• Hagbard og Signe

Hagbard og Signe

Takk vere kulturen kan ein ha det mykje kjekkare enn heilt grove og ville i lag. Det er mange slags kultur som hjelper mot å bli sur, og folkelivet har hatt mange skattar slik.

Den islandske folkeminnegranskaren Arni Magnusson drog til Steigen i Salten i Nordland for å skrive ned historia om Hagbard og Signe omkring 1700. Bønder fortalde han dessutan at her er begraven Hagbard Konge. Nå ja ... historia er ei vandresegn, og kan godt vere germansk opphavleg. Her er ein diktversjon. Dernest kjem tilfang attåt diktet

1. Habbor unge å Sigvar Kongje
dei ypper seg millom eit Kiv
å de va nu stolt Signelill
ho va so vent eit viv.
-Hvad heller om i vindes mig eller ei so ven ei -

2. Habbor blei hengt å Signelill brent
de va so ynkelegt mor
Sie tok dei den slemme terne
å grov 'a livand i jor.
Habbor te me si:

3. "Eg drøymde eg va i Himmerik
der va so fager ein by
eg hadde stolt Signelill i min arm
me fygdest igjenem ei skjy.

4. "Ja drøymde du vera i himmerik
so ska du vinne den mø
men drøymde du falle igjenem en skjy
so ska du for henne dø."

5. Da svarede Hagbord Kongens søn:
"Hun er så ven en mø
kunne eg i natt hos hende sove
så ville eg gjerne dø."

6. Habbor han let'e vekse hår
å kvendeklæi skjere
so gjeng han seg i Signelilles går
(Var.) fy silkesaumen å lære
(å slæben ville han lære)

7. Der han kommer i marken ud
sæ prøver han sin hest
å der han kom til Signelilles går
han rer som en jomfru kunde best.

8. Han hilsede fager å skjønne jomfru
so mange som der monne vere
men først og sist stolt Signelill
al ære so va ho vær'e.

9. "Hill være her fruer å skjønne jomfruer
i møer og høviske kvinder
men først og sist stolt Signelill
om hun er ellers her inde."
(Han sa han var send av Habbor Kongeson og skulle lære silkesaumen)

10. Hvad jeg kunne gjøre for Habbors skjyll
det gjør jer so så gjerne
du ska få eta av fati mæ meg
å sova hos mi terne."

11. "Eg æ vant te å ete mæ kongebørn
å sove i deres arm
ska eg sova hos den slemme terne
så ville eg dø av harm."

12. Hvad jeg kan gjøre for Habbors skjyll
de gjør jei mæ go skjell
du ska få eta av fati mæ meg
å sova hos meg selv.
(Ho stelte dei og til sengs. Terna lista seg etter)

13. Å Signelill føler på Habbors brøst
det skiner i gyldne luer
"Hvorfor mon ei dine bryster vokse
som på en anden frue?"

14. "Det va så skikk i min Faders går
at jomfruer rede til tinge
derfor mon ei mine bryster vokse
utav de brynje ringe."
(Signelill lot ham ikje tale so høyt)

15. "Ovenfor mitt hoved
der ligger min brynje full
å nedenfor mine fødder
der ligger mit sver av gull"!

16. De va Habbor Kongens søn
han leika mæ nåli i munde,
å alli tappa dei skåli so full
han drakk 'æ kje ut ti bunde.

17. "Aldrig har jeg sett so jærve øyne
på nogen skjønn jomfrue,
siden haver du frænder to
der ere som jærn at skue."

18. "Aldrig har jeg sett en skjønn jomfrue
der mindre kann sømmen fin
å aldrig har jeg set en skjønn jomfrue
der lika kunn drikke vin."

19. Da svarede Habbor Kongens søn:
"Hvi taler du så usnilde
aldrig spotter jeg dig et or
om du syr vell eller ilde."

20. De var Habbor Kongens søn
begyndte han rett at sy
han syede dyr han syede fugl
som de i luften mon fly.

21. Han syede hund han syede hind
som de i skoven runde,
aldrig der fandtes en skjønn jomfrue
der bedre sømmen kunde.

22. Han syede hund han syede hind
han syede fugl på kviste
de andre jomfruer undres derved
og vilde ham nødig miste.

23. "Gakk bort ifrå meg du falske terne
eg lyder kje dine råd
her er so mange i kongjens gård
som du have logji på."
(Men so henter ho sverdet og brynjen)

24. De va Sigvar Konge bold
lod råbe over all sin går
"Vågner op mine raske hommenn
å trækker harnisken på.

25. Vågner op mine raske hommenn
trækker harnisken fast
for Habbor kongens søn
han æ so har ein hals!"

26. Dei trengde på dynni mæ glavinn å spjut
so naglanne flaug i stykkji
"Bære meg Gud, stolt Signelill
her end mi kongelykke."
(Han riv av sengjestokken og ver seg med)

27. So toke dei Habbor kongens søn
å la han 'n i bolt å bånd
men alli sette dei klaven so fast
han braut 'n sund mæ si hånd.

28. So toke dei Habbor kongens søn
å la 'n i lænker ny
men han reiv dei sunde i lette mak
som dei ha vori av bly.

29. Å de va denne slemme terne
hun gav dem så fo råd:
"Tag et av stolt Signelills hovedhår
så kann de Habbor få."

30. So toke dei Signelills hovedhår
å lagde om Habbors hals.

31. Da svarede Habbor kongens søn:
"Hon er so fager ei mø.
førend jei vilde de sønder slide
før vil jei for hende dø."
(Daa dei skulde hengje honom bad han dem fyrst hengje opp kaape. Straks sto buret i bran. Fe ho vil eg gjerne døy", sagde han)

32. "Somme skal løbe te buret hen
lad ikke den jomfru bli brændt
andre skal løbe te galgen hen
lad ikke den herre bli hængd"

33. Men da de komme til buret hen
da var den jomfru brend
og da de kommer til galgen hen
da var den herre hængd.

34. Habbor blei hængd å Signelill brend
de va so ynkelegt mor
siden tok dei den slemme terne
å grov 'a livand i jor.

Ekstra opplysninger
Oppskrift 1907-1913 av T. Hannaas etter Svein Tveiten, Bykle, Aust-Agder. Diktet finst på dansk som Havbor og Signelil i fem versjonar. Denne er nok dialekttilpassa ut frå ein dansk original. Blant alle orda som kan mistydast er:

alli, aldri
bur, jomfrubur, stabbursloft eller liknande, ikkje kasse eller bur til fugl og dyr.
dynni, døra
ei, (somtid), ikkje
fy, (fyr) for
glavinn, glavin - poetisk: sverd
har ein hals, hard ein hals
harnisk, om eldre forhold: rustning eller rygg- og brystskjold av stål (eller lér)
hvi, korfor
jei, eg
jor, jord
kvende, kvinne
mø, møy, jomfru, ikkje kuraut.
sagde, sa, ikkje saga
skjell, grunn
spjut, spyd
sver, sverd
sønder, sund
terne, tenestejente, ikkje fugl
va, var
vell, vel
ver, verjar
ynkeleg, sørgeleg, elendig
å, og (ofte)

Den gamle balladen om Hagbard og Signe kviler på ei eldre vandresegn om dei to som elska kvarandre til dauden. Folkevisa Bendik og Årolilja er dikta over balladen. Segner og balladar blandar seg, handlingane blir lagt til ulike stadar, og somme segner og viser kjem i fleire variantar også

Den norske varianten - både som balladeoppskrift og som segn - har komme via Danmark, der han kan sporast tilbake til vikingtida. Emna i segna med heftig lidenskap, trufast kjærleik, uforsonleg hat og fælsleg hemn finn ein også att i ei mellomaldersegn frå Bretagne om Tristan og Isolde. Det er ei segn som kviler på eldre, irsk stoff.

Den islandske folkeminnegranskaren Arni Magnusson drog til Steigen i Nordland for å skrive ned historia derifrå omkring 1700. Av bønder fekk han høyre at "her er begraven Hagbard Konge, efter at han var bleven hængt, fordi han hafde locket en Konge daatter ovenfor Laurvigen, hvor det heeder Nannset. De sige, at den Konge daatter, Signelild, blef brændt (brændte sig self op) paa Foreskrefne Nannset".

Ein gjer sikkert vel i å ikkje ta alt som bønder fortel for god fisk.

Utdjupingar

A. Segna

Hagbard og Signe er ei segn om tragisk kjærleik, knytt til Hagbard Unge og Signelill som er forelska i kvarandre. Hagbard er kongsson, og Signe er dotter til ein annan konge. Historia finst i fleire versjonar, og er blitt knytt til mange stader i Sverige, Danmark og Noreg. Namnet Hagbard er oldtysk - så opphavet til segna kan godt vere germansk. Blant stadar finn ein Sigersted på Sjælland, Sigerstad i Halland, Sigersjö i Blekinge og Sigtuna i Uppland, og Engeløya i Steigen, Nordland.

I éin versjon går dei to i dauden saman fordi familiane deira er i feide. "Romeo og Juliet" av William Shakespeare har sameleis grunnlag, men ei anna ramme. [WP sv. "Hagbard og Signe", norsk og danske sider]

Den Store Danske fortel ut frå Saxo Grammaticus' versjon:

Hagbard er en norsk kongesøn, som i kamp har dræbt flere sønner af den danske kong Sigar, der også er Signes far I hemmelighed elsker Hagbard og Signe hinanden, og Hagbard opsøger hende i kvindeklæder i hendes jomfrubur. De lover at følge hinanden helt ind i døden, og da Hagbard efter en ternes svig tages til fange og hænges, afprøver han hende ved at få sin kappe hængt op først. Han ser da, at hun stikker ild til sit jomfrubur og omkommer med sine terner. Så kan han "roligt" lade sig hænge! Visen slutter med, at ternen som straf begraves levende.

Deretter følger hemn og blodbad. Steigen Sagaspel er eit teaterstykke basert på vandresegna. [WP sv. "Steigen Sagaspill".

B. Balladen med bakgrunnsforhold

Hagbard og Signe, eller Habbor og Signe, er ein mellomalderballade som har vore folkekjær i Skandinavia opp gjennom mellomalderen. Hovudkjelda for forteljinga i dag er Saxo Grammaticus, men soga var kjend i Noreg lenge før Saxo, minst frå 900-talet.

Hagbard var sjøkonge og bror av Hake som er omtala i Ynglingesoga. Han kom til kong Siggeir/Sigar, som budde på Sjælland, og gjorde kur til Signe, dotter hans. Signe gjengjelde kjærleiken og ville gjerne ha Hagbard, men brørne hennar sette seg mot det. Hagbard kledde seg då i kvinneklede og møtte Signe i løyndom. Der lova Signe at ho ikkje ville leva etter han om han vart drepen. Ei tenestejente røpte Hagbard. Han blei tatt til tinget og dømd til å hengast. Signy var klar over dette og svor ho ville setje fyr på buret sitt. Då Hagbard skulle hengjast, såg han at logane slog ut der, og visste ho var glad i han. Så gjekk han i dauden og let seg henge.

Forteljinga inneheld høviske mellomalderdrag som var ukjende i vikingtida. Forteljinga har også blitt nytta som førelegg for skodespel, mellom anna av Adam Oehlenschläger. Ein stadfestar forteljinga på grunnlag av namnet Siggeir/Sigar, som finst att mange stader. Saxo meinte handlinga var knytt til Sigerstedt på Sjælland, mens Landnámabok knyter handlinga til Steigen i Nordland. Folkeminnegranskaren Arni Magnusson drog dit og fekk høyre . . . Flateyjarbok legg derimot handlinga til Møre. Dit kom ingen islending i høvet, og Møre har ikkje turistbusiness-skodespel over nett den romansen - ikkje enno. Men det kan vel komme sidan.

Meir kjem truleg til . . .