Eventyr frå tysk

Tysk er det offisielle språket i kjerneland i Europa - Tyskland, Austerrike, Liechtenstein - og dessutan eitt av dei tre offisielle språka i Sveits. I Luxembourg snakkar folk ei tysk dialekt. Tysk er også eit av dei offisielle språka i Tsjekkia.

Det finst mange fine eventyr på tysk. Märchen er det tyske ordet for eventyr, og Sagen for segner. Volksmärchen er folkeeventyr, og Zaubermärchen er "trylleeventyr" eller undereventyr.

Tyske eventyr og segner har ein heil del til felles med skandinaviske. Begge har røter i germansk tru frå lang tid tilbake. Nokre påverknadar kjem frå restar av norrøn mytologi. Vi finn att så som kjemper, dvergar, alvar og andre underjordiske. Speloppmakaren Till Uglespegel (Uglefjes) frå mellomalderen har eit norsk tilsvar i Peik. Bytingar finst også her, bymusikantane ifrå Bremen har norske motsvar, og så bortetter. Dessutan er ein heil del i språka felles frå gammalt - dei er germanske.

Det kan verke rimeleg at det har vore påverknad frå tyskarar i bergverksdrifta i Noreg, for då gruvedrift blei ein viktig næringsveg for Noreg på 1600-talet, blei kapital og fagfolk henta frå Tyskland. Og tyske historier kan ha komme til landet gjennom danskar som var busette i Noreg, og blitt attgitt av dei. Moltke Moe har vist at opphavet til det aller meste av norsk eventyrarv ikkje er heimleg, men at eventyra våre er felleseige med andre folk. Det finst altså rom for funderingar og spekulasjonar om opphav og påverknadar all den tid svært mange eventyr har somt til felles, men spekulasjonar aleine er neppe fruktbart. Nett det siste syner Olav Bø og medarbeidarane i innleiinga til Norske eventyr. Det syner seg at det som før blei rekna som teoriar som danna skolar, ikkje var mykje meir enn spekulasjonar med fine ord til, og det er ei samanfatting. For å sjå kva for eventyr som er felles eller liknar kvarandre frå land til land i Europa spesielt, kan ein gå til trebandsverket The Types of International Folktales av Hans-Jörg Uther (2004). Det er ein nokså omfattande, ganske ny og samanliknande katalog over især europeiske eventyrtypar. Ulike typar får tildelte typenummer, ATU-nummer, overskrifter og korte oppsummeringar, og dessutan type-variantar frå ulike land, og kjelder. [Meir om ATU-nummera]

Tyske eventyr og segner har blitt samla av kjente personar som Johann Musäus (1735-87) og brørne Jacob Grimm (1785-1863) og Wilhelm Grimm (1786-1859). Brørne inspirerte mange andre til å samle folkeeventyr, mellom dei Asbjørnsen og Moe. Så har vi Ludwig Bechstein (1801-60) og mange fleire - Franz Xaver von Schönwerth (1810-1886) er mellom dei. Han samla folklore frå Oberpfalz-regionen i Bayern. Soger frå omr�det er med i verket Aus der Oberpfalz. Sitten und Sagen (1857, 1858, 1859). Eit utval finst på engelsk og tysk (2014). I 2009 kom Erika Eichenseer over fleire hundre eventyr etter Schönwerth, eventyr som ikkje hadde blitt gitt ut før. Funnet vekte stor internasjonal interesse. Over hundre av eventyra er no gitt ut på tysk (ved Erika Eichenseer, 2010) og engelsk (omsett av Maria Tatar) dei siste åra.

Alexander Schöppner (1820-1860) samla legender frå den bayerske landsbygda og gav ut 3 band tidleg p� 1850-talet.

Professor Jack Zipes fortel i ein artikkel at det finst glimrande tyskspråklege eventyrsamlingar av "Theodor Vernaleken, Johann Wilhelm Wolf, og Ignaz Joseph Zingerele, Heinrich Pröhle, Josef Haltrich, Christian Schneller, Karl Haupt, Hermann Knust, Carl Theodor Colshorn, etc. etc." [◦Kjelde]

Det finst altså fine tyskspråklege samlingar frå mange land og regionar. Dessutan fanst det tyskarar som skreiv kunsteventyr. Det første eventyret i samlinga, "Kannitverstan", er eit slikt, av diktaren Johann Peter Hebel. H. C. Andersen frå Odense blei påverka av tyske kunsteventyr mellom anna.

Andre slags kulturelle bidrag har komme i stand ut frå og attåt den germanske folkloren, som har kjelder i norrøn dikting som blei tatt vare på med diktarlege endringar attåt på sagaøya Island. Richard Wagners operaer Lohengrin og Nibelungen er greie døme. Amerikanaren Washington Irving (1783-1859) brukte tyske segner som grunnlag for dei kjente forteljingane "Rip van Winkle" og "Legenda om Sleepy Hollow". Begge forteljingane kan vere med i universitetspensum i engelsk. Grimm-eventyra fortrengde til dels tilsvarande engelske eventyr i Amerika og England etter å ha blitt omsette til engelsk. "Legenda om Sleepy Hollow" har nyss blitt til film, og det same har mange Grimm-eventyr. Disney-versjonar har komme i fleng.

• Musäus si samling kom i 1782-87. [Lenke står under]

• Grimm-brørne tok til å samle eventyr frå munnlege kjelder i 1807. Svært mange av informantane deira var frå mellomklassemenneske og aristokratar som gav att soger dei hadde høyrt av tenarane sine, som til dels var franske hugenottar. Eventyra blei gitt ut i 1814 (86 eventyr) og 1816 (70 eventyr til). Alle Grimm-eventyra finst også på engelsk her. I Deutsche Sagen hadde dei med 585 tyske segner. Segnene blei gitt ut i 1816 og 1818. Segnene blei ikkje så omtykte som eventyrsamlingane deira. Eit utval av dei ligg føre her.

• Ludwig Bechstein (1801-1860) var ifrå Weimar i midt-Tyskland. Han blei diktar, samlar av eventyr og segner, professor og meir. I 1823 gav han ut Thüringische Volksmärchen (folkeeventyr frå det tyske forbundslandet Thüringen, som ligg midt i Tyskland), i 1845 gav han ut eventyrsamlinga Deutsches Märchenbuch, og i 1856 kom Neues Deutsches Märchenbuch. I andre halvdel av 1800-talet var eventyra hans meir populære i Tyskland enn Grimm-brørne sine. I 1853 gav Bechstein dessutan ut den innhaldsrike segnboka Deutsche Sagen, med tusen segner i. Her er eit utval av dei mest omtykte eventyra etter han: [Bechstein-eventyr]

Gode forteljingar er langt meir enn eventyr og segner, men dei siste er ein viktig del av tyskspråkleg kultur, og har gitt opphav til "Europäische Märchengesellschaft" (Europeisk eventyrsamfunn) som blei skipa i 1956, og har noko rundt 2700 medlemmar i dag.

På dei kommande sidene er det flest Bechstein-eventyr. Dei er omsett frå bokmål og tysk. Fleire er på engelsk her: [Bechstein på engelsk]