• Kannitverstan
• Den sterkaste brua
• Ein stokk full av gullpengar

Kannitverstan

Ein farande tysk handverkssvein frå Tuttlingen kom til Amsterdam. Ein solblank morgon vandra han inn gjennom byen, og der såg han praktfulle bygningar på begge sider av alle gater. Men det var særleg eitt hus som var gildare enn alt hadde sett før. Mannen frå Tutlingen stansa midt i gata og ensa ikkje det travle livet omkring seg, for slike søyler og karnapp og gesimsar og vindauge hadde han aldri drøymt om. Og taket var så blankt at ein kunne tru det var kvitt og ikkje svart, og inngangsdøra var større enn låvedøra heime.

Til sist kunne han ikkje halde seg, og spurde ein som kom forbi: "Gode venn, kan De seie meg kva den herren heiter som eig dette gilde huset med alle søylene på veggane og blomane i vindauga?" Men mannen skjønte ikkje tysk betre enn sveinen skjønte hollandsk, og derfor svarte han berre bryskt, "Kannitverstan", og skunda seg vidare. Kannitverstan er hollandsk for "Kan itj forstå". Men handverkssveinen trudde det var namnet på den han spurde etter. "Det må vere ein grunnrik mann, denne Kannitverstan", tenkte han og gjekk vidare.

Gate etter gate gjekk Tuttlingen-mannen, og så kom han ned til hamnebukta, Het Ey. Der låg skipa mast ved mast, og han visste ikkje kor han skulle begynne å sjå for å finne ut av alt det nye han såg. Til slutt fekk han auge på eit skip som var større enn dei andre og som heldt på å bli lossa. Svære ballar, kasser og sekkar blei firte ned på brygga, og utanfor og inne i lagerskura var det bygt opp veldige stablar med fat og ballar og sekkar med sukker og kaffi, ris og pepar, frukt og nøtter, vin og olje. Handverkssveinen tenkte at det måtte vere ein mektig mann som eigde slike mengder med alle slags kostbare varer, og han spurde ein sjauar som kom forbi med ei kasse på ryggen: "Kunne De seie meg kven det er som eig dette gilde skipet og alle desse fine varene?"

Sjauaren var ikkje god i tysk han heller, sa "Kannitverstan" og let berre Tuttlingen-mannen bli ståande. Og sveinen sa til seg sjølv at ein mann som eigde ei slik skute og slike rikdommar og eit så stort og vakkert hus, han måtte vere den lykkelegaste mannen i verda.

Og mens han gjekk vidare langs bryggene, samanlikna han dei fattige kåra sine med det livet dei rike førde, og han kjende seg som ein pjusk i forhold til dei store herrane som eigde alt eit menneske berre kunne ønske seg.

"Tenk om eg ein gong kunne få det så godt som Kannitverstan", tenkte han idet han runda eit gatehjørne. Men då fekk han sjå eit langt likfølge komme mot seg. Fire svarte hestar under svarte dekken med sølvfrynser på trekte ei svart likvogn med sølvbeslag. Hestane skritta langsamt av stad framfor den store vogna, som om dei visste at dei førde ein daud til den siste kvilestaden hans. Eit langt tog av slektningar, vennar og kjente følgde etter vogna, to og to, svartkledde og stumme, og i det fjerne lydde ei kyrkjeklokke.

Handverkssveinen blei gripen av sorga og stilla, og blei ståande med hua i handa til alle var komne forbi. Då spurde han lågmælt den siste i følget: "Kva heiter denne gode vennen de sørger slik over, og som kyrkjeklokka ringer til kvile?" Den svartkledde gjekk i tankar om handelen sin, og svarte berre: "Kannitverstan".

Då fall to store tårer ned på vadmålstrøya til sveinen, og hjartet hans blei på same tid både tungt og lett. "Stakkars Kannitverstan!" ropte han ut. "Kva har du no att av rikdommane dine? Seks fot jord og nokre blomster på kista. Det same får også eg, fattig som eg er!"

Han følgde med i gravferda som om han høyrde til ho, og likpreika på hollandsk gjorde større inntrykk på han enn mangt han hadde høyrt på sitt eige morsmål. Etterpå gjekk han bort med lysare sinn, og gjekk inn på eit vertshus der han åt eit stykke Limburgar-ost med god appetitt. Og når han seinare kjende seg nedstemt av si eiga armod og såg alle rikdommane andre eigde, tenkte han på herr Kannitverstan i Amsterdam, det store huset, skipet, og den tronge grava hans.

Frå det lengre "Kannitverstan" av Johann Peter Hebel (1760-1826)

Den sterkaste brua

Ein gong låg det to statelege borger på kvar si side av den smale, djupe Ahrdalen. Den eine heitte Nuwenahr, den andre Landskron. Djupt under dei bruste elva Ahr.

På den eine borga budde greven av Nuwenahr, på den andre herren til Landskron. Dei var hjartevennar. Så syntest dei det tok for lang tid når dei skulle ned av det eine fjellet, over elva og opp på det andre fjellet for å gjeste kvarandre. Derfor fekk dei tak i ein vismann som hjelpte dei å bygge bru over Ahrdalen, frå den eine borga til den andre. Brua blei laga med sikker kløkt og kunnigskap, slik at ho sveva over stupet utan andre støttepunkt enn ved kvar ende. Vismannen var stolt og sa at dei to vennane no hadde fått den sterkaste og raraste brua i landet.

Det gjekk gjetord om brua over Ahrdalen. Greven av Nuwenahr og herren til Landskron hadde gjort mange storverk, men det var ikkje noko folk snakka så mykje om som brua. Då meinte greven at han hadde største delen av æra for ho, for han hadde fått tak i vismannen og gitt han fleire pengar enn vennen. Herren til Landskron sa han måtte ha den største æra, for det var arbeidsfolka hans som hadde bygt den, og han hadde lagt til meir trevirke enn greven. Dette kunne dei ikkje bli samde om, og til slutt ville dei verken snakke saman eller gjeste kvarandre.

Brua stod der utan å bli brukt, og når noko treverk tok til å ròtne, blei det ikkje skifta ut. Til slutt syntest begge borgherrane det var utrygt å ha ei slik bru frå si eiga borg til borga til ein uvenn. Vind og vêr fekk herje med ho, folka frå begge borger hjelpte godt til, og ei stormnatt knakk brua saman. Tida gjekk og til slutt viste berre nokre rotne pelar ved kvar borg at brua hadde vore der.

Når folk frå Nuwenahr trefte på folk frå Landskron nedi dalen, blei det ofte slagsmål. Elles var ingen på den eine borga saman med nokon frå den andre.

Så trefte det seg slik at den unge riddaren på Landskron - det var sonesonen til slottsherren - ein dag fekk sjå den unge grevinna på Nuwenahr, sonedotter av den gamle greven. Dei to unge blei glade i kvarandre, men det var vanskeleg for dei å veksle ord og helsingar, for det gjekk ikkje bod frå den eine borga til den andre, og bestefedrane passa på at dei aldri trefte kvarandre.

Då tok den unge grevinna noko garn og nøsta det ganske laust. I skumringa om kvelden fann ho fram ein låsboge* og ei pil, knytte garn-enden på nøstet til pila og skaut ho over til granneborga. Den unge riddarsonen stod og såg over til ho som han alltid gjorde på den tida av døgnet, han tok tråden og nøstet til seg, så han fekk nok til å skyte over til ho att. Og så gjekk det igjen ei bru frå den eine borga til den andre. Om ho var tynn, var ho likevel sterk og mektig, for på den kunne kjærastefolka sende kvarandre brev og gode ord. Dei veksla gåver og ringar, dei lovde kvarandre å vere trugne og aldri gifte seg med nokon annan, og då dei fortalde det til dei gamle slottsherrane og bad så inderleg vent om å få komme saman, sa greven av Nuwenahr:

"Den brua de to har fått i stand ser kanskje tynn og skrøpeleg ut, men likevel er ho nok sterkare enn brua som eg og vennen min bygde, for de to bygde av kjærleik, men vi som trudde vi bygde av vennskap, eigentleg bygde fordi vi var stolte og høgmodige.

Då desse orda kom herren til Landskron for øyre, sa han, "Eg har ikkje hatt ein glad dag sidan eg miste vennen min, og eg er glad fordi de unge har fått bru over Ahrdalen att!"

Så blei det feira bryllaup med stas og prakt, og sidan bygde dei to unge opp den gamle brua att, for sjølv om deira eiga var vel så sterk, var ho ikkje like brukeleg for alt folk.

Ord

låsboge: armbrøst

Ein stokk full av gullpengar

I byen Salzwedel var det ein gong ein mann som hadde lånt hundre dukatar av ein annan, men han hadde ikkje lyst til å betale pengane tilbake. Kvar gong han blei kravd, sa han at han alt hadde betalt, og så kom han til sist for retten.

Då brukte han list. Han fekk hòla ut ein spaserstokk og gøymde ein lang rull med hundre dukatar i han, og dei låg så tett at gullpengane ikkje kunne rasle. Med denne stokken kom mannen til rådhuset, der dommaren og mannen han skulda pengane, venta på han. Han fortalde dommaren at han hadde betalt, og den andre fortalde at han ikkje hadde fått nokon pengar, og dommaren sa:

"Tør du sverje på at du har betalt?"

Ja, det torde mannen, han var førebudd på det.

"Ver så snill og hald stokken min, så eg får svore", sa han til den andre, som tok imot stokken og heldt han. Så løfta luringen høgre hand og la den venstre på eit krusifiks over ei evangeliebok og svor frekk og sikkert på det som no også var sant: at han hadde gitt den han skulda, hundre dukatar, nøyaktig opptalde, rett i neven!

Dermed var saka avgjord. Mannen som ikkje hadde fått pengane sine, laut gå heim, trist og skamfull, mens den andre drog sin veg og triumferte. Men heim kom han ikkje, for på vegen møtte han ei møllarvogn nett då det kom eit par kvefsar og sette seg på halsen av hestane framfor vogna. Hestane blei ville og sprang ut, rett på mannen som fall og mista stokken. To av hjula rulla over han så han mista livet. Hjula på den tunge vogna køyrde også over stokken slik at han knakk i to. Dermed rulla hundre dukatar ut, og folk som stod rundt, skjønte snart korleis tinga hang saman.

Slik kom løgna og bedraget opp i dagen, og sidan kom heile historia med på eit bilde i kyrkja der i byen også.

[Etter Ludwig Bechstein. Deutsche Volksagen 331, "Stock voll Dukaten"]