NTNU gir teknisk utdanning

Figur 1. Venn-diagram over fire oldgreske termar: tekné, epistéme, fronésis og areté. Kunnskap har mange former, modusar og "andlet" (uttrykksformer). Fig. 1 syner fire ganske overlappande modusar. Det finst fleire.

Tabell 1. Kunnskapsformer

Tekné tyder både kunst og dugleik frå gresk, og går på kunnskap vi treng for å kunne tilverke, skape og produsere, - produktiv kunnskap. Den produktive kunnskapen har mykje å seie i handverk, estetikk, yrkesutdanningar og kompetanseutvikling i arbeidslivet (jf. tabell 1). [11]

Epistéme er gresk for 'kunnskap'. Epistemologi - som er studiet av korleis menneskekunnskap er, opphav og grenser for den - er samansett av episteme og logia (lære). Episteme form av kunnskap behøvs for at forstå korleis verda er oppbygt og fungerar. Det er den vitskaplege kunnskapens oppgift. [12]

Areté tyder "godleik", "framifrå dugleik" og "dyd" av alle slag - opphavleg knytt til å fullbyrde formål eller funksjon, å leve opp til sitt fulle potensial. Men meininga med areté skiftar med kva det skildrar. Hesten har sin areté, og mannen sin, fortel Platon i holeallegorien sin. Areté var ein signifikant del av dei gamle grekarane sin paideia: fysisk og mental og åndeleg trening av gut fram til mann. Talekunst, retorikk, grunnvitskapar var mentale dugleikar, og åndeleg trening omfatta musikk og dydar. Heltedikta til Hesiod og Homer før Platon herleggjorde fysisk og militær dugleik, og fremma den vel skolerte, patriotiske krigaren som idealet. Hovuddygda hans skulle vere areté, som inneber krigardugleik, å te seg moralsk framifrå, og vere skolert - i tråd med ein ærebasert etikk der misunning og stoltheit og ættestoltheit går for dydar. Dei skulle inspirere til storverk. Ut frå areté-konseptet godtar ein å bli misunnt og utsett for fiendskap på grunn av det storvegs ein er og står for og presterer i konkurranse, kappestrid, især atletisk.

Frónesis er praktisk visdom og politisk kunnskap etter Aristoteles. Det er politisk-etisk kunnskap etter Platon. Det er å forstå og tolke stoda og avgjere kva som skal til. Det er del av vår sosiale intelligens, og kjem til uttrykk ved så som mellommenneskeleg samhandling. Frónesis er også kunnskap ein utviklar for eit godt omdøme og å verke som etisk menneske og demokratisk medborgar, har fått merksemd innan politikk, kultur og samfunnsutvikling i vår tid. I humanvitskapane blir omgrepet nytta i samband med tolking og forståing. Det finn også bruk i yrke og utdanningar som har med menneske å gjere, så som sosial verksemd og stell. [13]

Techné i forhold til epistéme, areté og fronésis på gammalt gresk

Etter gresk skil ein mellom techné, rasjonell metode eller produksjon - og epistéme, handverk eller kunst. Men techné i gresk femnar ofte over både kunst og handverk også. Omgrepa flettar seg inn i kvarandre, og i ulik grad hos ulike filosofar i oldtida: Xenophon, Platon, Aristoteles, stoikarar, Aleksander frå Afrodisias og Plotin, slik Richard Parry greier ut om. Også i kunst nyttar ein omgrep, prinsipp, framgangsmåtar og teknikkar for å forme nytt. Sokrates trudde elles techné som kunst var ein trussel mot freden, unntatt når kunnskap blei nytta praktisk eller estetisk. Handverk som kunstens praktiske side, såg ikkje greske filosofar ned på. Det same kom Platon til for filosofien sjølv. I Republikken formar kunnskap basis for filosofhandverket, som er å herske og styre over bystaten. [14]

NTNU har i seg både høgskole- og universitets-tradisjonar

Noregs Teknisk-Naturvitskaplege Universitet, NTNU, har hovudansvaret for den høgare teknologiutdanninga i landet og tru på målretta aktivitet. Har forskarar og studentar fridom til å ikkje ha mål? Det kan bli eit gedigent minus for NTNU om dei har lite av det. Er eksamensevaluert kunnskap derifrå fast og stø og til å lite på etter så kort tid som ein sommarferie eller tre? Ei undersøking av Jarand Rystad [15] dokumenterer at slik er det nok ikkje i tradisjonelle sivilingeniørfag. Det blir gitt målretta utdanning i medisin, arkitektur, realfag og humanistiske fag også.

I dei innebygte føringane for NTNU frå 1995 dominerer nytteperspektiv. NTNU blir altså rettferdiggjort ved nyttesyn - nytte for samfunnet framfor nytte for den enkelte student, og gir mest ingen honnør til "taus kunnskap", mellom andre kunnskapsformer. Det finst også lausare, meir gyngande kunnskap som det blir undervist i på NTNU, i tillegg til den teknologiske som lett blir gløymt. Heuristisk vunne framsettingar, hermeneutiske avgjerder, eller tydingskunne, tolkingsgang - psykologiske haldepunkt, statistiske overslag basert på sannsyn og anna - det finst faktisk mykje kunnskap som blir kalla teoriar, men som ikkje er særleg godt veldokumenterte. Psykoanalysen har etter kvart fått innpass i den akademiske verda og produksjonen også, som Hergenhahn har synt. [16]

Dette kjem i tillegg til såkalla sikre kunnskapar, som ikkje er bastant sikre ved nøyare ettersyn, men som kviler på paradigmatiske oppfatningar og skjøn, tru eller gissingar, slik mellom anna Thomas Kuhn har synt. Det er tale om teoretiske grunnsyn som forfell og er sårbare. Det gjeld både indre og ytre kunnskapar. [17]

Noko som heller ikkje kjem godt fram i NOU-dokumentet, er verdien av å dyrke uvisse, skolert tviling og den typen grunnforsking som Werner von Braun viser til med "Forsking er det eg gjer når eg ikkje veit kva eg gjer (Research is what I'm doing when I don't know what I'm doing)." Ustrukturerte innfall og improvisasjonar i forskingsarbeidet, det kan kanskje skade på somme felt, men i jass er det ikkje feil i og for seg. I boka Improvisasjon kjem sider ved improvisering til heider i visse delar av undervisningsføretaket. Svein-Halvard Jørgensen går dessutan langt i å gjere det klart at dialog hjelper avklaringar, kanskje tilmed av "taus kunnskap", også samtalar mellom vennar.

Pedagogar og antropologar snakkar ofte om taus kunnskap for å skilje denne tradisjonen frå . . . den akademiske kunnskapstradisjonen . . . Den tause kunnskapen er knytt til handling, den må gjerast og så gjerast kroppsleg for å bli forstått . . . [d.e.] underforstått. . . . kunnskap har ei taus side og blir, i den grad vi tar han til oss, gjort kroppsleg. [18]

Klokt spelerom for skapande fornyingar - fritt studium, ganske frie stillingar og slik fri forsking som von Braun nemner ovanfor - gir ein kanskje ikkje når det kjem til stykket. Som Gustavsson også seier, er eit vanleg forsvar mot "fri forsking at det frå starten i forskingsarbeidet ikkje går å føreseie kva resultatet skal bli." [19]

Fridom kan føre til ny kunnskap om forholda er høvelege. Sjølve ordet akademi kjem frå ei tid då velsituerte grekarar kunne gjeste kvarandre i hagane sine og samtale om laust og fast, og tilmed skrive ned slike samtalar. Mange greske filosofar leverte bidrag som har halde liv i kunnskapsgangen i Vesten fram til i dag. Ordet kjem frå greske 'Akadémeia', som var ein heilag lund med oliventre som var vigde til kultur- og visdomsgudinna Atene. Den innvigde hagen låg nord for Aten. På den staden underviste Platon. Først lenge etter Platon blei det bygt murar rundt. Den mest fruktbare kunnskapen vi søker etter i det som her er gitt att, kan vere at frie studium kan bidra til viktig framgang og impulsar som kan vare ved i tusenvis av år - kanskje ikkje alle saman.

Men uvissa ved fridom i massevis, ustrukturert studium og ny kunnskap er det neppe alle som klarer å takle. Korso er, universiteta i Vesten er i hovudsak stramt styrte, og i motsetnad til dei utsyna som moderniserte universitet etter Middelalderen.

Det første moderne universitetet blei forma i Halle på 1600-talet. Der freista dei å fange inn att den frie ånda som kjennemerka grekarane. På 1800-talet blei tyske universitet modernisert igjen, og Humboldt-universitetet i Berlin blei skipa i 1810 og påverka andre europeiske og vesterlandske universitet sterkt. Filosofen Humboldt bak det heldt på erklærte ideal om individuell fridom i utvikling og utdanning, og at staten ikkje måtte få korte ned på individhandlingar, eller fridommen til både å undervise og lære, ei vidareutvikling av libertas philosophandi ved Halle. Akademisk fridom blei eit skinande ideal for det tyske universitetssystemet. I Noreg blir delar av dei gamle akademiske fridommane smått om senn stekka ved reformer. [20]

NTNU-studium er derimot statleg styrte, ofte i skarp i motsetnad til gamle, høvelege universitetsideal. I vår tid har dessutan aktørar utanfrå, big business og anna, sett seg tent med å gi pengar til forsking og andre aktivitetar som iallfall ikkje undergrev dei - men snarare hjelper rekruttering. Det verkar som ein heller tvilsam veg i langdrag, ein som venteleg kortar inn på studentfridommar og kanskje universitetsfridommar etter kvart. Jamvel innstrammingar i låneordningar for studentar fell inn i same "studentfabrikk"-mønsteret. Studia har blitt mindre frie og meir styrte i dei siste tiåra, av økonomiske grunnar å sjå til. Akademiske fridomsgrader har blitt selte ut, og vekk, men til kven, og til kva? Og i kva grad kan det vere statlege kontrollbehov og merkantil-kapitalistiske behov som finn seg slike utslag?

Kunnskapane som blir formidla på NTNU blir til dels "handelsvare". NOU 1995:28 med meir syner paradigmatiske overleveringar som ikkje gir godt rom for naturalistiske grunnsyn, og kortar inn på nedarva akademiske fridomsgrader for studentar og tilsette, blant anna ved styringar, og også ved aktivitetar det ikkje blir lagt til rette for i nokon avgjerande grad. [21]

Nød, teknologi og utdanning

Forholda i verda formar samfunnsforhold og tillet konkurranse, som fremmar teknologi. Omvendt, bakom og i teknologi ligg konkurranse, som formast av samfunnsforhold og verdsstoda. Offentleg utdanning går ut på å tilpasse seg dette. Teknologi er ikkje noko nytt, heller ikkje at det blir lagt stor vekt på det i kampen for overleving. Figur 2 gir vink om at bak og under teknologi finn ein konkurranse (areté), som formar og atterspeglar samfunnsforhold her på jorda, som har blitt farleg utbytt og utarma no om dagen - og verre kan det bli.

Teknologi føder nye problem

Den romerske diktaren Ovid gir att greske og romerske mytar og legender i storverket Metamorfosar. Ovid fortel der om fire tidsaldrar etter kvarandre, den neste verre enn den førre: gullalderen, sølvalderen, bronsealderen og jernalderen.* Metallurgi - altså teknologi - var så høgt verdsett i oldtida at ulike metall og ei legering gav namn til heile tidbolkar.

* I gullalderen hadde naturnære utsyn forrang, jorda var eit paradis og folk handla rett av seg sjølve. Men i sølvalderen, som blei styrt av Jupiter, blei klimaet forverra og mellommenneskelege forhold forsura. No laut menneska til å kle og brødfø seg, verne seg mot kulde, pløye, så, yppe og krangle om goda og så bortetter. I bronsealderen blei folk fyrigare og fælare, men ikkje vondskapsfulle. Så kom nytteomsyna meir og meir fram, i spann med verre forhold. [22]

I lys av paradisforholda kan sterk lit til teknologi tyde på skort og knappleik på litt av kvart, og som ein typisk nok freistar å råde bot på ved å vere bra smart: tenke bra, handle deretter, utvikle reiskap og framgangsmetodar - kort sagt te seg ganske kybernetisk [23] med teknologisk profilering for å betre forholda om råd.

Omfanget av himmelske faktorar i eit liv tyder på kva verdi det livet har. Når ein sver til teknologi for å løyse problem, har ein faktisk problem. Under paradisiske forhold treng ein mest ikkje bry seg; ein får goda opp i fanget. Det er når forholda blir verre og ressursane knappare, at ein sver til teknologi eller andre løysingar, for ein vil helst sleppe å desimere manneætta - sjølv om det er omfanget av den og alle feila som har spelerom i styrande og mektige, som gir hovudproblem som overbefolkning, skort på ressursar, forsøpling, ørkengjering, global oppvarming truleg, og så bortetter.

Samfunnet er ein marknad for folk med både soger og formlar

Utdanning tener respekt. Jerome Bruner held fram med Pierre Bourdieu at på dei institusjonaliserte marknadane i samfunnet er utdanninga verken nøytral eller utan sosiale og økonomiske følger. Kulturen som utdanning kan ein sjå på som eit utvekslingssystem. Blant "varene" som blir bytte eller veksla er respekt, lojalitet og tenester. Utvekslingssystem blir legitimerte ved komplekse symbolapparat med mytar, statusar, forgjengarar, måtar å snakka og tenke på, tilmed uniformer. Utdanning tener tilpassing til slikt. Når det gjeld korleis kunnskap blir ordna i menneskeverda, skil ein mellom logisk, vitskapleg tenking [24] og forteljande tenking - to ulike måtar å fortelje om erfaringar på. Ulike kulturar kuliverer desse to modusane forskjellig. [25]

Ein vitskap blir skapt etter kvart ved ein serie hypotesedanningar og -utprøvingar der blant anna hermeneutisk aktivitet er med. Når ein bygger opp ei vitskap, går ein også inn i ein narrativ prosess som består i å spinne hypotesar, rette dei, og halde hovudet klart. Undervegs til hypotesar leikar ein med idear, prøver å forme uvante og alternative utsyn, og så vidare. Det er kort og godt tale om problemløysing, og å fortelje om problema i den forma som kallast hypotesedanning, er den sentrale framgangsmåten. Og vidare, fatting av forteljingar er hermeneutisk. Forteljingar dannar grunnlag for retorikk utan konfrontasjonar. Dei kan lære andre, halde viktige ting fast i minnet, seier Bruner. [26]

Kunnskapar er tilpassa menneska på mange måtar. Ikkje alt skjer ved ord, ikkje alt ved bilde heller. Noko kunnskap er "taus"; den er i organismen. Å kunne sykle er ei slik ganske ordlaus kunne. Kunnskapar kan formidlast utan å vere intellektuelt og abstrakt utforma. Dei finst i forteljingar også. I Steinerpedagogikken blir denne innsikta brukt i stor monn, som hos Piaget-inspirerte. Barn får undervisning som er tilpassa dei forskjellige funksjonsnivåa - kunnskap gjennom bilde (soger målar ordbilde) dei første åra på barnesteget, og abstrahering kjem til seinare, for eksempel på ungdomstrinnet, og til dels ut frå bildeforma kunnskap.

Samandrag

Menneska ser seg tente med mykje teknologi. At teknologi går på kostnad av anna og mang ein gong blir djupt ufornuftig, er det ikkje mange nok som ser inn i før livet nesten er over, lèt det til. Det gjeld å finne og halde ved lag kjekke balansar livet gjennom, elles tar menneske til å bli marionettar i spela til dei store forretningsleirane (big business), som alt har tatt altfor mykje makt globalt, og bruker den til å tyne folk og fe og naturen etter kvart. Det skulle vore unødvendig. Folk flest tilpassar seg denne låke utviklinga av omsyn til blant anna status og levebrød. [26]