| |||||
|
| Reservasjonar | Innhald |
|
Dei sju svaneneEin mann og ei kone hadde sju gutar og ei jente. Så døydde kvinna og mannen sørgde over ho, men gifta seg att og fekk ei dotter med den andre kona si. Då barna voks opp, blei stemora vond mot dei åtte stebarna. Mannen blei først bekymra, men snart torde han ikkje lenger ha dei åtte i huset. Han grov derfor eit hus i eit haug og sette dei inn der. Til lås hadde han eit gulleple: når han rulla det opp, opna haugen seg, og når han rulla det nedetter bakken, lukka haugen seg att. Kvar natt kom han til barna sine og bringa mat til dei. Eplet låste han i ei kiste nå han ikkje brukte det, og bar alltid kistenøkkelen rundt halsen. Kvinna blei mistenksam fordi mannen var borte kvar kveld og det mangla mat på stabburet. Ho prøvde å spørje han ut om dette, men fekk ingenting å vite. Då omskapte ho dottera si til ei fjør - for kvinna var ei heks - og sette fjøra oppi hatten til mannen. Om natta gjekk mannen som vanleg til haugen, og fjøra følgde nøye med kva som skjedde. Då mannen kom tilbake, omskapte kvinna fjøra til dottera si igjen, og spurde kor faren hennar hadde vore. Dottera fortalde alt saman. Då mannen hadde sovna, stal kvinna nøkkelen frå halskjeda hans, gjekk til kista og tok gulleplet. Så gjekk ho til haugen og hadde mykje mat med seg til barna. Haugen opna seg då ho rulla eplet oppetter, ho gjekk inn og lét som ho var vennleg mot barna, og gav dei maten. Gutane sette seg for å ete med det same, men jenta ville ikkje ha noko. Så gav andrekona ei skjorte til kvar av gutane. I same sekund som dei tok dei på seg, blei dei til svaner og flaug vekk. Stemora ville gi stedottera ei lita skjorte også, men jenta sa nei, ho ville verken ha mat eller klede frå ho, og bad om å få vere i fred. Ja, ho skulle få vere aleine, lenger enn ho ville like, ropte kvinna til ho, og då ho gjekk ut, låste ho haugen og kasta gulleplet i sjøen. Jenta sette seg ned og gret. Ho lurde på korleis ho skulle komme seg ut, men hadde ikkje mykje lyst til å leve etter det som hadde hendt med brørne hennar. Då faren skulle til å gå til barna i haugen, oppdaga han at gullnøkkelen var vekke. Då blei han fælt sturen, for no kom barna i haugen til å svelte der inne, tenkte han. Han ante, som rett var, at kona hadde tatt kistenøkkelen og fjerna eplet. Jenta i haugen åt opp det som var att av maten som faren hadde komme med. Då fekk ho den tanken at ho kanskje kunne grave seg ut med kniven ho gjekk med. Det gjekk ganske sakte, men til sist kom ho ut. Så gjekk ho langt og lenge. Til sist kom ho til eit hus der det budde ein mann og ei kvinne utan barn. Dei tok varmt imot ho, og ho fortalde dei om ulykka si og om brørne som hadde blitt forvandla til svaner av stemora. Mannen og kona sa at ho var velkomen til å bu hos dei og det gjorde ho. Men ingen såg at ho lo eller leika nokon gong. Ein dag ho var ute og gjekk, møtte ho ein prest, og fortalde han om det som plaga ho. Presten sa at han visste korleis ein skulle gjere brørne hennar til menneske att, men han var ikkje sikker på om ho kunne følge råda hans godt nok. Ho trygla han om å fortelje korleis, for ho var villig til å prøve alt. Så sa presten at ho måtte sy sju skjorter, ei skjorte for kvar bror, og tråden måtte vere så tynn som spindelvev. Ho kunne ikkje seie så mykje som eitt ord før alle skjortene var ferdige, og det ville ta lang tid. Ho sette seg ned og sydde, og det tok eitt år for kvar skjorte ho gjorde. Jenta var uvanleg pen, og det var ingen mangel på friarar – men sidan ingen kunne få ho til å seie noko, gjekk dei alle heim att utan å lykkast, og somme trudde tilmed at ho var dum fordi ho ikkje sa noko. Då seks år var gåtte, kom kongssonen for å fri til ho. Folk trudde at ho ville snakke med han om ho i det heile kunne tale. Men heller ikkje prinsen fekk ho til å seie noko. No fekk stemora vite kor ho var og kva ho heldt på med. Ho tok straks til å gjere vondt mot ho, og sette i gang eit rykte om at jenta var gal og fullt av trolldom. Kongssonen snakka om å ta jenta med vald og makt, men stemora meinte det ikkje var godt nok - ho burde brennast for ikkje å svare han. Og det var ei altfor stor ære for ho at ein slik mann fridde til jenta, sa ho. Kongssonen orsaka jenta først, men stemora var fæl til å snakke stygt om ho, og det gjorde ho så lenge at prinsen til sist trudde at jenta verkeleg var gal, og gav ordre om at det blei tent eit bål å brenne jenta på. Så sende han menn for å hente jenta. Dei let ho få ta med eit dyrebart skrin å sitte på. Då ho kom fram til kongssonen, skulle ho brennast. I det ho sette foten på den vide steinhella som bålet stod på, kom sju svaner flygande. Jenta tok skjortene ut av skrinet og kasta dei til svanene. Alle skjortene var ferdige så nær som ei. Ho mangla lite grann av det eine ermet. Svanene tok på seg skjortene og alle blei folk igjen. Men ein av dei hadde nokre fuglefjører ytst på armen der skjorteermet ikkje var sydd heilt ferdig. No kunne jenta tale igjen, og ho fortalde om alt det vonde stemora hadde gjort mot brørne hennar og ho sjølv. Då gav kongssonen ordre til at stemora og dottera hennar skulle brennast på bålet, og slik blei det. Men den andre jenta gifta han seg med, og ei tid etter blei han konge og ho dronning. [Etter "Teir sjey svanirnir", Jakobsen, 416-20]
Havmannen som blei tatt til fangeDet heiter at ein havmann på mange måtar er lik eit menneske, men ikkje så stor. Han har også lange og tynne fingrar. Havmenn held til nede på havbotnen, og noko av det kjekkaste dei veit er å drive ap med fiskarane. Då sit dei på botnen og lurer og ventar på at det skal kome ei fiskeline ned til dei. Når ho kjem, bit dei agnet av kroken og setter kroken fast i havbotnen. På den måten får fiskarane ingen fangst. Dei uheldige lyt av og til slite av lina si for å få noko av ho tilbake, om det er råd. Det var ein gong ein liten havmann som sat nede på havbotnen og heldt ap med fiskarane. Han reiv av den eine lina etter den andre, og fiskarene i båten ovanfor blei sure og leie av å miste linene sine. Men med eitt merka Arnfinn, ein av mennene i båten, at noko var borti lina hans nedi sjøen, og rykte kraftig til. Det kom så brått på havmannen at han fekk ein krok fast i eine handa og kom seg ikkje laus. Sakte blei han hala opp gjennom sjøen og over ripa og inn i båten. Oppi båten blei Arnfinn heilt opp i under over det han hadde fått på kroken, og valde å ta den vesle med seg heim og stelle såret hans så det fekk gro. Havmannen budde no i lang tid hos bonden og fekk sin faste plass ved eldstaden. Det einaste han ville ete, var agn, og det fekk han til frokost, middag og kvelds og elles innimellom. Folket på garden forstod etter kvart at dei var tent med å ha han, og festa fotlenker på han så han ikkje stakk sin veg for dei. For nokre gongar før hadde Arnfinn tatt med seg havmannen i eit bur når han skulle fiske med dei andre i båten, og fór dei over ein fiskestim, klarte ikkje havmannen å la vere å smile og sprelle med beina. Slik var han. Etter at dei skjøna samanhengen, fekk dei svært mykje fisk i ei tid, og havmannen fekk fotlenke. Men ein morgon bles det sterkt då fiskarane skulle sette ut båten i sjøen ifrå naustet. Dei fekk så mykje å passe på at ingen kom i hug å setje lenker på den vesle havmannen. Og han hoppa sjølv om bord utan at nokon ansa det var noko som mangla. Han sette seg fredeleg på den faste plassen sin framme i båten, og der sat han og kniste til båten hadde komme eit godt stykke frå land. Då kasta han seg i bølgene og lét: "Heim, kjære heim!" Deretter var det ingen av fiskarane som såg han meir.
OskeladdenDet var ein gong ein mann som hadde tre søner. Dei to eldste var som folk flest, men den yngste var ein lathans som ingen rekna for noko fordi han støtt låg og rota i oska. No var det slik at det ofte blei stole korn frå loftet deira. Ingen høyrde det når tjuven kom, og ingen visste kven det kunne vere. Ein dag sa faren til den eldste sonen: "I natt får du halde vakt oppå loftet!" Sonen gjorde som det blei sagt. Då det blei kveld, gjekk han opp på loftet og sette seg. Men midt på natta fall han i søvn. Han sov tungt, og vakna ikkje før det var morgon. Då han opna auga, såg han det hadde blitt stole meir korn enn nokon gong før. Så bad far deira den neste sonen vakte kornet. "Ja", sa sonen, "eg skal iallfall prøve å ikkje sovne." Sonen heldt seg vaken det meste av natta, men mot morgonen blei augelokka hans tunge, og så sovna han. Då han vakna, var mykje korn borte vekk att. No spurde den yngste sonen, Oskeladden, om ikkje han også fekk prøve. "Du!" sa brørne hans og lo. "Trur du at du kan halde vakt når du elles ikkje gjer anna enn å sitte og rote i oska?" Men faren sa: "Det verste som kan hende er vel at han sovnar som dykk." Så gjekk Oskeladden opp på taket og sette seg å vakte. Den første delen av natta kjende han seg fælt trøytt, men han sovna ikkje, og mot morgonen tok han til å kjenne seg kvikkare. Straks det grydde av dag, høyrde han noko som rumla kraftig. Han såg opp og fekk auge på ein diger fugl som kom flygande. Han sprang straks opp og tok eit godt grep om halsen på fuglen for å drepe han. Fuglen bad inderleg for livet sitt. "Nei, du må døy", sa Oskeladden. "Det er du som har tatt kornet til far." "Eg skal aldri gjere det meir", lovde fuglen. "Du gjer det vel likevel, same kva du lover", sa Oskeladden. "Nei", sa fuglen. "Men sjå her! Let du meg fly, skal eg gi deg den finaste vengefjøra mi. Når du held ho opp i lufta og ønsker noko, får du alltid oppfylt ønsket." Oskeladden fekk fjøra og sleppte laus fuglen. Den morgonen var ikkje korn blitt vekke på loftet, og neste morgon også var kornet urørt. Det passa ikkje dei to brørne til Oskeladden at det ikkje kom vekk då han vakta det, og etterpå, så dei blei misunnelege. På den tida hadde landet ein konge som hadde ei vakker dotter. Han ville ikkje gifte ho bort til kven som helst, og derfor hadde han bygt eit glasslott for ho på toppen av eit høgt og bratt berg. No lét han lyse ut at den som kunne ri heilt til toppen av berget, skulle få ho. Mange rike og velakta menn prøvde lykka. Fulle av godt håp tok dei fatt på å ri oppetter berget, men ingen nådde opp lenger enn nokre få steg. Til sist var hestane så trøytte at ryttarane måtte snu. Folk stod i tette skarar ved foten av berget for å sjå kva friarane klarte. Også brørne til Oskeladden var der. Oskeladden sjølv ville gjerne ha vore med, men brørne hans sa tvert nei. "Du kan bli heime og rake i oska med fjøra di", sa dei og rei av stad. Ein dag då brørne var vekk, fekk Oskeladden ein idé. Han heldt fjøra opp i lufta, og ønskte seg ein grøn hest og ein blå kledning. Straks var begge delar framfor han. Han tok på seg dei nye kleda og sette seg opp på hesten. Så rei han dit friarane starta når dei ville opp berget. Han rei hesten halvvegs opp, men så snudde han og galopperte vekk. Same kveld, då brørne kom heim, sat Oskeladden som alltid ved bålet i fillene sine. Brørne lo han ut og fortalde at denne dagen hadde dei sett ting som han ikkje hadde sett. "Og kva var det?" spurde Oskeladden. "Det var ein veldig fornem kar som prøvde å ri opp til prinsessa", sa dei. "Han kom halvvegs opp, og så langt er det ingen som har komme før. Han var i blå klede og hadde grøn hest." "Eg såg han, eg også", sa Oskeladden. "Kor skulle du ha sett han frå?" spurde dei. "Eg stod oppå vedskjulet", svarte Oskeladden. "Ditt fjols! Det skal du ikkje få stå oppå lenger", sa brørne, og reiv det ned. Neste dag drog brørne av stad att. Då dei var vekk, fann Oskeladden fram fjøra si igjen og sa: "Eg ønsker ein raud hest og ein kvit kledning." Med det same blei ønsket hans oppfylt. Så rei han av stad og rett gjennom den store folkehopen og vidare oppetter berget. Denne gongen han kom heilt opp til den øvste kanten. Men då snudde han og rei ned og forsvann like sporlaust som han var kommen. Om kvelden naut brørne å terge Oskeladden igjen. "Du har ikkje sett alt det vi har sett i dag", sa dei, "for du sit jo her og rotar i oska støtt." "Kva har de sett no?" spurde Oskeladden. "Vi såg ein framand i kvit kledning på ein raud hest", skrytte dei. "Det såg ut som han rei heilt til topps, men det var berre nesten, så vidt det var." "Han såg då, eg då", sa broren. "Kor?" spurde dei. "Eg stod oppå far sitt steinskur", sa han. "Ditt duglause beist!" ropte brørne hans. "Det skuret skal du aldri stå på igjen!" Og så reiv dei ned det skuret også. Tredje dagen, då dei to brørne var vekk, tok Oskeladden fram fjøra si og ønskte seg ein kvit hest og raude klede. Han rei opp på fjellet, og denne gongen nådde han heilt opp til slottet på toppen og gjekk inn til kongsdottera. Ho såg på han, for å vere sikker på å kjenne han att, batt ho ein gullring i håret hans. Då Oskeladden rei ned, gjorde han noko som ingen hadde venta av ein heldig friar: Han forsvann på same vis som før. Då brørne kom heim var dei full av skryt igjen. "I dag har vi iallfall sett noko du aldri får sjå", sa dei. "Kva då?" spurde veslebroren deira frå oska. "Vi såg ein raud ryttar på ein kvit hest", sa dei. "Han var så flott, og han nådde heilt opp til kongsdottera. No giftar dei seg nok med det første." "Han såg eg då også", kom det frå Oskeladden. "Ditt fjols! Korleis kunne du ha sett han?" hånte brørne. "Oppe frå fjøset vårt", svarte Oskeladden. Då svor dei to brørne på at dit opp skulle han ikkje klatre meir, og så reiv dei ned fjøset. Men heile landet undra seg. Den staselege ryttaren i raud kledning hadde berre ridt sin veg etter at han hadde vore inne hos kongsdottera. Ingen visste kven han var. Kongen og folka hans spurde etter han høgt og lågt, men utan resultat. Då stelte kongen til ein stor fest på slottet. Kvar og ein som budde i riket, blei bedne. Då alle var komne inn i salen, såg kongsdottera seg omkring. "Kor er han?" spurde den gamle kongen. "Eg kan ikkje sjå han", svarte kongsdottera. "Det er ingen her som har gullringen min i håret." "Er alle karane i riket mitt med her?" spurde kongen. "Ja", svarte folka. "Alle i heile landet er med." Men då var det ein kar som sa at det faktisk var ein som blei kalla Oskeladden, som ikkje var til stades. Det likte ikkje dei to brørne hans å høyre, og bad kongen om ikkje å sende bod etter han. Broren var ein stakkars krok som kunne ikkje stort anna enn å sitte og rake i oska, sa dei. Men kongen meinte at Oskeladden også hadde rett til å vere med, når no alle andre var på fest. Så blei det sendt bod på Oskeladden. Han tok på seg den raude kledningen, steig opp på den kvite hesten, og slik kom han ridande inn på slottet. Han var så fjong at brørne hans ikkje kjende han att. Men det gjorde kongsdottera. Ho gjekk straks bort til han og tok ringen frå håret hans. No blei det halde bryllaup, og dei to brørne heldt på å rivne fordi dei misunnte Oskeladden lykka hans. Oskeladden blei seinare konge, og han styrte landet godt og lenge. Brørne hans prøvde å spreie vonde rykte om han, men det hjelpte ikkje, for ingen trudde på dei.
Kobbekona
I gamle dagar sa folk at dei som druknar, blir selar og lever vidare nedi vatnet. Berre nokre få timar kvart år kjem dei opp på land, og det er natta før Heilagtrekongars-dagen først i januar [1]. Då får dei vere menneske igjen og kan dei stige opp av bølgene, ta av seg selhamen og feire på fast jord fram til neste morgon. Folk seier at dei bruker å danse på dei flate klippene eller i steinhòlene ved sjøen. Så hende det ein gong at ein ung bonde frå Mikladalur fekk lyst til å sjå om den gamle segna var sann. Han gjekk heimanfrå dagen før trettandedagen [1]. Då han kom ned til stranda, gjekk han dit gammalt folk sa at selfolket brukte å samle seg, og gøymde seg i ei hòle næ ved. Då sola gjekk ned, kom ei mengde selar opp av sjøen og kraup opp på stranda. Der tok dei av seg selskinna og blei menneske. Mellom dei var ei jente som var så pen at bonden fekk for seg at ho måtte og skulle han ha. Han kraup bort til selskinna mens selfolka dansa, fekk tak i jenta sitt skinn og tok det med til gøymestaden sin. Selfolka dansa heile natta, men rett før sola stod opp, tok dei på seg selskinna og smatt ut att i sjøen som selar. Den vakre jenta leita fånyttes etter skinnet sitt, og kom på gråten då ho ikkje fann det. Guten kom då fram frå gøymestaden og viste det fram. Ho tigga han om å gi ho att selskinnet, men det ville han ikkje. Ho blei nøydd til å bli med han heim. Heime på garden ville bonden heller ikkje gi selskinnet ifrå seg, for han var så fornøgd med å ha fått med seg den vakre unge jenta. No som ho var der, ville han ikkje bli av med ho att. For å vere sikker på at ho ikkje rømde frå han, la han selhamen ned i ei stor og tung kiste inne i stua. Han låste kista, tok nøkkelen, og bar han alltid i beltet sidan. Tida gjekk. Bonden og seljenta levde i lag som mann og kone, og fekk fleire barn. Men bonden passa alltid på at kista i stua ikkje blei låst opp. Så ein dag var bonden ute for å fiske i lag med nokre andre menn. Då dei hadde fiska ei stund, kom han til å røre beltet sitt, og merkte at nøkkelen var vekk. Han hadde låst opp kista som snarast før han fór ut på sjøen, og gløymt å låse att. Han blei ute av seg og ropte, "No trur eg at eg er blitt konelaus!" Alle i båten trekte raskt linene sine opp, la seg på årene og rodde så fort dei makta heimover. Men det var for seint. Både selskinnet og kona var vekk. [2]
Ord
|
