Figur: Fire arbeidsfelt, lagdelte

Om tekstrøkt, språkrøkt og språkråd

Figuren ovanfor viser det finst fleire nivå innan språkgransking, og det bygger seg opp:

1. Setningsrøkt, eller nokså mekaniske grep: Korrekturlesing, dvs. kontroll av staving, bøying, bruk av komma og meiningsbygging (dvs. oppbygging av setningar så dei gir faktiske opplysningar eller meiningar det går an å tyde). Ein kontrollerer at vanlege skrivereglar er følgde.

2. Middels justeringar: Tilpassing til lesarar og formålet med teksten. Kontroll med slikt kan kanskje hjelpe. Teksten skal henge saman og gli godt som heilskap, og innhaldet skal vere godt forståeleg.
   • Er ordvalet lempeleg?
   • Er påstandar passe avdempa i høve til data som ligg føre?
   • Er meiningsbygginga god nok og er ho fullstendig?
   • Er stilen, tonen og registeret (ordvalet) rett?
   • Er teksten klar og lett å forstå ved at setningane er korte og fyndige?
   • Er logikken OK og samanhengane lette å skjøne og verdsette?

3. Omkalfatringar med endring av hovudgrepa er krevjande, og femner over så som endring av disposisjon, endra rekkefølgje av delar i ein større tekst, tabellar og rubrikkar. Ein markerer stundom bodskap som blir synt fram opp ifrå "ordjungelen". Ein må kanskje i visse høve omarbeide teksten fullstendig - for eksempel til ny lesargruppe eller eit nytt mål. Eller materiell må bli omforma og tilpassa til nettstad (webplass).

4. Store nylagingar eller tekstforming frå botnen: Du lar mediekonsulenten skrive tekstar frå grunnen, helst med utgangspunkt i tekstmateriell som ligg føre (finst), og kanskje på grunnlag av samtale. Om du treng ein heilt ny tekst, kan også journalistar gjere slike jobbar.

Tekstar får gjerne vere klare og lett skjønelege - tilpassa både mål og målgruppe. Det er iallfall målet med klarspråk, som i mangt tilsvarer plain English. Er ikkje ein tekst lett forståeleg, men tunglest, er han kanskje ikkje effektiv og verdifull nok. Det finst mange halvnormer for å gjere tekstar betre tilpassa folk flest, og utan noko særleg tap av informasjonsverdi. Er du i tvil om du når fram med det du vil uttrykke? Kan det vere meir snert her og der? Kan noko meir formulert vidsyn gagne? Ein gjennomgår fleire former for tekstar, for eksempel webtekstar, brosjyrar, semesteroppgåver, artiklar og anna og kan gi konsulentvurdering av slikt materiell. Eit og anna utradisjonelt og somtid vere saksvarande og lanserast til tider, i den grad desse orda rundt sjøormen Nessie i Loch Ness held stikk:

"Det gjer ingen forskjell. No kjem folk for å sjå uhyret. Dersom det syner seg at det ikkje er noko uhyre, så held dei fram med å komme for å sjå staden der folk ein gong trudde det fanst eit uhyre." - Mediekonsulenten William Cameron

Ein får spørje seg: "Lønner det seg?" til slikt og mangt anna.

Høvelege lag og organisasjonar

Verdslitteraturen skaper omsettarane. [José Saramago tvitydig omsett]

Norsk omsettarforeining, NO

Norsk omsettarforeining blei skipa 1. november 1948 og hadde 290 medlemmar i september 2007. Eitt av måla med foreininga er så langt som mogeleg å hjelpe og stø enkeltmedlemmar.

For å bli medlem lyt ein ha omsett nokre hundre sider prosa eller drama av god kvalitet, eller poesi i lausare fastsett omfang, og så avgjer styret søknaden til sist.

Norsk faglitterær forfattar- og omsettarforeining, NFF

NFF blei skipa i april 1978. For å bli medlem lyt ein vere norsk forfattar eller omsettar med opphavsrett til åndsverk av faglitterær karakter og som tilsvarer minst éi bok på minst 100 sider eige bidrag, og som er gitt ut, til dømes elektronisk eller på forlag. Foreininga forvaltar store stipendmiddel. Stipenda går til både medlemmar og ikkje-medlemmar så lenge dei innfrir kravet til medlemskap.

NFF gir ut Prosa, som er det største litteraturtidsskriftet i landet. Tidsskriftet blir redigert uavhengig og etter redaktørplakaten, og kjem ut seks gongar årleg.

Den 31. desember 2006 hadde foreininga 5 144 medlemmar, og blant dei 989 pensjonistar.

Norsk journalistlag, NJ

Journalistlaget blei skipa 1. april 1946, har over 9000 medlemmar, som er journalistar flest i dei ulike media i landet. Ei undersøking i Norsk journalistlag (NJ) viste at over halvparten av medlemmane i Frilansjournalistane/NJ får betalt i samsvar med satsane eller betre. Grunnriss for prisar og takstar for frilansar i 2006 var:

Frå 16 januar 2010 blei frilanstakstane frå 2009 oppjusterte: For tekst og artiklar i dags-, veke- og fagpresse blei timesatsen 763 kr, og for oppdrag som var tinga for utføring etter kl. 1700 var han 1079 kr. Minstehonoraret var 1487 kr. For anna journalistisk arbeid blei det rådd til å ta utgangspunkt i timesatsane, og ved elektronisk publisering (til dømes på Internett), lå legge til ein til 25 prosent i tillegg til trykt versjon og lagring i database. [◦Meir]

Frilanssatsene blei erstatta av NJs Frilanskalkulator i november 2010, og frilanssatsane blei ikkje berekna brukt deretter, og heller ikkje tilrådde satsar etter den datoen. Det kom ein kalkulator, som i 2016 blei avløyst av NJ Timepris. ◦NJ Timepris]

Illustratørar

Ein illustratør lagar illustrasjonar, og slike kan vere av mange slag. Ein kan seie illustratøren driv med visuell kommunikasjon og/eller visuelle uttrykk som venteleg skal formidle noko til einkvan.

Kunsthøgskolane i Oslo og Bergen tilbyr bachelor- og mastergrad for illustrasjon. Illustratøren lærer etter kvart mange teknikkar å velje mellom, så som teikning, kollasj, fotografi og digitale bilderedigeringsprogram. Det hender at illustratøren også er grafisk formgivar.

Ein illustratør kan få i oppdrag å illustrere så som tekstar, artiklar, boktitlar, omgrep, lage webdesign, multimedia, og meir til. Oppdragsgivarane kan vere ingen andre, aviser, reklamebyrå og forlag, med meir. Til oppdrag høyrer at ein då ikkje står så fritt som når ein arbeider i "rolla" som heilt sjølvstendig kunstnar. Illustratørar flest arbeider frilans som sjølvstendige næringsdrivande.

Mange norske illustratørar er medlemmar av interesseorganisasjonane Grafill eller Teiknarforbundet, som blei skipa i 1916 og er den eldste av alle bildekunstorganisasjonane. I april 2007 hadde forbundet rundt 390 medlemmar. I 1982 gjekk elles Teiknarforbundet inn i paraplyorganisasjonen Norske Bildekunstnarar (NBK), som har rundt 2600 medlemmar fordelt på tjue grunnorganisasjonar.

Det blir meir og meir vanleg blant kunstnarar å jobbe i fleire teknikkar samtidig og parallelt.