Tre små grisar

Det var ein gong tre små grisar. Heile sommaren streifa dei i lag gjennom skogen og over slettene, leikte og hadde det moro i lag. Dei var glade, blei lett vennar med andre og blei hjarteleg mottatt der dei kom. Men etter kvart som sommaren nærma seg slutten, gjekk alle andre til sitt og tok til å førebu seg på den strenge vinteren.

Hausten kom med mykje regn. Dei tre små grisane tok til å merke dei trong ein heim, dei også, og trong å førebu seg til vinteren som mange andre, for utan tak over hovudet kunne det bli fælande vanskeleg etter kvart. Dei snakka saman om kva dei skulle gjere, og det blei til at kvar fekk skaffe seg sin eigen heim.

Den lataste vesle grisen sa han ville bygge ei hytte av strå. "Det tar berre ein dag," sa han.

Dei andre hadde ikkje noko til overs for den løysinga. "Ei stråhytte blir for skrøpeleg", sa dei.

Men den minste grisen ville ikkje høyre slikt. Han gjekk vekk og møtte ein mann som bar på ei stråballe etter kornslåtten, og sa til han: "Kjære mann, ver god og gi meg strå som eg kan bygge meg ei hytte av.

Mannen gav han strå i massevis, og den vesle grisen bygde hytta si enkelt og greitt.

Den andre vesle grisen var ikkje fullt så makeleg. Han gjekk og sanka stokkar og pinnar å bygge huset sitt av då han møtte ein mann med eit heilt lass tømmer og plankar. "Kjære mann, ver god og gi meg noko å bygge hus av før vinteren kjem", bad grisen.

Mannen gav han godt med tømmer, så grisen kunne bygge huset sitt. Og "Bank! Bank! Bank!" Det tok to dagar for grisen å spikre saman plankar og trebord til hus.

Men den tredje vesle grisen likte ikkje trehus. "Det er ikkje beste slags hus ein får!" sa han. "Huset mitt skal klare å stå imot vind, regn, og snø og heller ikkje brenne så lett. Og framfor alt må det verne mot ulven som streifar omkring i skogen, for han er støtt ute etter å få oss til mat. Så huset må vere traust og stå seg mot mangt og mykje."

Dagane gjekk, og den klokaste vesle grisen bygde seg eit hus av mura stein, den eine steinen etter den andre. No og då kom brørne hans og gjesta han og lo: "Korfor arbeide så hardt? Korfor vere så hard mot det sjølv? Kom heller og leik saman med oss, då vel!"

Men den eldste grisen ville ikkje gi seg før han var ferdig med det han hadde bestemt. Han sa berre til brørne, "Nei, eg skal gjere ferdig huset mitt først. Det lyt vere traust og stå støtt. Når det er ferdig, skal eg komme og leike, men ikkje før."

Det var den klokaste vesle grisen som først fann spora av ein stor ulv der i nabolaget. Dei små, skremde grisane sprang heim i ein fei. Så kom ulven til stråhytta, der den eine vesle grisen sat. Ulven sikla av lyst på gris. Høgt sa han:

"Vesle gris, vesle gris på min veg,
la meg komme inn til deg."

Den vesle grisen svarte med eit kvin. "Hå nei du, eg vil heller vere her eg er! Forsvinn." Han skjøna at ulven ville ta han og ete han.

Ulven svarte:

Eg vil pruste og blåse!
Du treng ikkje låse."

Så blåste ulven mange gongar av all makt, heilt til halmen fall saman. Men stråhytta var tom, for den vesle grisen hadde sprunge ut bakvegen og heim til grisen i trehuset mens ulven var opptatt med å snakke og blåse.

Då ulven skjøna at den vesle grisen hadde komme unna, blei han vill av raseri.

"Kom tilbake!" brølte han, men det ville ikkje den vesle grisen på noko sett og vis. Han hadde sprunge heim til eine bror sin og skalv som eit lauv.

"Eg håper huset ditt ikkje ramlar i hop så lett som mitt! La oss lene oss mot døra så ulven ikkje kan bryte seg inn!"

Ulven kom og gjorde akkurat som sist. Han sa:

"Vesle gris, vesle gris på min veg,
la meg komme inn til deg."

Den andre vesle grisen svarte modig,

"Nei, slett ikkje!"

Ulven svarte:

Då vil eg puste enda meir.

Han tenkte at huset av stokkar og plankar ikkje kunne stå seg mot han, og svolten som han var, tok han godt i.

Inne i huset høyrde dei to grisane korleis ulven tok til å pese og puste, og gret av frykt mens dei prøvde av all makt å halde døra på plass. Det gjekk ei stund, heilt til ulven trekte pusten ekstra djupt og så blåste ut - "Puuust!"

Trehuset raste med eitt saman med eit brak. Men heldigvis hadde murargrisen sett kva som gjekk føre seg og skjøna kva som trua. Så då dei to brørne hans kom springande vekk frå trehuset med ulven etter seg, heldt han døra open for dei, og smekka ho att framfor nasen til ulven. Det var akkurat i siste liten.

Ulven hamra rasande på døra og tok til å blåse, men kom i tvil. Dette huset verka så mykje meir solid enn dei to andre. Han freista å blåse det ned likevel, men huset rikka seg ikkje så mykje som ei fingerbreidd.

Dei tre små grisane merka at ulven ikkje klarte å øydelegge huset, og då blei dei litt etter kvart mindre redde.

Ulven bles og pusta til han var heilt utsliten. Då ville han prøve eit anna av knepa sine. Han krabba opp ein stige til taket, og tok ein titt på den store skorsteinspipa. Men den klokaste vesle grisen følgde med, for han høyrde kva veg ulven fór utanfor. Han sa fort:

"Ulven har klatra opp på taket. Kjenner eg han rett, kjem han ned gjennom pipa om litt, svart som ein feiar. Kjapt! La oss tenne opp i peisen!"

Oppå taket var ulven i tvil om opninga i pipa var stor nok for han. Det kunne vel gå lett å gli nedover eit stykke iallfall, men kanskje opninga smalna til lenger nede. Lyden av dei tre små grisane nedanfor overdøyva likevel tvilen, og så var han vill etter mat. "Eg vil prøve å komme ned gjennom pipa", tenkte han. Så glei han i litt varm røyk nedetter inni pipa og kom heilt ned, men han landa midt i bålet som grisane hadde tend på peisen, og brende seg fælsleg. Først blei han halvt lamma i fallet, og dernest slikka flammane over den hårete pelsen hans, like til halen hans lyste som ein fakkel.

Han ulte mens han prøvde å sløkke flammane ifrå halen sin. "Aldri meir ned gjennom ein skorstein!" skreik han. "Aldri meir ned ein skorstein!" Så sprang han ut og vekk så fort han kunne.

Dei tre glade, små grisane dansa i ring på tunet mens dei song: "Tralala! Tralala! Det er godt at ulven er vekk!"

Frå denne dagen meinte dei to grisane at dei burde få seg hus av mura stein, dei også, og sette i gang. Husa deira stod snart ferdige.

Ulven kom tilbake til nabolaget ein gong til for å snuse, men då han fekk auge på tre hus med tre skorsteinar, hugsa han den forferdelege smerta frå den brende halen og pelsen sin, og sprang sin veg for godt.

No forstod den klokaste vesle grisen at dei tre brørne kunne kjenne seg bra trygge, og sa: "No er det gjort arbeid nok! Kom, la oss gå og leike!"

ATU 124, "Å blåse saman huset (Blowing the House In)." Trykte versjonar finst frå 1840-åra. Eventyret er venteleg eldre.

Den vesle raude høna

Det var ein gong ein katt og ei mus og ei lita raud høne som budde i lag.

Ein dag sa den vesle raude høna: "Skal vi steike ei pannekake og halde gjestebod?"

"Ja, det gjer vi", sa katten og musa.

"Kven skal gå til kverna etter mjøl til pannekaka?" spurde den vesle raude høna.

"Ikkje eg", sa katten.

"Ikkje eg", sa musa.

"Eg får gjere det, eg, då", sa den vesle raude høna. Og så gjekk ho til kverna etter mjøl.

"Kven skal lage røre til pannekaka, spurde den vesle raude høna.

"Ikkje eg", sa katten.

"Ikkje eg", sa musa.

"Eg får gjere det, eg, då", sa den vesle raude høna. Og så laga ho røre.

"Kven skal steike pannekaka?" sa den vesle raude høna.

"Ikkje eg", sa katten.

"Ikkje eg", sa musa.

"Eg får gjere det sjølv, då", sa den vesle raude høna. Og så steikte ho pannekaka.

"Kven skal ete pannekaka?" sa den vesle raude høna.

"Eg vil!" sa katten.

"Eg vil!" sa musa.

"Nei, eg gjer det", sa den vesle raude høna. "No har eg henta mjøl til pannekaka og laga røre til pannekaka og steikt pannekaka, og no et eg heile pannekaka også."

Og det gjorde høna.

"Den vesle raude høna" er eit utbreidd, gammalt fabel-eventyr. Det er godt mogeleg det opphavleg er russisk.

Skjorereiret

Ein gong kom ei mengde fuglar til skjora og bad ho om å lære dei å bygge reir, for ho skulle vere den beste til slikt der omkring. Ho sette dei i ring omkring seg og tok til å syne dei korleis ho gjekk fram.

Først tok ho litt leire og gjørme og laga ei slags rund kake med det.

"Å, er det slik det gjerast", sa ein trost og flaug vekk. Slik bygger trostar reir.

Så tok skjora nokre kvistar og sette dei omkring i gjørmekaka.

"No kan eg å bygge reir", sa svarttrosten og flaug sin veg. Slike reir bygger trosten enno.

Deretter la skjora eit lag gjørme over kvistane.

"Å, det er jo greitt", sa ugla, og flaug vekk frå staden. Og uglene har ikkje laga mykje betre reir i ettertid.

Etter dette tok skjora nokre kvister og tvinna dei rundt utsida.

"Sånn altså!" sa sporven og flaug sin veg. Sporvar har laga nokså sjuskete reir i ettertid.

No tok skjora fjør og dun og anna mjukt og gjorde reiret behageleg med.

"Det passar meg!" ropte staren og flaug vekk: "Gode, behagelege reir!"

Mange slags fuglar tok med seg kunnskapar om korleis ein bygger reir, men berre ei due venta til skjora hadde bygt reiret sitt ferdig, og dua fekk ikkje med seg det spor. Det likte skjora nokså dårleg. Sidan har ho nekta å vise andre korleis dei skal lage reir.

"Skjorereiret" er eit engelsk eventyr som blei samla av Joseph Jacobs (1902, 204-07).

Meister Skreddar

Det var ein gong ein liten kar som hadde eit stykke tøy. Han ville få sydd seg ein frakk av tøyet, og derfor gjekk han til skreddaren og spurde om han ville sy den vesle frakken for han.

Skreddaren sa ja.

"Når blir den vesle frakken min ferdig då?" spurde den vesle karen.

"På laurdag", svarte skreddaren.

"Det passar bra det, Meister Skreddar. Tusen takk, Meister Skreddar. Farvel, Meister Skreddar."

Og så gjekk den vesle karen.

Det blei laurdag, og då kom han att for å hente frakken sin.

"God dag, god dag, Meister Skreddar. Er frakken min ferdig?"

"Nei, dessverre", sa skreddaren.

"Korfor ikkje det då?"

"Jo, dessverre, det blei ikkje nok til frakk."

"Blei det ikkje nok til frakk? Kva blei det nok til då?"

"Det blir nok til bukser."

"Jaså, blir det nok til bukser! Når blir buksene mine ferdige då?"

"På laurdag."

"Det passar bra det, Meister Skreddar. Tusen takk, Meister Skreddar. Farvel, Meister Skreddar."

Og så gjekk den vesle karen.

Då det blei laurdag, kom han att for å hente buksene.

"God dag, Meister Skreddar. Er buksene mine ferdige?"

"Nei, dessverre", sa skreddaren.

"Korfor ikkje det då?"

"Jo, det har seg slik, dessverre, at det ikkje blei nok til bukser."

"Blei det ikkje nok til bukser? Kva blei det nok til då?"

"Det blir nok til ein vest."

"Jaså, blir det nok til vest. Når blir vesten min ferdig då?"

"På laurdag."

"Det passar bra det, Meister Skreddar. Tusen takk, Meister Skreddar. Farvel, Meister Skreddar."

Og så gjekk den vesle karen.

Då det blei laurdag att, kom den vesle karen for å hente vesten sin.

"God dag, Meister Skreddar. Er vesten min ferdig no?"

"Nei, dessverre", sa skreddaren.

"Korfor ikkje det då?"

"Vel, det har seg dessverre slik at det ikkje blei nok til vest."

"Blei det ikkje nok til vest? Kva blir det nok til då?"

"Det blir nok til ei hue."

"Jaså, det blir nok til hue! Når blir hua mi ferdig då?"

"På laurdag."

"Det passar bra det, Meister Skreddar. Tusen takk, Meister Skreddar. Farvel, meister skreddar."

Og så gjekk den vesle karen. Så blei det laurdag att, og då kom han for å hente hua si.

"God dag, god dag, Meister Skreddar. Er hua mi ferdig no?"

"Nei, dessverre."

"Korfor ikkje det då?"

"Det blei dessverre ikkje nok til hue."

"Jaså, det blei ikkje nok til hue. Kva blir det nok til då?"

"Det blir nok til vantar."

"Jaså, det blir nok til vantar. Når blir vantane mine ferdige då?"

"På laurdag."

"Det passar bra det, Meister Skreddar. Tusen takk, Meister Skreddar. Farvel, meister skreddar."

Og så gjekk den vesle karen. Då det blei laurdag att, kom han for å hente vantane sine.

"God dag, god dag, Meister Skreddar. Er vantane mine ferdige no?"

"Nei, dessverre", sa skreddaren.

"Korfor ikkje det då?"

"Det blei dessverre ikkje nok til vantar."

"Jaså, det blei ikkje nok til vantar. Kva blir det nok til då?"

"Det blir ikkje nok til nokon verdens ting."

"Det passar bra det, Meister Skreddar. Tusen takk, Meister Skreddar. Farvel, Meister Skreddar."

Dermed gjekk den vesle karen, og han kom aldri, aldri meir igjen.

Folkeeventyret kjem frå svensk, der det heiter Mäster Skräddare. Det har ikkje noko typenummer (er utan ATU-nummer). Ein finn eventyret på bokmål blant anna i det første bandet av serien Mitt skattkammer (Teknisk forlag, 1956, 50-52). Bokserien er opphavleg svensk, heiter Min skattkammare i Sverige, og første band blei gitt ut av Natur och Kultur i Stockholm i 1947. Kva for svensk bok eventyret blei gitt ut i aller først? Om ikkje svenske folkloristar veit det, kven skal då seie det for visst?

Dei to døtrene

Ein mann hadde to døtrer. Den eine gifta seg med ein fattig bonde, og den andre med ein pottemakar. Faren drog for å gjeste kvar av dei og spurde: "Korleis går det?"

"Det går bra," svarte den første dottera, "men vi kunne trenge meir vatn til åkrane våre. Kvar kveld bed vi om regn."

Faren reiste vidare og gjesta den andre dottera si, og ho svarte: "Det går bra, men vi bed om tørt og fint vêr så leirgrytene vi lagar, får bli tørka og herda av solskinet."

Då brast det for faren: "Den eine ber om det eine og den andre om det motsette! Kva skal då eg be om for å hjelpe til?"

(Padoan 1987, Juni 13, Faren og døtrene hans)