• Dei tre gåvene
• Full sekk!
• Kokka som ville sjå nissen

Dei tre gåvene

Det var ein gong ein fattig linvevar. Til han kom tre rike studentar, og då dei såg kor lite han hadde å leve av, gav dei han hundre dalar så han kunne få seg ei skikkeleg vevstue. Linvevaren blei storglad over gåva og ville bruke ho på fornuftig vis, men ei stund ville han glede seg ved å ha dei blanke dalarane å sjå på. Derfor sa han ingenting til kona som ikkje var heime då studentane kom; han gøymde berre pengane der ingen kunne finne på å leite etter pengar, og det var i fillehaugen.

Men ein gong han var ute, kom ein klutesamlar, og kona selde alle fillene i huset for nokre skillingar. Så blei det hjartesorg då linvevaren kom heim og kona viste han skillingane.

Eitt år etter kom dei tre studentane att og håpte å treffe linvevaren i gode kår, men dei såg at han var enda fattigare no enn før. Han fortalde dei det som hadde hendt og klaga seg. Studentane formana han til å vere meir varsam og gav han nye hundre dalar.

Også denne gongen ville han vere fornuftig; han sa ikkje noko til kona denne gongen heller, men stakk pengane i oskekrukka. Så gjekk det som førre gongen, kona selde oska til ein oskehandlar for eit par såpestykke ein gong mannen var ute for å levere lerret til ein kunde.

Om eit år kom studentane for tredje gong, men no var linvevaren nesten brakt til tiggarstaven. Då sa studentane:

"Kva nyttar det å gi kua muskat? Å gi deg pengar er dummare enn du sjølv er. Til deg kjem vi aldri att." Og så kasta dei eit stykke bly bort til han og gjekk ergerlege sin veg. Men linvevaren løfta opp blystykket opp frå golvet og la det i vindaugskarmen.

Litt etter kom grannen inn. Han var fiskar, ønskte god dag og sa: "Kjære granne, du har ikkje eit stykke bly eller noko anna tungt eg kunne bruke til søkke? Eg har ikkje meir av slikt."

Då gav linvevaren han blystykket, og fiskaren takka og sa: "Den første store fisken eg får, skal du få til takk for det."

"Det greier seg sikkert, men det var ikkje derfor", sa linvevaren.

Det varte ikkje lenge, så kom grannen med ein vakker fisk på to eller tre kilo, og linvevaren måtte ta imot. Han reinsa fisken og fann ein stor stein i magen på den. Steinen la linvevaren i vindaugskarmen. Om kvelden, då det litt etter litt mørkna, tok steinen til å glitre, og dess mørkare det blei, dess sterkare lyste steinen.

"Det var billig lampe", sa vevaren til kona og la steinen slik at han lyste opp heile stua.

Neste kveld rei ein fin herre forbi huset, fekk auge på den glitrande steinen i vindauget, steig av hesten, kom inn i stua, såg på steinen og baud ti dalar for den.

"Steinen er ikkje til sals", sa vevaren.

"Ikkje for tjue dalar heller?" spurde herren.

"Ikkje for det heller", svarte linvevaren.

Men framandkaren blei ved med å by, og til slutt baud han tusen dalar, for steinen var ein kosteleg diamant og enda meir verdt. No slo vevaren til, og slik blei han den rikaste mannen i landsbyen.

Men kona fekk siste ordet. Ho sa: "Der kan du sjå! Hadde eg ikkje gitt bort pengane to gongar, hadde du aldri blitt så rik! Det kan du takke meg for!"

Full sekk!

Det var ein gong ein rik konge som hadde ei ven dotter. Då ho skulle gifte seg, måtte alle friarane som kom, ut på ei grøn eng. Der kasta kongsdottera gulleplet sitt opp i lufta mange gongar. Den som fekk tak i det og klarte å løyse tre oppgåver ho gav han, skulle få ho til brur.

No hadde mange fått tak i gulleplet, til slutt også ein glad og fager gjetargut. Men ingen klarte å løyse dei tre oppgåvene. Så kom turen til gjetarguten som var den siste og ringaste av friarane.

Den første oppgåva var slik: Kongen hadde hundre harar i eit fjøs, og den som klarte å drive dei ut på enga, gjete dei heile dagen og komme attende med dei om kvelden, han hadde klart den første oppgåva.

Då gjetarguten høyrde det, sa han at han ville ha ein dag til å tenke på om han torde ta på seg dette. Så gjekk han opp i fjellet og var tung til sinns, for han meinte han aldri ville klare noko slikt. Då møtte han ei gammal kone som spurde korfor han var så trist. Han sa, "Lyt eg ikkje vere trist når det ikkje er nokon til å hjelpe meg til å få det eg helst vil ha!"

Då sa den gamle og grå kona: "Ver ikkje viss på det, du, sei kva det gjeld, kanskje kan eg hjelpe deg."

Så fortalde han ho om oppgåva. Kona gav han ei fløyte og sa: "Pass godt på ho, for ho kan komme til nytte." Og før guten fekk takka, var kona vekk.

No gjekk han glad til kongen og sa: "Eg skal gjete harane! Og så blei dei sleppt ut av fjøset. Men då den siste var ute, var den første alt over alle berg. Guten gjekk ut i marka, sette seg i ein grøn bakke og tenkte: "Kva skal eg no gjere?"

Så kom han på fløyta. Fort fann han ho fram og tok til å blåse. Då kom alle dei hundre harane hoppande og beita i lag med han på den grøne bakken.

Men det passa ikkje kongen og kongsdottera at gjetaren skulle klare oppgåva og få kongsdottera, for han var ein vanleg fyr og frå adelen. Og så planla dei kva dei skulle gjere for at ikkje haregjetaren skulle komme heim med heile flokken.

Kongsdottera gjekk ut til han i den grøne bakken. Ho hadde kledd seg ut og endra andletet sitt så gjetaren ikkje skulle kjenne ho att, men det gjorde han likevel. Ho såg på alle harane og spurde:

"Kan eg få kjøpe ein hare?"

Guten sa: "Dei er ikkje til sals, men du kan tene ein!"

Kongsdottera spurde: "Korleis då?"

Guten sa: "Vil du vere kjærasten min ei stund her i den grøne bakken, skal du få ein hare."

Det ville ho ikkje. Men då det ikkje var nokon annan måte å få ein hare på, gav ho seg til slutt, og då han hadde kysst og klemt ho alt han ville, fekk ho ein hare, putta han i ei lita korg og gjekk ifrå han. Då ho hadde komme eit stykke vekk, bles han i fløyta, og dermed skauv haren lokket opp, hoppa ut av korga og rende attende til gjetarguten.

Så varte det ikkje lenge før kongen sjølv kom ut til den grøne bakken. Han hadde også kledd seg ut, men guten kjente han likevel. Kongen kom ridande på eit esel, og her og der hadde han ei korg hengande på eselet. Kongen spurde: "Er det harar til sals her?"

"Nei, ikkje til sals, men du kan tene ein", sa guten.

"Korleis då? spurde kongen.

"Kysser du eselet under halen her", sa guten, så skal du få ein!"

Men det ville ikkje kongen! Han baud mange pengar om guten ville selje, men like lite hjelpte det. Då kongen skjønte at han ikkje fekk kjøpe nokon hare for pengar, gav han seg til slutt, og så fekk eselet ein ordentleg smask under svansen. Då fanga guten ein hare som blei stukke ned i ein korg på eselet, og kongen drog sin veg. Men han hadde ikkje komme langt før guten bles i fløyta, og haren hoppa ut av korga og sette av garde.

Kongen kom heim og sa: "Fy for ein lur kar, eg klarte ikkje å få nokon hare!" Men han sa ikkje noko om det han hadde gjort.

"Ikkje eg heller", svarte kongsdottera. Ho sa heller ikkje noko om kva ho hadde drive med.

Då kvelden kom, var guten der med harane sine og telte dei alle hundre for kongen før han sleppte dei inn i fjøset igjen.

No tok kongen fatt: "Den første oppgåva klarte du, og så var det den andre! Høyr no! Hundre skjepper erter og hundre skjepper linser ligg på kjellargolvet. Eg har fått folk til å helle dei ut og blande dei godt med kvarandre. Om du klarer å plukke dei frå kvarandre på ei natt - utan lys - så har du klart den andre oppgåva.

"Ikkje anna!" sa guten.

Så måtte han ned i kjellaren, og døra blei skikkeleg låst. Men då alt var stilt oppe i slottet, bles han på fløyta. Så kom mange tusen maur krypande, og dei kravla og vrimla til dei hadde alle ertene i ein haug, og alle linsene i ein annan.

Då kongen kom ned tidleg om morgonen for å sjå etter, var oppgåva løyst. Maurane så han ikkje, for dei var vekke. Kongen undra seg og skjønte ikkje korleis guten hadde klart dette. Så sa han: "No vil eg fortelje deg om den tredje oppgåva. Om du klarer å ete deg gjennom eit stort kammers fullt av brød på ei natt, har du løyst den tredje oppgåva, og så skal du ha kongsdottera."

Då det blei mørkt, sette dei guten inn i eit rom som var så fullt av brød at det så vidt var plass nok til han. Han venta til alt var stilt oppe i slottet, så bles han i fløyta att. Då kom det så mange mus laupande at han nesten syntest det var nifst. Og då det lysna, var alt brødet ete opp - ikkje så mykje som ein smule låg att! Guten banka på døra og ropte: "Lat opp for meg! No er eg svolten!" Han hadde klart den tredje oppgåva.

Men kongen sa: "No får du lyge ein sekk full for oss også, så skal du få dottera mi!"

Guten tok fatt og skrøna halve dagen, men sekken blei aldri full. Då fortalde han: "Den edle kongsdottera, den vene brura eg kan få, har alt vore kjærasten min ute i bakkane!"

Då kongsdottera høyrde det, blei ho raud som blod. Kongen såg på ho, og om det var kalla løgn, kunne han likevel tenke seg kor og korleis det hadde gått til.

"Sekken er ikkje full enno! ropa han. "La oss høyre meir."

"Ja", sa guten, "kongen tok ein gong eit esel og . . ."

"Full sekk! Sekken er full! Bitt han og slepp han, så han ikkje renn over!" ropa kongen, for han ville ikkje at heile hoffet skulle høyre kva ein kongeleg munn hadde vore ute for.

Så blei det feira bryllaup for gjetarguten og kongsdottera. Det varte i fjorten dagar, og der gjekk det så lystig til at jenta som fortalde denne historia gjerne skulle vore med sjølv!

Kokka som ville sjå nissen

På godset Hudemühlen ved elva Aller i Lüneburgertrakten fekk dei ein grei og snill husnisse som kom flyttande frå fjella i Böhmen. Han var usynleg, men snakka ofte med tenestefolka, og stemma var så fin som ei barnestemme. Ofte song han og hadde mykje moro for seg.

Men godseigaren syntest det var nifst å bu i lag med ein nisse. No såg det ikkje ut som nissen tenkte å flytte så fort, og derfor tenkte herremannen at han sjølv fekk dra bort ei stund. Han fekk reisevogna sett i stand og ville til Hannover.

På ei aud strekning mellom Essen og Brockhof såg kusken og tenarane ei kvit, dunete fjør som flaug etter vogna. Dei skjønte ikkje korleis fjøra heile tida kunne fly like fort som vogna køyrde, og sa ifrå til godseigaren.

Han såg ut og fekk auge på fjøra.

"Det er ikkje noko å bry seg om", sa han. "Køyr vidare."

Dei køyrde vidare, men fjøra følgde heilt til det blei mørkt. Då kunne dei ikkje sjå ho lenger.

Dei kom fram til Hannover der herremannen tok inn på eit vertshus. Morgonen etter sakna han halskjeda si som var av gull. Han ropte på verten.

"Halskjeda min er stolen!" sa han.

"Ingen har vore inne i rommet Dykkar", sa verten. "De kan ikkje seie noko slikt utan bevis. No har De skulda tenarane mine for tjuveri utan grunn, og det må De betale erstatning for."

Trist og lei seg sat herremannen på rommet sitt. Då høyrde han nokon tett ved som sa: "Korfor er du lei deg? Er det kjeda du saknar?"

"Er det deg, nissefar? Har du følgt etter? Korfor det? Veit du noko om kjeda?"

"Såg du den kvite fjøra som flaug etter vogna di? spurde stemma. "Det var eg, og det er til ditt eige beste at eg følgde deg. Kjeda gøymde du sjølv under hovudputa i går kveld."

Det hadde herremannen gløymt. Han blei nok glad over å finne kjeda att, men ikkje like glad over at nissen hadde funne han. No skjønte han at det ikkje nytta å flytte frå nissen, så då kunne han like godt dra tilbake til Hudemühlen att.

"No når det ser ut som vi skal bu saman i år og dag, kan eg vel i alle fall få sjå deg", sa han.

"Nei, sjå meg får du ikkje", sa nissen.

"Får eg kjenne på deg då?" spurde herremannen.

Nei, nissen hadde lita lyst på det, men herremannen maste så lenge at han gav seg.

"Her har du handa mi", sa han.

Herremannen tok etter den, og det var akkurat som han kjende ei kald barnehand i fingrane sine, men nissen trekte ho kjapt til seg.

"Får eg kjenne på fjeset ditt?" sa herremannen.

Nissen hadde ikkje lyst på det heller, men då herremannen maste, gjekk han med på det. Herremannen kjende ein blank liten skalle, men før han kunne få kjend meir, var hovudet vekk.

Då dei kom tilbake til Hudemühlen, fekk tenestefolka høyre at godseigaren hadde kjent på nissen. Då fekk kokka verken rist eller ro, for ho ville så gjerne sjå han. Han var ofte i kjøkkenet hos ho, han både feide og skura og pussa, og ho såg jo at golvet blei reint etter han og grytene skein, men han sjølv hadde ho aldri sett.

"Det er ikkje verdt heller", sa nissen. "Eg kan sjå så forskjellig ut, eg."

Men kokka gav seg ikkje.

"Du kunne bli skremd frå vettet", sa nissen.

Kokka bad og maste. Til slutt gav nissen etter.

"Vil du endeleg sjå meg, får du komme ned i kjellaren om to dagar, men før soloppgang må det vere, og så må du ha ei vassbytte i kvar hand", sa nissen.

Det syntest kokka høyrdest underleg ut, men ho var så nyfiken at ho ville prøve.

To dagar etter stod ho opp i god tid før soloppgang mens det enno var heilt mørkt, tok to vassbytter og gjekk ned kjellartrappa. Først såg ho ingen ting, men då ho blei van til mørkt, fekk ho auge på eit trau i den inste kroken. I trauet låg eit nake spedbarn, og det såg ut som det var daudt.

Då skreik kokka høgt. Så dåna ho og ramla nedover trappa.

Men nissen tok vassbyttene og helte over ho, den eine etter den andre, og då kom ho til seg sjølv att.

"Å, eg såg eit nake spedbarn, og det var visst daudt!" skreik kokka.

"Nei, det var meg", sa nissen. "Pass deg no og bed ikkje om å få sjå meg fleire gongar. Hadde du ikkje hatt med deg vatn, hadde eg ikkje fått liv i deg att, trur eg."

Fire år blei nissen på Hudemühlen - då drog han sin veg av seg sjølv. Til avskjed fekk herremannen tre gåver. Det var ein liten kross som var fletta av silke, ein stråhatt som var kunstferdig fletta og ein lêrhanske med perlebroderi i underlege figurar. Så lenge det blei passa godt på gåvene, skulle slekta blomstre og trivast, men blei dei akta ringe, ville slekta gå ut.

Nissen drog frå Hudemühlen i 1588 og skal ha flytta til Estrup som også ligg i Lüneburg.