorsk skubba vekk frå lærebokarenaen. Korfor? Fordi godt språk held i seg kulturen som har vakse fram over fleire tiår og hundreår, og bra sjølvhevding, ja, integritet i eit land. Godt språk er ein konteinar (container) slik, ein behaldar for slikt gods, om ein vil. Slik folk snakkar i nærområdet til barnet, slikt språk glir inn - ordlegging, uttale og glosar. Har ein slikt godt språk med seg vidare på ferda, gir det iallfall vilkår for meir smakeleg og heilskapeleg integritet og hevding. Så blir ein ikkje så lett underordna, vel. Her spør somme seg: "Kva har så slike austlandsfolk å fare med, som blei kuva til dansknorsk og og har vifta med det sidan i openberrt misforstått, danskbasert galhevding?" Søk til fjella, er det vennlege rådet. Run for the hills, - ikkje berre i påsketider, men heile året: Lær "godt fjellnorsk". Det vil seie vel avsmala nynorsk, elegant og kunnig. — Så trengst det mykje lesnad på nynorsk attåt, og dessutan radioprogram og TV-program, filmtekstingar og PC-stoff som flyt godt. Ei riksdekkande nynorskavis eller tre - og det beste frå kulturarven lett tilgjengeleg. Allkunne er fint. Summa summarum: Det trengst mange gode nynorskbøker, og kjekke, underhaldande nynorskprogram både på TV og i radioen, og så bortetter.

Stette behova til ulike målgrupper. Utanlandske turistar kan også tenkast å skaffe seg nynorske parlørar. For tida finst visst ikkje nokon nynorsk parlør. Kor godt er det? Det er no ingen heksekunst å rå bot på det heller. Det hjelper truleg nynorsken at slikt noko kjem til og blir brukt -

Det kanskje viktigaste nivået - det individuelle. Det er også godt å ha nokre innarbeidde frasar for handa når ein flyttar heimanfrå og kjenner seg aleine, redd, eller så usikker at ein tar til å vakle og knote og fell frå det vakre målet til sist. Innøvde fraser gjer oss blant anna mindre usikre når vi går i butikken og spør "He dokke god mòr her?" Når du veit korleis du kan seie det på overdialektalt, godt innøvd nynorsk, står du truleg sikrare. Kor som er, det er kjekt å vite korleis ein formulerer seg i fleire situasjonar.

Kreative utsyn nyttar ofte. Det går an å arbeide for nynorsk i slikt som verkar smått også. Nynorske parlørar kunne ein gi alle konfirmantane i gåve over heile i landet, og fylle hotell og overnattingsstader med slike givande bøker. Slik kan turistar lære å snakke bra nok til å bli forstått, og unge kan finne fram til kva ditt og datt heiter i andre land. Det finst neppe mangel på rike "onklar" til noko språkleg skikkeleg også her i landet - ein lyt "berre" vekke ein del sjusovarar. Det kan kjennast godt for slike og andre også å støtte noko anna enn fotballklubbar inntil dei - både sponsorar og fotballklubbane med vedheng - kan få dobbel motgang.

Heimen - ein arena for samgang og trivsel. Kvar enkelt kan vel oppleve ei viss indre spenning ved å erstatte delar av dialekta si med næraste, mest behagelege målform. Ein ser det finst likskaper og skilnadar. Slike spenningar kan godt føre til større kreativitet i somme, berre ein tar seg saman og jobbar fram nynorsken sin, så sant ein har hjartet med. Det hjelper også at foreldre går inn for å snakke så naturleg, ekte norsk. Somme kan godt bruke til dømes nynorske parlørar i spørjekonkurransar i familien, og lønne dei som gjer det flott i slik familieunderhaldning, med eitkvart hyggeleg som høver, utan at forholda forsurast og forverrast. Quizar kan vere både til nytte og underhaldning. Det kjem an på korleis ein fer fram, og at mykje slikt materiale er å få.

Sidan talet på nynorskbrukarar har skrumpa, kunne ein sette inn aktive tiltak for å auke talet på brukarar. Om dette ikkje duger, får ein justere og betre tiltaka etter kvart, og satse så bra at arbeidet har vore så hyggeleg at ein ikkje ville ha vore utan, same kva retning utfallet tar sidan. Slik kalkulert optipessimisme kan godt fungere.

Møter med falne hatarar. Det er neppe artig å komme ut for nynorskhatarar, slike som er imot folkeleg basert, heimleg danning og språk og kultur med sine røter. Somme vil heller vere uskikkelege enn å gale: "Nynorsk er det beste - det er framlegg til slagord". Mot slemme haldningar som "Du e' kje nokke du!", du som snakkar nynorsk og "breitt", kan det stundom kan gagne å vere omhyggeleg og gå fram stødig og følgestramt (consistently), og dessutan skilje mellom ulike slags situasjonar og opponeringar. Somme motstandarar av nynorsk verkar ovande lite informerte om kva det vil seie å vere norsk i Noreg - her meiner eg "med språkleg hevding som fremmer eigen, nasjonal identitet, utan å vere mykje for mykje avhengig av rustne lenker". Eg siktar til eit hybridmål - eldre dansk med somt frå austnorske dialekter attå og inni. Det er på sett og vis ein gammal nasjonal hevdingstragedie. Blandingsdansken vann vidt og breitt når det gjaldt mengda med utputt og brukarar. Men som Ivar Aasen førte i pennen i si Norske ordspråk, "Range vegen blir ikkje rett om mange går han." Når vi byter ut "range" med "den minst verdifulle for retteleg norsk og eigenhevding", kan vi ha komme inn på sporet. Og folk i Noreg med danske anar mellom alle dei andre i slektstreet sitt, dei kan godt tilpasse seg norske skikkar og norsk tale. Det går vel greiare enn om norske skulle lære halvt forståeleg dansk tale, skulle eg meine.

Litt kan nokon kvar gjere. For fullt ut å nyte samtalar, skulle vi streve etter å bli støare i normene som hjelper oss over dialektgrunnlaget vi har, så vi kan utveksle mangt så bra og liketil at barn vil leike og danse og synge. Til andre tider kommunisere så fint at vanskar blir rydda av vegen. Dette og mykje anna kan vinnast ved å opne seg for næraste overdialektale målform og øve i lag med andre - til dømes i Folkeuniversitetsgrupper, i regi av Friundervisninga, og så bortetter. Det er ofte noko ein kan gjere så hjartet er litt glad. Det går til vanleg lettare å gå saman med likesinna i grupper enn å stole på seg sjølv aleine. Det går godt an å sette seg gruppemål og arbeide seg fram til at dei blir nådde. Då høver vel to-tre hurra så ein slepper å minne på at eit folk utan sitt eige, rotekte språk manglar ein vesentleg del av eigen identitet og eiga hevding, og i beste fall berre haltar av garde - trur eg.