Om islandske eventyr og segner

Bibliotekaren Jón Árnason (1819-1888) var islandsk bibliotekar og lærar som samla islandske segner, først i lag med presten Magnus Grimsson (1825–60), og frå 1852 aleine. To band, Íslendzkar Þjóðsögur og Æfintýri blei gitt ut i Leipzig i 1862-64. Eit utval blei gitt ut på engelsk i 1864 og 1866, omsett av George E. J. Powell and Eiríkur Magnússon. Elles kom samlarverket til Árnason ut som fembandsutgåva i Reykjavik i 1925-39, og finst i nyare utgåve også.

Segnene han samla frå heile Island inneheld både vett og visdom. Dei fortel om gåtefulle alvar og annleis vesen. Somme er fæle, andre mildare. Ein kan ein kjenne att mange eventyrmotiv ein også finn i norske eventyr.

Seigliva fortel eitkvart

Utbrot av lavaskyer formørka liva somtid. Den noko mørkare tonen i islandske segner speglar truleg islandsk levemåte før, nemner Albert Olafsson i innleiinga si. Ikkje berre det: Miljø og livsforhold kjem også fram og pregar forteljingar i fleng. Enda om Island har vulkansk opphav og ligg på ein hot spot, eit varmefelt i jordskorpa, er det for eksempel ikkje herleg varmt på Island utanfor oskeskyer og friske lavautbrot og i varme kjelder.

Kom ut av kurs, oppdaga Island. Den første vikingen som fekk sjå Island og sidan kunne fortelje om det, var Gardar Svavarsson. Han kom ut av kurs då han skulle til Færøyene frå Noreg. Det han fortalde sidan, fekk folk til å slå seg ned på Island. Den første som slo seg ned for godt der, var høvdingen Ingólfur Arnarson. Saman med familien sin kom han i 874 til Reykjavik. Ordet tyder Røykvik, og viser til dampen som kjem opp frå varme kjelder der.

Vekk frå Noreg. Etter Ingólfur kom andre frå Noreg med familiar, krøtter, slavar og eigedelar for å sleppe tyrannen Harald Hårfagre. Vikingane som røva med seg keltiske kvinner og busette seg på Island eller hadde med seg kvinner og husdyr heimanfrå og flytta dit under hardstyre i heimlandet, overlevde. Dei kom seg til og skreiv ned litt av kvart, også slektshistorier. Nyare genegranskingar har stadfesta hovuddraga i historiene, og syner at folk flest på Island har røter frå vestkyst-Noreg, Irland og Britannia langt baketter. [Wikipedia, s.v. "Icelanders", "Settlement of Iceland", "History of Greenland", "Eskimo"]

Frå "genesongen". Dei som slo seg ned og var av norsk, skotsk eller irsk opphav, var enten slavar eller tenarar til vikinghøvdingar, eller dei stamma frå norrønt folk som hadde slått seg til i Skottland og Irland og gifta seg med gælisk-talande folk, og fór til Island. Korso er, opptil 60% av genane til islandske kvinner kjem frå Irland og Skottland; det er ganske som for Færøyene. [Wikipedia, s.v. "Icelanders"]

Somme flytta vidare til Grønland og blei etter kvart hjelpelause. Norrøne islendingar flytta også vestover til naboøya Grønland. Namnet 'Grønland' er eit gedigent, norrønt reklamejippo, spør du meg. Kunsten å overleve i barskt klima, omgitt av hav, fisk, sel, og andre havdyr, har elles inuittane (også kalla eskimoane) lært. Dei kom til Grønland meir eller mindre 3500 år før norrøne sjøfarar som bygde gardar og busetnadar og var der i 4-500 år før dei forsvann etter som klimaet versna. Før den tid, under hungersnaud om vintrane, blei dei gamle og hjelpelause der hjelpt ut av livet (drepne) og kasta ut over klippar. Harde tider, grufulle forhold på naboøya. (Arnold 2010).

Ganske isolerte før, men ikkje for sjørøvarar og danske forbod. Islendingar overlevde, enda om dei var ganske isolerte i verda, utan støtte og vern frå Danmark, som overtok kontrollen etter Noregsveldet gjekk sund. Danmark verja ikkje ein gong Island mot sjørøvarar som stadig herja kystane der, og hindra islendingane elles også, som ved å forby islendingar å drive handel. Island var i fleire hundreår eit av dei fattigaste landa i Europa. Skrint jordsmonn, vulkanutbrot, avskoging og hardt klima gjorde livet hardt. (Wikipedia, "Icelanders","Iceland")

Den 17. juni 1944 blei Island ein republikk, fri for dansk, uhøveleg overstyre.

Språket

Med kulturgrunnlag, naturtilhøve og langvarig isolasjon som varemerke, så å seie, skulle islendingane klare å halde på og utvikle sin eigen kultur og sitt eige språk betre enn Noreg gjorde i union med Danmark. Det isolerte folket på Island kunne bruke norrønt, og endra det lite etter 1200-talet.

Dei utfalda seg mellom anna ved å fortelje segner og eventyr gjennom kveldane i lange vintrar, om dei ikkje svalt for mykje til slikt. Nokre av dei fine eventyra som blei samla inn og skrive ned etter kvart, finn ein mellom anna på engelsk her på nettstaden. Her på den norske delen av nettstaden er det nynorske gjendiktingar for det meste.