• Forord
• Frå Den store legenda
• Frå Den store samtalen om årsakssamanhengar
• Ord frå Den lange, siste ferda
• I tilknyting til store Kong Sudassana
• Frå soga om Janavasabhasutta
• Mahasamayasuttanta
• Frå Sakkapanhasutta
• Frå Mahasatipatthanasutta

Forord

Buddhisme i eit nøtteskal

Buddha blomstra mellom 600 og 400 før vår tidsrekning. Her kjem tankar tillagt Buddha ifrå den store oldtidssamlinga Digha Nikaya. Ho er omsett til bokmål ved Kåre A. Lie. Nedanfor er det samla i hop hovudpoeng å tenke over. Tankane nedanfor er stytta og gitt att. (Lie 2005)

Vi kjenner ikkje til at Buddha skreiv noko som helst; han talte. Disiplar klarte å hugse og skrive ned ifrå talene hans, og dei var mange. Så mange talar finst nedskrivne at einkvan sa Buddha måtte ha halde det gåande og tale i åtti år samanhengande om han skulle få tid til å seie alt sjølv. Med andre ord finst eitkvart lagt til - især skrifter frå mange hundre år etter han gjekk bort, kan vel tenkast. Det er mykje god lesnad der likevel.

Nokre av omgrepa i oldtidslærer kan omsettast nokså ulikt, til dømes Nirvana (Pali: Nibbana). Mange trur det skal bety sløkking av eksistensen, men det blir feil. Gautama Buddha overlevde jo at han fann nirvanaland. Buddha så vel som oldtidsbuddhistar underviste etter å ha nådd nirvana. For å tale lyt ein vere nokon, ikkje ingenting. Altså sløkker ikkje nirvana ut Sjølvet. Det heiter også at nirvana kan opplevast mens ein i høgaste grad er levande. Det er som Kåre Lie seier, det ordet, nirvana, er misforstått. Det står i dei eldgamle skriftene at det er eit lykkerike å gå inn for. Lie:

Denne indre tilstanden av innsikt, lykke og fred blir kalla Nibbana, eller Nirvana. (Jf. Lie 2005; Lie 1992:8]

Det er rom for andre tolkingar. Her er det gitt vink om at nirvana, som Kåre Lie har valt å kalle "full(kommen) lindring" også kan kallast "lykkeriket" eller gigaglede, gigantlykke og så bortetter, av di orda på slikt er og blir ymt. Og det er vanskeleg å finne skilnad på Nirvana og Paranirvana, står det også. (Lie 2005:11-13)

Å nå lykkeland (nirvana) er sentralt i læra, og å nå "opp" til det er å nå inn - og halde seg vaken. Då heiter ein Oppvakna (Vaken, Vakna) og Opplyst, men ein sluttar altså ikkje å vere. Buddha var til i førtifem år etter han blei Opplyst slik, står det, for eksempel. Buddha seier sanneleg også at det finst "nokon som ber børa" - og det har blitt utlagt i historia til Buddhismen til at det finst eit sjølv. Ein tredel av buddhistane i India hylla den læra gjennom mange hundre år. Også i dag - til dømes i Soto Zen etter Dogen (1200–53) - heiter det at det er ikkje tomheit ein vinn med å meditere godt, men jublande eksistens. [Lenke)

Vårherre er eit hovudomgrep i Buddhismen. Når det kjem til stykket står det i den eldste Buddhismeteksten at det var Skaparen sjølv som bad Buddha preike for folk etter han blei Opplyst. Buddhismen kan såleis takke Skaparen for at den finst.

Rett nok preiker mange at Gud ikkje finst i buddhismen, det vil seie at gamle tekstar seier det ikkje finst nokon Atman, ikkje noko Indre Sjølv, eller Høgaste Sjel; med andre ord ikkje noko "Eg Er". Men den sanskrit-kunnige Dr Richard Gombrich skriv i What Buddha Thought (2009) at den utvikla lære om ikkje-atman (anatta) ifrå gammal buddhisme skuldast ei feil omsetting av ein gammal, tredelt tese kalla "dei tre segla" om at det er liding i den fysiske og psykiske verda, den fysiske verda er ikkje nokon varig stad, og er heller ikkje Atman. Det er den siste delen av dette som har blitt mistyda, seier Gombrich, og at den vidareførte læra om ikkje-Sjølvet, Anatman (anatta) i buddhismen, kom til ved ei mistyding. Verda av framtoningar er ikkje Atman (Ande), heiter det i buddhismen. Lang tid etter Buddha tok buddhistar til å tolke at verda "er ikkje atman" til at verda (og folk i ho) "er utan sjølv (utan eit slikt inste)". Men den opphavlege meininga er "er ikkje atman" heller enn "har ikkje Atman" (Gombrich 2009:69-70).

"Den skiftande framtoningsverda er ikkje det djupe Sjølvet" går det an å forstå slik som i Mahayana-buddhismen: At den flyktige og ofte pinande sanseverda og psykiske delar av tilværet ikkje er Sjølvet, står i fleire sentrale skrifter i Mahayana - den største greina av buddhismen. Skriftene fortel at kropp og sinn ikkje er det inste Sjølvet, men at ein kan sannkjenne (erkjenne) sitt overjordiske Ekte Sjølv innvendig først, og sidan vidare. Buddhismeformer som Nyingma i tibetansk buddhisme seier i forlenging av dette at verda (samsara) og nirvana (stor lykke) er eigentleg det same, langt inne i ein sjølv.

Ei hovudretning i gammal, indisk buddhisme har også hatt rom for Atman. (Jf. Wikipedia, "Nyingma"; "Padmasambhava"; "Pudgalavadins")

No vel, ifølge gamle palitekstar kvidde Buddha seg for å seie mangt og mykje om hi sida. Vettig og moralsk levevis og indre utvikling er hovudsaka, og ein skulle halde seg ifrå å belaste veslevettet med det som ligg utanfor rekkevidda til det..

Det er fritt for eigne, gode justeringar etter Buddha si lære, og det skulle ein merke seg. Ein treng ikkje tru blindt der i garden. I eit sentralt skrift tillagt han, tillèt han konstruktiv tviling og etterprøving det ein klarer. Læra kan ein mobilisere om lag som arbeidshypotesar. Går ein fram forstanding, kan dei gagne ganske breitt og eit stykke på veg, vekk frå dum fanatisme og omsynslaus, fjollete tru, som ikkje er noko særleg, men det finst jo likevel. Grei tru er ganske bra å ha; men det er leveviset som styrer ferda - [Lenke]

Nemner Buddha (den Oppvakna, Opplyste) seg sjølv ved andre ord, især Tathagata, kan dette bli forstått ulikt også. Kåre Lie skriv det kan stå for "ein som har komme fram til Sanninga". Ein kan også gi det att som "ein som har vunne inn til Sanningsveldet". Sanninga er slik ho retteleg er, det er Subtil (fin, motsett: grov) Essens ("Det Inste") i hovudsak. Sanningsanden er fin innvendigheit. Å vere og kallast Tathagata er ikkje reservert berre for Gautama Buddha, men nær sagt kven som helst som har vakna i Sanningsriket, det vil seie i Sanninga med stor S. (Lie 2005:15-16)

Kjernane i samtalane til Buddha går det an å leite fram. For den som vil hugse og meistre ideane, gagnar det å komme til kjernane og halde dei i hugen til dei når langtidsminnet (LTM). I den eldste, munnlege overleveringa av buddhismen nytta dei tydeleg mange, mange gjentak for å elte inn kjerneorda. Men så blei jo talene skrivne ned med tida, og skriftleg overlevering krev nok ikkje fullt så mange gjentak: Ein kan berre lese opp att tankane, i staden for å få same idérekka dosert fem gongar på rad stadig vekk.

I det som kjem er det vunne ut (ekstrahert) hovudpoeng frå læra i nokre av dei eldste buddhistskriftene med utgangspunkt i bokmålsomsettinga til Kåre Lie og ei engelsk omsetting ifrå nettstaden Access to Insight. Det er ikkje direkte omsettingar som kjem, men kjernar, grunntankar og til dels nyttige, relevante bodskapar ein kan sitte att med til slutt, stort sett. Bokreferansar står nedst på sida. Der finn ein også somt frå læra til Buddha ut frå overleveringar på kinesisk - dett er, eldre kinesiske omsettingar. Dei kan ein jamføre mange tekstar med allereie. Fleire ligg føre på engelsk. Bukkyo Dendo Kyokai America (BDK America) har starta eit stort omsettingsprogram.

〰ೞ⬯ೞ〰

Frå Den store legenda

Gautama (Gotama) Buddha fortel at det fanst buddhaer før han, og at ein av dei heitte Vipassi. Forteljinga om han er svært lik forteljinga om Buddha sjølv, nesten identisk i hovudopplegget. Buddha seier til munkane at Vipassi blei født i ein langliva adelsfamilie, mens dei som lever lenge i våre dagar kan bli hundre år, og berre få blir eldre. (Lie 2005:22)

Far til Buddha var konge, og mora heitte Maya. Som forsakar hadde Buddha ein personleg tenar, Ananda, som også var sekretær for han. Verre var det ikkje å vere forsakar då, og verre skulle det ikkje bli. (Lie 2005:23)

Den som har vunne til sanninga, seier Buddha, har klar forståing fordi han har vunne inn til sanningslandet, som har ein veldig stråleglans. (Lie 2005:24-25)

Ingen skal gjere vondt mot den som er etla til å Vakne. (Lie 2005:25)

Det hjelper framvekst å leve lykkeleg. (Lie 2005:26)

Den som har vakna, har løfta sløra. (Lie 2005:28, 29)

Den som skal Vakne, har førti jamne tenner og ikkje noko søkk mellom skuldrene [Heilt lett er det ikkje -] (Lie 2005:29, hum)

Fordi den beskytta Vipassi (det tyder Den innsiktsfulle) fekk sjå ein krumbøygd mann som ikkje hadde lenge att å leve, kunne ikkje Vipassi halde seg glad og fornøgd i luksus i åtte-ti tusen år. (Lie 2005:30-36)

Fødselen er stort sett eit forspel til alderdom og daude, kanskje sjukdommar etter kvart også. (Lie 2005:32-33)

Mange i fortida greidde å trene hugen (sinnet), leve enkelt, leve sunt, bygge opp eit lager av fortenester (god karma), leve med lite vald og ha omsorg for mange. Det kan ein framleis gå inn for, stort sett. (Lie 2005:34)

Så lenge det finst lengslar, finst kjensle-involveringa. (Lie 2005:36)

Bevisstheit [medvett] er føresetninga for at namn og form kan oppstå. [Dette er fenomenologisk om kven som har oppfatningar av namn (nama) og form (rupa).] (Lie 2005:37)

Ein skal slutte å involvere seg så mykje for å vinne fram for å vinne innetter. (Lie 2005:40)

Rein visdom er djup og vanskeleg for dei som heller vil ha noko konkret å halde seg til. (Lie 2005:41)

Det kan vere vanskeleg å forklare slikt som ingen har høyrt om før. (Lie 2005:41)

Sanningslandet er djupt og fint (subtilt), og vanskeleg å sjå med berre auga. (Lie 2005:42)

At ein Vakna trekker seg tilbake til Sanningslandet blir å rekne som katastrofalt for dei han ikkje syner veg for. Derfor gjekk Gud hardt innpå Vipassi for at han skulle undervise. (Lie 2005:42)

Subtil sanning er vanskeleg å forstå for dei som ser alt relativt. (Lie 2005:43)

Det hjelper neppe å forklare mykje for leie og vrange i mørke. (Lie 2005:43)

Somme har gode evner, andre dårlege eigenskapar. (Lie 2005:44)

Somme er det neimen ikkje lett å undervise. (Lie 2005:44)

Somme vil vel forstå; det skulle dei prøve på. (Lie 2005:45)

Djupt og fint er det som ikkje kan døy. (Lie 2005:45)

Ærverdige lar andre få del i både sanningar og vegen til Sanningslandet. (Lie 2005:45)

Forstandige har klarast intellekt. (Lie 2005:46)

Kloke med intellekt kan forstå lærer tufta på sanning. (Lie 2005:46)

Sjølvtillit hjelper rette slags sjølvstende. (Lie 2005:6)

Alt som har start, har også slutt. (Lie 2005:46)

Tankekonstruksjonar kan føre til ulemper. (Lie 2005:47)

Somme kjem til å gå til grunne fordi dei ikkje får høyre læra. (Lie 2005:50)

Høgst av alt er lykkeriket (nirvana). (Lie 2005:51)

Ein sann filosof foredlar sitt eige sinn. (Lie 2005:52)

Det gjeld å foredle hugen sin, det er bodskapen frå Vakne. (Lie 2005:52)

Den som verkeleg har komme fram, har nådd heilt inn til Sanningslandet. (Lie 2005:53)

〰ೞ⬯ೞ〰

Frå Den store samtalen om årsakssamanhengar

Dei viklar seg inn i kratt og forvirring som fører til undergang. (Lie 2005:49)

Involveringar kjem av lengslar ut frå sansing. (Lie 2005:59)

Gjerrigskap fører til at ein ikkje vil dele med andre, og slag, hogg og løgn blir lagt til. (Lie 2005:62)

Eigetrong gjer at vi knyter oss til ting, og avlar kjensla av å eige fordi vi bind oss slik. (Lie 2005:63)

Ting som blir borte, blei ein gong til. (Lie 2005:65)

Dumme teoriar er det sanneleg mange av, og tru ligg bak dei. (Lie 2005:65 ff)

Det finst mange måtar å tenke seg Sjølvet på. (Lie 2005:66 ff)

Det er ikkje fornuftig å rekne sjela som ei indre kjensle når den gode kjensla forsvinn. (Lie 2005:67)

Ein er normalt ikkje redd for slikt som lindrar og gjer glad. (Lie 2005:68)

Ord som 'kjensle' og 'fornemming' legg folk ulikt innhald i ut frå eige nivå, stort sett. (Lie 2005:68 ff)

"Der inne" er det lyst og fritt nok, tilmed utan sanseinntrykk og oppfatningar av fordelar og ulemper. (Lie 2005:68-69)

Merksemda kan nyttast til forskjellig, også på vegen innetter. (Lie 2005:69)

Rette merksemd frigjer. (Lie 2005:69)

Dobbel frigjering verkar sjeldan nødvendig, strengt tatt. (Kommentar). (Lie 2005:69-70)

〰ೞ⬯ೞ〰

Frå "Den siste ferda"

Den lengste av dei mange gamle buddhismetekstane heiter Mahaparinibbanasuttanta på oldtidsspråket pali. Her blir teksten lausleg kalla "Den siste ferda" fordi det er det den lange teksten handlar om: dei siste vekene og månadane Buddha levde og gjekk frå stad til stad og kunngjorde læra si fram til han tok farvel.

Den overleverte teksten er eit lappeteppe. Det er vanskeleg å vite kva som er eldre og nyare delar i han. Buddha gir faste rettleiingar og tar dei opp att i stad etter stad på den siste ferda.

Det kan vere at det siste Buddha åt, var mørt, herleg svinekjøt (sukaramaddava). Buddha døydde kort etter, men årsaka er ikkje viss. Han var gammal då. Hinduismen gjekk elles mykje over til vegetarisk kosthald noko etter, i oldtida. (Lie 2005:73)

Det blei bygt åtte minnemonument over Buddha, men det lèt til at han mest av alt vil bli heidra ved at folk lever heiderleg og følger læra hans (Lie 2005:74). Buddha:

Den munken, nonna, lekmannen eller lekkvinna som lever etter læra i all si ferd, som lever heiderleg i all si ferd, han og ho er det som gir meg den aller største heider, han og ho er det som viser meg den høgaste respekt . . . Derfor seier eg dykk: Øv dykk i å leve etter læra og å leve heiderleg i alt de gjer. (Lie 2005, 116, omsett)

Då får det meining at "Eit tempel av bein er betre enn eitt av stein (Ordtak)."

❦❦❦❦

1

Legg nøye merke til kva Buddha fortel. (Lie 2005:75)

Ei gruppe og eit folk kan rekne med framgang ved:

1. Å samlast og vinne semje, og handle deretter.
2. Å handle og leve i samsvar med sine eigne vedtak, lover og tradisjonar.
3. Å respektere eldre og lytte til dei det er verdt å lytte til av dei.
4. Ikkje å utsette kvinnene sine for tvangsekteskap.
5. Ære heilagdommar.
6. Gi ærverdige vern så dei kan ha det godt. (Lie 2005:75-76)

Munkar kan bukke under for lengsel etter eit nytt liv i staden for å trivast i einsemd. (Lie 2005:77)

Dei som øver merksemd kan rekne med framgang. (Lie 2005:78)

For den som går Vegen gjeld det å ikkje bli for opptatt av arbeid, prat, søvn, selskap, usunne ønske og dårlege vennar. (Lie 2005:78)

Det gjeld å ikkje stagnere om ein har nådd suksess på mindre viktige felt. (Lie 2005:78)

Går ein inn for å bevare sjølvrespekt og sjølvakting, og for bra kunnskapsrikdom, merksemd og visdom, skal ein ha framgang. (Lie 2005:78)

Sju faktorar fremmer Oppvakning: Merksemd, utforsking av kva som hender (dvs. fenomena), energi, indre lykke, indre fred, fokus (konsentrasjon, sinnssamling) og sinnslikevekt (sinnsro, likevekt). (Lie 2005:78, også 81)

Faktoren flid får ein også ta med (jf. s. 118), og korfor ikkje 'samvitsfullt', 'noggrant' (svensk) og 'metodisk' også. Det er lov å dyrke fram kvar og ein av alle desse i den rette leia: Rett flid er helst til hjelp for ein sjølv og gagnar vonleg andre sidan.

Det hjelper å opptre vennleg, snakke vennleg og tenke vennlege tankar - og dele broderleg [med høgverdige] det ein rettmessig får og har. (Lie 2005:79)

Ein får halde seg innanfor god og uklanderleg framferd. (Lie 2005:79)

Uklanderleg framferd bidrar til godt fokus (konsentrasjon). (Lie 2005:79)

Alt som er frigjerande og edelt bidrar til å få ende på vondt, og fører ikkje til tilbakegang. (Lie 2005:79)

Etisk høgverdig framferd skal ein bygge seg ifrå (på) ved visdom og konsentrasjon. (Lie 2005:79)

Ein hug som bygger på visdom blir i stand til å frigjere seg. (Lie 2005:79-80)

Merksemda har fire feste: kropp, kjensler, tankar og fenomen. (Lie 2005:81)

Blant fem store hinder for oppvakning er forvirring og [uklok] grådigheit. (Lie 2005:81)

Umoralsk og dårleg framferd fører stort sett til fem dårlege resultat. Dei er tap som heng saman med vanskjøtta forretningar; skam overfor andre; ein døyr i stor forvirring; ein kjem i pinefulle tilstandar etter dauden. (Lie 2005: 82-83)

Etisk og god framferd har stort sett fem gode følger: Ein skjøttar sine eigne saker og forretningar godt og blir velståande av det. Ein kan bli vel omtalt av folk. Ein kan stå fram trygg og frimodig i kvar ei forsamling. Ein får ein fredleg og avklara daude. Ein kjem inn i gode tilstandar etter dauden. (Lie 2005:83)

Der det samlar seg mektige gudar, påverkar dei sinnet til allereie mektige. [Lie 2005:84)

Den forstandige vil fø dei som lever edelt. (Lie 2005:84)

Den som har gudane sin velvilje, vil det gå godt. (Lie 2005:85)

Mens andre bygger seg flåtar, har den vise allereie komme over. (Lie 2005:85)

2

Vondt har årsaker. Dei kan gå bak i tida. (Jf. Lie 2005:86)

Rette vegval gjer slutt på vondt. (Jf. Lie 2005:86)

Sinnsfokus som bygger på etisk åtferd, gir store frukter og store føremonnar. (Lie 2005:86)

Visdom som bygger på konsentrasjon gir også store frukter og fordelar. (Jf. Lie 2005:86)

Ein hug som bygger på visdom er i stand til å fri seg heilt frå spekulasjonar og tendensane til botnlaust fåvit. (Lie 2005:86)

Sanningsspegelen er ein måte å finne ut av sanninga sjølv på, så ein slepp å bli født att som dyr eller gjenferd, er trygg mot tilbakefall og sikra full oppvakning. Den spegelen er (1) full tillit til den Oppvakna som kjenner verda og er ein trenar utan like. (2) Det er også tillit til den guddommelege læra hans, som er forklart så tydeleg, gir resultat med det same, er open for gransking, gir framgang, og lar forstandige sjølv sanne ho. (3) Metoden omfattar også tillit til rette fellesskapet (sanghaen), der menneske ter seg godt, har edel framferd, følger rette vegen utan misleghald [og utan å stupe]. Slikt fellesskap fortener respekt. (4) Den gagnlege Vegen omfattar ei høgverdig grunnhaldning, ei heilt ut frigjerande haldning som vise roser og som hjelper god konsentrasjon. (Lie 2005:87)

Ved hjelp av sanningsspegelen (metoden) kan ein finne ut om ein har komme inn i rette straumen og har trygga full oppvakning. (Jf. Lie 2005:88)

Eg rår dykk til å trene merksemd. (Lie 2005:89)

Gi slepp på [dum] grådigheit og motvilje til verda, sjå på (observer) kroppen som kropp, med klar forståing, og kjenslene som kjensler og tankane som tankar, og fenomena som fenomen likeins. Slik øver du deg i merksemd. [Lie 2005:89)

Du øver i klar forståing når du fokuserer om det du gjer mens du gjer det, enten du går, står, sit, ligg, taler eller teier, osv. (Jf. Lie 2005:89)

Eg har forklart sanninga utan å skilje ho i ein open og ein lukka del. Den som har komme heilt inn i Sanninga (Tathagata), opererer ikkje med noka hemmeleg lære. Den som har vunne inn til sanningslandet, har ikkje noko ønske om å leie munkefellesskapet heller. (Lie 2005:92)

Du kan halde ei gammal kjerre gåande med tiltrengte reparasjonar. (Lie 2005:92)

Ver sjølve tilflukt for dykk sjølve. Stol på dykk sjølve, ikkje berre på andre. La sanninga vere tilfluktsøyer: Stol på sanninga, ikkje på noko anna. (Lie 2005:92-93)

Ein lar sanninga vere ei tilflukts-øy for seg ved å stole på seg sjølv og ho, mellom anna. (Jf. Lie 2005:93)

Dei som stoler på sanninga kjem til å nå høgast. Men dei lyt vere villige til å øve. (Lie 2005:93)

3

Den som nyttar utvikla metode og gjer mykje ut av grunnlaget sitt, kan leve godt lenge. (Jf. Lie 2005:94, 102 Gjer det du vil. (Lie 2005:94)

Kast frå deg lengslane i djup indre glede. (Lie 2005:95)

Jordskjelv kjem ikkje utan grunn. (Lie 2005:95 ff)

Mange slags folk lagar forsamlingar. (Lie 2005:96)

Åtte meistringsstrategiar å meistre koker ned til: Ver merksam "nedanfrå og opp, utanfrå og inn", og blant åtte frigjeringsvegar er det å sjå godt på eitkvart pent. (Lie 2005:98-99)

Fullt utlærte forklarar, underviser, utlegger, etablerer, opplyser og analyserer slik at andre kan forstå læra vedunderleg. (Lie 2005:99)

Hjelp fram den gode læra og praksisen så dei blir sterke og kraftige, blir godt og grundig forklart for folk, og godt kjent under eitt. (Lie 2005:99-100)

Erfarne og dyktige kan både hovuddrag og finare detaljar. (Lie 2005:100)

Kva som er rette stunda får ein merke seg. (Jf. Lie 2005:101)

Alt utvendig som er kjært for oss og som vi set pris på, tar vel slutt ein gong. (Jf. Lie 2005:103)

Den som har vunne inn til sanningslandet, forsonar seg også med at livet tar slutt før eller seinare. (Jf. Lie 2005:103)

Ein får sette seg godt og grundig inn i sanningar, leve dei ut, utvikle og fordjupe seg i somme av dei slik at livsførselen blir høgverdig, varer lenge, og blir til glede og nytte for mange menneske og gudar - i kraft av medkjensle som tel. (Jf. Lie 2005:104)

Hald fram energisk så de når målet. (Jf. Lie 2005:104)

Gautama Buddha døydde for å vandre sin eigen veg vidare, står det. [Lie 2005:104)

4

Fire ting frigjer: høgverdig moral, fokusering, visdom og frigjeringa sjølv. (Lie 2005:105)

Kjenneteikn på at ei lære samsvarer med Buddha si, er å finne i samsvaret med læra hans og øvingsvegane hans, og lister som summerer opp slikt.

Så når einkvan seier kva som er Meisteren si lære, bør de verken godta eller avvise det han seier, men heller merke dykk nøye kva ha seier og samanlikne med tekstane og øvingsreglane. Er det ikkje samsvar, har vedkommande oppfatta feil. Då bør de avvise det. Men samsvarer det han seier med læra etter Meisteren og øvingsreglane frå han, formidlar han rett. Samsvaret med den rette læra og øvingsvegane er kjenneteikn som gjeld både for einskilde lærarar, for munkeforsamlingar, og for eldre munkar som alle kan ha lister med oppsummeringar av læra. Ein får jamføre og sjekke. (Jf. Lie 2005:106-7, stytta av.)

Då Buddha hadde ete svinesnadder, blei han alvorleg sjuk. (Lie 2005:108-9)

Det er vanskeleg og imponerande å sitte vaken og fullt medviten utan å sjå eller høyre noko mens regnet styrtar ned, tora rullar og brakande lyn slår ned omkring ein. (Lie 2005:111-12)

Det er lov å vise vegen til ein som er gått seg vill. (Lie 2005:112)

Ber lys inn i mørket, så andre får sjå det som er som no er. (Jf. Lie 2005:112)

Rein og klar hudfarge er altså bra. (Jf. Lie 2005:113)

Rette matgåver gjer at givaren får leve lenger, kan bli sunnare og gladare, får godt omdøme blant godtfolk og kjem til himmelen og vinn makt. [Lie 2005:108, 114)

5

Den som har vunne inn til Sanningslandet skal heidrast, respekterast og høgaktast. (Lie 2005:116)

Den som lever etter læra og lever heiderleg i all si ferd, han eller ho er det som heidrar Buddha aller mest og viser Buddha størst respekt. (Lie 2005:116)

Det er ånder og gudar i rommet som er opptatt av jordiske saker. (Lie 2005:116)

Ein får godta situasjonane med klar forståing. (Jf. Lie 2005:117)

Der Buddha blei født, der han sat då han blei Opplyst, der han tok til å undervise i læra si, og der han fór bort, er stadar som kan gjere inntrykk på den som har tillit til han. (Jf. Lie 2005:117)

Munken Ananda spør Buddha:" Korleis oppføre seg mot kvinner?" Svaret: "La vere å sjå på dei." Neste spørsmål frå vandremunken: "Men om vi likevel kjem til å sjå dei, kva skal vi gjere då?" Svaret: "La vere å snakke til dei." Tredje spørsmål frå munken: "Men om dei snakkar til oss, kva skal vi gjere då?" Svaret til han: "Bevar rette merksemda." (Lie 2005:118)

Buddhisme er modulert for andre enn munkar. Reglane for lekfolk er ikkje så omfattande som for munkar, men den berande kjernen er med. "Bevar roa" kan vel elles passe til alle spørsmåla. - TK

Ikkje bry dykk med å tilbe leivningane etter Buddha. (Lie 2005:118)

Ver flittige og energiske i arbeidet for å nå høgaste målet. [Lie 2005:118)

Leivningar etter ein som har vunne inn til sanningslandet fortener nok eit minnesmerke, for mange vil glede seg over å vite om det når minnesmerket står der, og dei glade til sinns kjem til himmelen. (Lie 2005:119)

Spør fordi du gjerne vil vite, ikkje for å plage. (Jf. Lie 2005:123)

Slutt å gruble, lev heller slik de burde. (Lie 2005:123)

Det finst ingen verkeleg filosof utanfor sanningas og visdommens rike. (Lie 2005:124)

6

Den strengaste straffa er null råd og rettleiingar. (Jf. Lie 2005:125)

I djup fred kan den strålande guten finne fridom. (Jf. Lie 2005:127)

Godta situasjonane med klar forståing gjennom innvendig fridom. (Jf. Lie 2005:128)

Det sømmer seg ikkje å skape strid om leivningar etter den og den. (Jf. Lie 2005:132)

〰ೞ⬯ೞ〰

I tilknyting til store Kong Sudassana

1

Sju verdfulle skattar frå gammalt er himmelhjulet; elefanten; den kvite flygehesten (Pegasus), kalla Toresky; smaragden som er feilfritt slipt og lyser opp alt; den tiltalande kvinna som verken er for mørk eller lys, med lett og fin berøring, og med munn som angar lotus, alltid tenestevillig, vennleg i talen, aldri utru, heller ikkje i tankane sine; den verdifulle skattmeisteren med skarpt blikk; og den verdifulle, kloke rådgivaren. (Lie 2005:139-42)

Fire herlege saker: Å vere kjekk og pen, rett tiltalande for auget, med delikat hudfarge; å leve til ein blir svært gammal; å ha god helse og god fordøyelse, og vere lite plaga av sjukdom i det heile; å vere elske og populær. (Lie 2005:142-43)

Ein får nyte som det sømmer seg. (Lie 2005:140)

Den gode læra er som eit slott - utanfor det og i tilknyting til det er det fagert også. (Lie 2005:144-47)

Stans alle mindreverdige tankar om å skade andre. (Jf. Lie 2005:147)

Hald deg fokusert om at ting skal vere i orden. (Jf. Lie 2005:147)

Ha helst berre nøktern medkjensle. (Jf. Lie 2005:148)

Fang opp vennlege tankar. (Jf. Lie 2005:148)

Å døy med simple begjær i sinnet er vondt. (Jf. Lie 2005:151)

Eit overlag solid måltid er nesten som å døy litt. (Jf. Lie 2005:154)

Ting som er samansette, bukkar vel under før eller sidan. (Jf. Lie 2005:156)

〰ೞ⬯ೞ〰

Frå soga om Janavasabhasutta

Dette er frå ei episode i Mahaparinibbanasutta Det står at buddhismen reknar med at det godt kan finnast ei lang rekke gudar. Brahma, Skapar-Anden, stør Buddha si lære fullt ut, heiter det også.

❦❦❦❦

Den som får råd, kan nok halde seg roleg eit bel etterpå. (Jf. Lie 2005:162)

Ein kraftig indre stråleglans varslar når evigunge Brahma kjem. (Lie 2005:163)

Set unge Brahma seg ved sida av deg, blir du fylt av opphøgd lykke. (Lie 2005:163)

Stemma til den guddommelege Skaparanden er tydeleg, forståeleg, behageleg, tiltalande, fyldig, fokusert, djup, og kling vel – og passe kraftig etter forholda. Ho er grei nok, den stemma, du. (Lie 2005:164)

Interesse, flid, fokus og vilje som tel, kan alle trengast for å utforske fenomen. (Jf. Lie 2005:165)

Metodar kan ein få praktisere og bli dyktig i, og kanskje utvikle slike også etter kvart. (Jf. Lie 2005:165)

Velvære skal få vekse til lykke. (Jf. Lie 2005:166)

Det er alvorleg nok å få trong til grov tale og grove tankar bort frå seg. (Jf. Lie 2005:166)

Ein treng å få vite kva som er sunt, ikkje klanderverdig, kva som bør gjerast, kva som er godt og lyst, tenke godt gjennom tinga - og sidan innsjå sjølv kva som er sunt og godt og bør gjerast, ikkje klanderverdig men lyst og godt [nok] så det fører til velvære som veks til lykke. (Jf. Lie 2005:166)

Forstå tinga som dei er. (Lie 2005:166)

Forstå eigne kjensler. (Jf. Lie 2005:167)

Rett fokus mot eigne tankar og forstå dei klarast mogeleg. (Jf. Lie 2005:167)

Det er rett å nå klar forståing og innsikt i andre sine tankar etter kvart. (Jf. Lie 2005:167)

Den heilt konsentrerte ser indre fenomen klart. (Jf. Lie 2005:167)

Sant og godt i lag er ikkje heilt lett å få til. (Jf. Lie 2005:)

Sju fokuseringsfaktorar: rett syn, rett avgjerd, rett tale, rett handling, rett levemåte, rett tiltak (innsats), og rett merksemd. Når konsentrasjonen baserer seg på desse sju faktorane, kallar vi han høgverdig, med rett grunnlag og rette faktorar — Rett syn får gi rette avgjerder. Rette avgjerder skal føre til rett tale, og rett tale til rette handlingar [som tel], og dei fører til rett levemåte, som fører til rett strev og rette tiltak som leier til rett fokus, som fører til rette kunnskapar - og rett kunnskap fører til at ein blir fri. (Jf. Lie 2005:167-68)

Rette læra gir framgang like til det herlegaste. (Jf. Lie 2005:168)

Verdifulle haldningar kan ein spreie. (Jf. Lie 2005:168)

〰ೞ⬯ೞ〰

Frå Mahagovindasuttanta

Buddha fortel det kan vel vere bra å komme til Gud i himmelen, men læra har eit høgare mål enn som så.

❦❦❦❦

1

Læra gir gode verknadar, er open for undersøking, og forstandige menneske kan sjølv realisere ho — Buddha gir klar beskjed om kva som er sunt, kva ein bør unngå og ikkje unngå, og kva ein ikkje bør praktisere, kva som er høgverdig, og kva for praksisar som leier til Nirvanaland. (Lie 2005:173, 177)

Når evigunge Skapar set seg hos ein gud, blir guden fylt av opphøgd lykke og nøgd — Skapar-Andens figur er slik at ikkje ein gong gudar kan sjå han. (Lie 2005:175)

Luksus kan verke fordervande. (Jf. Lie 2005:179)

2

Hovudhåra reiste seg på ein som blei vitja av praktfulle, strålande og evigunge Skapar-Gud, og vedkommande blei redd og skremt — Skapar-Gud bør ein by kaker når han kjem og gjestar ein. (Jf. Lie 2005:181, 182)

Mange døyelege vil gjerne vite korleis dei skal trene for å entre den udøyelege verda til Skaparen, heiter det — Vi lyt lære av dei forstandige, gjere det som er godt og praktisere den høgverdige treninga. (Jf. Lie 2005:182, 186)

Kven veit kor lenge ein har att å leve? — Dei gode høgaktar den rette vegen. Han fører til Skaparåndas rike. (Jf. Lie 2005:186)

Ver vennleg og likevektig der du fer fram. (Jf. Lie 2005:188)

Det er viktig å unngå all "stank", står det: Den som stinkar av slikt som ulagleg sinne, løgn, svindel, juks, gjerrigskap, overlegenheit, misunning, å vere vinglete, av vald og dumskap, han går ned. Slik stank er ikkje lett å bli av med så lenge ein lever verdsleg. Og somme grådige braminar er ville etter kvinnfolk. Lær av dei vise korleis ein kan kvitte seg med stank. (Jf. Lie 2005:183, 185, 186-87)

〰ೞ⬯ೞ〰

Mahasamayasuttanta

Mahasamayasuttanta tyder "stormøtet". Mange gudar møttest då. Varuna, Soma (månen), Yama, som er Dauden personleggjort. Indra, også kalla Sakka, var kongen over gudane i gammal tid, vedisk tid). Guden Vishnu heiter Venhu på pali.

Gudane konkurrerte med asuraene (ahuraene), og den høgaste mellom asuraene i gamle Persia var Ahura Mazda, som Zarathustra vende seg til i songar.

Mara i Buddhismen er freistar-ande. Mara vil skremme, representerer mørke, og toskeskap, og mister makta når ein ser han rett. (Jf. Lie 2005:190-91)

〰ೞ⬯ೞ〰

Frå Sakkapanhasutta

Buddhismen held seg til at kvinner har like gode evner til å foredle hugen som menn. Buddha underviser om gleder ein bør unne seg. I denne teksten opptrer guden Indra som talsmann for læra til Buddha. (Lie 2005:200-1)

❦❦❦❦

1

I ulideleg sommarvarme styrtar elefanten seg ut i det svalande tjernet. (Jf. Lie 2005:204)

Ein fisk på kroken slepper ikkje taket. (Jf. Lie 2005:204)

Ein kjem truleg til kort på eitt eller anna vis om ein ikkje samlar merksemda rett. Slikt sannar ein lenger framme. (Jf. Lie 2005:207-8)

Læra er forklart klart og tydeleg - kvar enkelt lyt sjølv forstå og fatte ho inni seg. (Jf. Lie 2005:208)

Demonflokken skal ein få til å minske . . . ved å komme inn til Sanningslandet. (Jf. Lie 2005:207)

Mange slags nytingar kan ha ulemper ved seg. (Jf. Lie 2005:207-9)

Ingen elev kjenner seg utrygg der læra blir bra forklart. (Jf. Lie 2005:210)

2

Egoisme bind ein til strid. (Jf. Lie 2005:211)

Egoismen mislikar (dette og hint). (Jf. Lie 2005:211)

Somme gleder, somme ubehag og ei form for sinnsro bør vi unne oss, andre bør vi unngå. Gleder som styrkar sunne eigenskapar og svekker usunne eigenskapar, bør vi unne oss. (Jf. Lie 2005:212)

Av gleder som medfører tenking og spontane gleder, er dei spontane best. (Jf. Lie 2005:212)

Ubehag som svekker usunne eigenskapar bør vi ta med oss. (Lie 2005:212)

Sinnsro som styrker sunne eigenskapar og svekker usunne eigenskapar, bør vi ta med oss. (Lie 2005:212)

Gleder, ubehag og sinnsro som styrker usunne eigenskapar og svekker sunne eigenskapar bør vi unngå. (Jf. Lie 2005:212)

Sinnsro som fører med seg tenking, er ikkje så bra som spontan sinnsro. (Jf. Lie 2005:212-13)

Sameleis kan vi bruke kroppen og munnen (talen): Når ei viss åtferd styrkar sunne eigenskapar og svekker usunne eigenskapar, kan ho tilrådast og praktiserast. Og motsett, åtferd som styrker usunne eigenskapar og svekker sunne eigenskapar, kan ikkje bli tilrådd. (Jf. Lie 2005:213)

Slik tale som svekker sunne eigenskapar og styrkar usunne eigenskapar, kan ikkje bli tilrådd (Jf. Lie 2005:213)

Tale som styrkar sunne eigenskapar og svekker usunne, kan ein tilrå. (Jf. Lie 2005:213)

Ei målsetting som svekker sunne eigenskapar og styrker usunne eigenskapar, kan ikkje bli tilrådd, og ei målsetting som svekker usunne eigenskapar og styrker sunne eigenskapar, kan ein tilrå - ho bør gjennomførast. (Jf. Lie 2005:213-14.)

Sameleis, synsinntrykk, høyrselsinntrykk, lukter, smaksinntrykk, berøringsinntrykk og tankar: Dei som styrker usunne eigenskapar og svekker sunne eigenskapar, kan ikkje bli tilrådd. Dei som styrker sunne eigenskapar og svekker usunne eigenskapar, kan ein tilrå. (Jf. Lie 2005:213)

"No har eg, som berre er ein gud, fått sjansen til eit nytt liv!" sa Indra til Buddha, etter å ha blitt undervist. (Jf. Lie 2005:216)

Med innsikt og klar forståing lever ein rett. (Jf. Lie 2005:217)

Lever ein vist, fører det til Oppvakning. [Lever ein bra, fører det i retning av Oppvakning.] (Jf. Lie 2005:217)

〰ೞ⬯ೞ〰

Frå Mahasatipatthanasutta

Merksemda kan ein trene. I den åttedelte vegen i Buddhismen er rett merksemd ei hovudsak.

Meditering har to aspekt. Dei er fokus (konsentrasjon) og innsikt. I buddhistiske tekstar er bhavana det mest brukte ordet for meditasjon. Begge sidene ved meditasjon - fokusering av sinnet og innsiktsfylde - kan trenast, kvar for seg eller saman. Det siste er vel det beste for folk flest. Innsiktstrening kan føre til djupare og djupare innsikt i og forståing av eigen situasjon med meir. (Jf. Lie 2005:220-23)