God stil

Dei som skriv klart har lesarar, dei som skriv vanskeleg å skjøne, har kommentatorar. [Kanskje] - - Albert Camus (1913–60), forfattar og filosof

Språkreglar hjelper oss å forme tankar i ord, og kan hjelpe andre å forstå det betre enn om vi var utan språkreglar. På norsk har Språkrådet mykje å fare med; endatil gratismateriell. Finn-Erik Vinje har drive språkrøkt her i landet i fleire tiår, og har skrive mange bøker om det. Boka Skrivereglar kjem frå hans hand. Ho finst på bokmål også. Det er ei flott kjelde for korleis offisiell nynorsk skal vere.

(1) Ordtilfang (daglegspråk, fagspråk og meir) må ein byggje opp. Det krev læring. Ordbøker hjelper somme. (2) Ein treng også til ein viss grad grammatikk-kunnskapar. Det er skrive grammatikkar. (3) Så kjem råd om korleis ein forbetrar skrivinga si på mange måtar, på fleire plan. Det som kallast klarspråk er godt å kunne. Det finst bøker om det også. (4) Oppå og attåt klarspråk-vinka lyt ein vurdere stilen som er best - føremålstenleg, høveleg, og kva for ordtilfang som gjer seg best i samanhengen.

Stilsnakk, skrivereglar og råd for enkel språkføring blandar seg titt og ofte. "Godt norsk" er følgen av å greie den "komplekse vevinga" som språkforming eigentleg er.

Det er skrive bøker for diktarar, for studentar fram til doktorgradar, for meistring av mange vanlege oppgåver, for eksempel å fylle ut skjema, skrive visse typer brev og dokument, og mykje anna. Det er god hjelp å kunne slikt.

Det er ikkje slik at ein blir flink i norsk av å lære seg fleire norske ord, eller av å nøye seg med å lese om tinga. Ein skulle også trene målretta og aktivt. Det kan gjere stor forskjell.

Å lære norsk tar tid. Ord, måtar å forme setningar på - ein kan ha godt av både parlørar, glosebøker og anna materiell ein arbeider aktivt med, så ein til sist hugsar og meistrar noko.

Læringsprosessen tar tid. Men dersom ein skal ha ferdig ei avhandling og bok og ikkje er stø i språket, sjangeren, krava til framføring og oppstilling og slikt, kan ein få hjelp. Det gjeld berre at hjelpa er godarta og innanfor det tillatte. Det er med andre ord hjelp å få om ein kan finne ho. For å lette slikt arbeid er det laga korrekturteikn. Finn-Erik Vinje syner korrekturteikn i Skrivereglar (7. utg., s. 136). Det er ofte behov for overordna summeringar og meldingar attåt. Ein set kodane og kommentarane til teksten som det høver.

Universitet og høgskolar har retningslinjer for korleis ein skriv semesteroppgåver og avhandlingar. Desse gaidane skil seg frå lærestad til lærestad og frå fag til fag; det skal ein ikkje sjå vekk frå om ein vil ha produktet sitt godtatt. Ein kan seie at diktarar kan bryte mange reglane for å få fram noko spesielt, men neppe studentar - ikkje i same grad.

Stilgaidar finst det fleire av på engelsk. Dei tar for seg slikt som Finn-Erik Vinje har skrive mykje om, og formar ein stil - som den i Chicago Manual of Style, CMS. Det finst mange fleire. Stilgaidar leverer ikkje endelege produkt, for språkforminga forandrar seg etter kvart. Dei kjem i nye utgåver -

Her i landet finst ingen felles stilgaid for alle lærestadar. Nedanfor har eg samla saman bøker som hjelper ein framover. Ein får plukke opp og ta til seg slikt som hjelper, og skriv ein for eit forlag eller på ein lærestad, lyt ein følge husreglar og retningslinjer som gjeld. Elles:

1. Verk konsis nok [d.e. kort og fyndig; skarp og klar; råkande]. ⚶ Keep it short and simple (KISS) (Williams og Bizup 2014, colophon; EC, 5)
2. Skriv til andre som du gjerne vil at dei skriv til deg. (Williams og Bizup 2014, colophon)
3. Bytt ut mykje kompleks fraseforming med enkelt kvardagsspråk. (EC, 5)
4. Sløyf unødige ord. ⚶ Hald saman ord som heng saman (er "skylde"). (Strunk)

Det som kan bli avgjerande for einkvan og nokon kvar er at den som rettar og den som skriv, har eit system dei begge skjønar. Forkortingar og nedkortingar kan spare strev og tid og gjere tekstar greie - eller greiare om ein ikkje greier å få dei greie . . .