• Pilfinkmoras hemn
• Skjelpadda og gassane
• Den kongeblå reven
• Den kloke kjøpmannen
• Reven og vêrane
• Høveleg utdanning

Pilfinkmoras hemn

The duel between elephant and sparrow

Ein stad der skogen var tett og god, levde ein pilfink og kona hans. Dei hadde bygt reiret sitt på greina til eit breitt asketre, og med tida blei det ein familie av dei.

Ein dag dukke det opp ein brunstig villrein i der skogen. Han kom under asken for å finne skugge. Lite omtenksam som han var, hekta han geviret fast i greina der pilfinkane hadde reiret sitt, og braut ho av. Egga blei knuste, men foreldra slapp så vidt unna med livet.

Fuglemora klaga og skreik over egga som blei knuste. Ein god venn, ein hakkespett dei kjende, kom til ho i sorga og sa: "Kjære, korfor klage til inga nytte? Dei forstandige klagar ikkje over dei daude. Ein lyt gravlegge dei slik det høver", seier Skrifta.

"Det er gode læresetningar", sa finkemora, "men denne reinen drap ungane våre mens dei enno var i egga, galen av paringstrong som han er. Vil du vere vennen vår, så hjelp meg å finne på ein måte å drepe reinen på, for når det er gjort, kjem eg til å sørge mindre over barna mine. Du kjenner ordtaket: "'Ein er nøydt til å unngjelde for syndene sine før eller seinare.'"

"Det du seier er veldig sant", sa hakkespetten. Og 'Venn i nøda er vel venn nok', som det kanskje heiter einkvan stad. Så vi får sjå kva eg kan finne på. Eg har ein venn, eg også. Det er ein mygg. La oss fly og hente ho med det same, så dette beistet av ein rein kan bli tatt av dage."

Så flaug han med pilfinken, fann myggen, og sa: "Kjære frue, dette er vennen min, ei pilfink-mor. Ho sørger fordi ein galen rein knuste egga hennar. Vil du hjelpe til, skal eg finne ut korleis vi skal få bukt med han, vi tre."

"Gode venn", sa myggen, "det er klart eg vil hjelpe til. Eg har ein nær venn, eg også. Det er ein frosk. La oss dra til han, alle saman og høyre om han har nokre hjelpande ord før vi gjer meir. For ordspråket seier: 'Finn ein forstandig mann, for han kan legge planer som går an.'"

Så drog alle tre til frosken og fortalde heile historia. Og frosken sa: "Kvekk! Kor dårleg det står til med den reinen, no når han har fått ein stor og rasande skare imot seg! Mygg, du skal fly og summe i øyret hans, så han let att auga for å høyre på den vakre musikken. Då skal hakkespetten hakke ut auga hans. Dernest set eg meg ved kanten av ei djup gruvesjakt og kvekkar. Han vil då gå etter lyden når han blir tørst utpå dagen, og ramle nedi. Det er i grove drag det eg har tenkt så langt."

Dei følgde planen fullt og heilt. Myggen song i øyret til reinen, og han lét att auga for å nyte songen. Så hakka hakkespetten ut auga hans i ein fei, og då reinen blei tørst ut på dagen, følgde han lyden av ein frosk som kvekka. "Der froskar kvekkar, finst vatn", tenkte han. Men best som det var, ramla han ned i ei djup gruvesjakt og døydde.

Skjelpadda og gassane

Shell-neck, Slim and Grim

I ein innsjø budde det ei skjelpadde. Ho var venn med to gassar der. Tidene endra seg, og det blei tørke i tolv år. Til sist tenkte gassane: "Innsjøen har gått tørr. La oss finne ein annan å bu i. Men først får vi seie farvel til skjelpadda, den kjære vennen vår gjennom lange tider."

Då dei gjorde det, sa skjelpadda: "Korfor tar de farvel med meg? Eg treng vatn for å leve, eg som dykk. Her kjem eg snart til å bukke under av vassmangel og av å lengte etter dykk. Ver gilde og ta meg med."

Men dei svarte: "Det verkar uråd for oss å få deg med, for du lever jo i vatn og har ikkje vengar."

Men skjelpadda visste utveg: "Ta ein grov kjepp, så bit eg meg fast, og de kan ta meg med."

Gassane henta ein kjepp. Skjelpadda beit midt på kjeppen og sa: "Grip godt tak med nebbane dykkar på kvar side, så flyg vi opp og av stad bort gjennom himmelen, like til vi finn eit høveleg vatn.

Men gassane sa: "Det er ein hake ved denne planen. Dersom du opnar nebben og snakkar, mister du taket i kjeppen og kjem til å falle frå stor høgde og bli slått i hel."

"Frå no av og så lenge vi er i lufta, skal eg ikkje seie eit ord", sa skjelpadda.

Så sette dei redningsplanen i verk. Det var tungt for gassane å frakte skjelpadda på dette viset, men det gjekk fort frametter for det. Etter ein halvtime flaug dei over ein by. Folk i byen la merke til det sjeldne synet, og spurde kvarandre nokså høgrøysta: "Kva er det gjæsene flyg med mellom seg der oppe? Er det ei vogn?"

Då skjelpadda høyrde dei, gløymde ho seg og spurde gassane: "Kva er det dei snakkar om?"

I same augeblink miste ho taket om kjeppen og fall til bakken. Folk som ville ha kjøt, sprang til og kappa ho i bitar med skarpe knivar.

Den kongeblå reven

The blue jackal

Det var ein gong ein rev. Han budde i ei hole eit stykke over ein skog. Bak skogen låg ein by. Dit inn gjekk han ein kveld etter det var blitt mørkt, for han svalt og ville leite etter noko å ete.

Lausbikkjene der i byen snuste han opp og flekka tenner, knurra og beit han både her og der med skarpe tenner. Det var eit lurveleven. Livredd av den grove bjeffinga og knurringa deira slumpa han til å springe inn i huset til ein fargar. Der tumla han ned i ei diger tømme som var fylt med flytande blåfarge. Hundane mista sporet av han då, og gjekk vekk.

Reven klarte å kravle ut av tønna med blå fargen og flykta til skogs. Der såg andre villdyr eit blåfarga dyr, og ropte: "Kven er han? Kven er denne blå skapningen?"

Først var dei nervøse og ottesame og sprang eit stykke unna mens dei spreidde meldinga: "Å, å, ein framand skapning har komme mellom oss. Ingen veit korleis han oppfører seg, så la oss stikke av mens vi kan. For det heiter: 'Veit du ikkje korleis andre vil te seg, går det før eller seinare gale å vere tillitsfull.'"

Den blå reven skjønte at her var ein god sjanse til å få litt makt, og ropte til dei: "Nå nå, de villdyr! Korfor flyktar de i redsel for meg? Eg er blå fordi eg har blitt utvald" � her såg han mot himmelen � "til å vere kongen dykkar. Eg kan vere farleg, ja, men de er trygge om de held dykk trufaste mot meg."

Då dei fekk høyre dette, bukka dei andre ville dyra audmjukt for reven. Det var både bjørnar, gauper, harar, hjort og raudrev. Dei sa: "Du er kongen vår. Sei kva vi har for plikter!"

Reven utnemnde bjørnen til statsminister, og gaupa til kammerherre, Men raudrevane, slekta, sleppte han ikkje innpå seg. I staden gav han dei nokre øyrefikar og dreiv dei vekk.

Frå no av kjende han seg ganske trygg for ikkje å bli avslørt av nokon av dei. Så kunne han nyte livet som konge over skogen, mens slagbjørn og andre dyr la daude byttedyr framfor han med vørdnad. Bytta delte han opp og delte mellom undersåttane sine slik kongar gjer det.

Tida gjekk og han hadde det godt på så mange måtar, heilt til han sat og heldt hoff og kom til å høyre ei revetispe som bjeffa i skogen nær ved. Straks sprang han seg og såg ivrig ut, dirra i kroppen og snuste mot vinden. Utan å tenke mykje, tok han til å bjeffe til revetispa, for han kunne like ho endatil utan å ha sett ho. Han kjende det på lukta.

Då bjørnane og dei andre dyra høyrde at han bjeffa og gjorde som han gjorde, skjønte dei at dei hadde bukka for og tent ein skarve rev, og skamma seg veldig. Så sa dei: "Her har vi blitt narra av ein rev. Det skal han få bøte for!"

Då reven høyrde dette, prøvde han å springe sin veg, men ei gaupe innhenta han og reiv han i filler. Og så var det ikkje meir.

Blårev

Blåreven på Svalbard er ikkje nokon raudrev som har fått fargestoff på seg, men ein variant av fjellrev. Fjellrev finst naturleg i Noreg. Han kan gå langt for å få mat. Blårev er fjellrev med stålblå farge, men finst ikkje naturleg på norsk fastland. Blåfargen til blåreven kjem av ei endring i arveanlegga, ein mutasjon. [Sjå Store Norske, s.v. "blårev" og Wikipedia, s.v. "Fjellrev"]