Skrik

I Otta var det ein nøkk eller vådekall som skreik når det er ei ulykke i vente, blir det fortalt. Fleire stadar der det har drukna folk, har folk høyrt skrik.

Ved sundet hadde brua for mange år sidan gått med i ein flaum, og dei sette då over på ferje eller vadde over straks nedanfor der, ein stad det er grunt når elva ikkje fløymer.

Natt til søndag, då folket frå Kloppe skulle gå til alters, skreik det, "Tida er kommen, men ikkje mannen."

Då det lei til dei skulle av stad, var der sånn uro på ein av dei etter å komme av stad at han ikkje kunne vente til dei andre blei ferdige. Han la av stad aleine. Då dei kom etter, låg han daud på ryggen på vadestaden, og der var det så grunt at knea stod over vatnet.

Votten

Sivert rodde vinterfiske på Lofoten. Ein morgon han kom ned til båten sin, fann han ein overlag stor sjøvott liggande i framskotten. Han Sivert skunda seg då og fekk strikka ein vott som høvde til votten han hadde funne, med same farge og storleik. Så kasta han begge vottane på havet.

Nokre dagar seinare var han Sivert og drog bruk inne på Vestfjorden. Det var mykje båt ute den dagen, og vêret blei verre etter kvart. Då høyrde han eit grovt, sterkt mål ute frå havet:

Du mann som votten gav,
gi akt på vêret! Høyr for eit dønn
uti havet!"

Sivert reiste på land med det same; men uvêret kom så hardt på at han rakk ikkje opp til sitt eige fiskevær. Han laut halde til på eit anna vær nokre dagar.

Andre båtar måtte også halde unna vêret, og mange fiskarar sette livet til i Lofoten den dagen.

Sjødraugane og daudingane

Ein julekveld på ein handelsstad vestpå, skulle ein skjemtsam tenestegut hente opp eit stort spann juleøl frå pakkbua nedved sjøen. Det var mørk kveld og ruskevêr. Mens guten fylte opp, såg han gjennom døropninga at det kom eit vesen opp frå havet - draugen [1]. Han lyste av moreld mot natta og himlen, og då han kom opp, sette han seg i døra. Han var så stor og brei at det var uråd for guten å komme framom han.

Draugen sa då: "Skal du ikkje skjenke meg øl på ein heilagkveld?"

"Ta og drikk", sa guten, og kasta han ølspanna av all makt mot draugen så det klaska i hausen hans, spanna bulka seg og og draugen tumla ut døra.

Guten sette i sprang oppover mot garden. Men då han hadde komme eit stykke på veg, høyrde han gauling og ståk attom seg. Det var som om hundre mann kom springande etter i skinnklede og sjøstøvlar. Det var som han kjente den kalde sjøgufsen av dei då han nådde kyrkjegarden som låg mellom garden og pakkbua, og dei halte enda inn på han.

Guten hoppa over kyrkjemuren og ropa høgt: "Glade sjeler som ligg her, opp og hjelp meg!" Så sprang han vidare over kyrkjegarden og over muren på hi sida. Attom seg høyrde han daudingane mulla og mumla, og så kom det eit stort brak på kirkegarden. Daudingar kom opp og tok imot draugmennene med brak og gny, og jaga dei etter kvart på sjøen.

Guten kom heim utan juleøl, og med det laut folket på garden slå seg til tols den julekvelden.

Morgonen etter var kyrkjegarden strødd med likkistebord som folk skjønte daudingane hadde brukt til våpen, og med store tareleggar som sjødraugane hadde brukt i striden.

Ord

draugen i folketrua er ein dauding, attergangar (særleg etter ein drukna); menneskeliknande havvette som ror ein halv båt og varslar daude.

Draugen ser seg ut nokon om bord

Det var ein kar som hadde kjøpt seg ein ny fembøring før Lofotfiske. Han segla nordetter med mannskapet sitt til fisket, og styrte som vanleg mot fiskeværet Støtt i Nordland. Der pla dei sette båtane på land om kvelden, for dei ville ikkje legge av stad til fjords med natta nær.

Det var fint vêr og måneskin om kvelden denne gongen. Høvedsmannen [1] gjekk ut i eit ærend. Då kom han til å sjå ned til båten og blei var ein framand kar som stod og såg nøye over båten og så gjekk opp i han. Høvesmannen likte dette dårleg. Han lurte seg nedover mot båten og kom usett heilt ned til der båten stod oppsett på land.

Han høyrde at karen i båten sat og prata med seg sjølv. "Nei, her høver det ikkje", gjentok karen mens han flytta seg attover i båten og prøvde alle romma. Først då han kom til høvedsmannen sitt rom heilt akterut sa han: "Ja, her høver det."

Det blei høvedsmannen sint over å høyre, og treiv ein stake og deisa til over ryggen til framandkaren. "Ja, høver det for deg, så høver det for meg", sa høvedsmannen. Då stupte den andre ut av båten og fór ned gjennom fjøresteinane så det stod gneistar etter han, og så ned i sjøen så morelden lyste etter han. Det gjekk opp for høvedsmannen at framandkaren på gjesting var ein ein draug.

Då dei segla vidare nordetter, rauk det opp eit uvêr i Vestfjorden. Folka om bord i båten såg sjødraugen komme etter dei i form av ei kobbe, med ein tarelegg i kjeften. Til sist nådde draugen fram og slo stadig vekk etter roret med tareleggen, heilt til roret deira brotna. Dei fekk ikkje styring på båten og kollsegla. Høvedsmannen var den einaste som ikkje berga seg.

Ord

høvedsmann: ansvarleg leiar, formann på fiskefartøy.

Havhesten hjelpte folk

Ein gong hadde ein sjøorm lagt seg i sundet mellom Strand og Høgsfjord. Han var så lang at folk var livredde. I lange tider torde dei verken ro eller segle på fjordane der omkring, for det verka livsfarleg i båt. I ni veker kunne ikkje presten på Strand komme fram i båt for ormen, og i dei vekene blei det ikkje preika i soknekyrkjene som kravde frakt over fjorden. Folk tok dermed sjøormen som ei syndestraff.

Så ein søndag hadde presten og skyssfolka som rodde og segla han, hadde komme seg fram innmed land og komme til ei av kyrkene som hadde vore prestelaus i ni veker. Då blei det preika, og presten bad frå preikestolen at Vårherre skulle sende hjelp. Alt same dagen kom ein havhest [1] svømmande inn frå havet med ei pusting og ei blåsing som dei aldri hadde høyrt maken til. Då han han knegga kampklar, blei gleda stor mellom folket. Havhesten til å slåst med ormen så ingen hadde sett slikt. Sjøen stod i eit rokk over halve fjorden.

Då presten kom til sjøormsundet på heimvegen, var sundet enno fullt av blod. Men sjøormen var borte. Ingen har seinare sett han der.

[Enda ei soge om sjøorm mot havhest]

Ord

havhest: fabeldyr som er kjent ifrå antikken. På gresk: hippocampus, det er hest + sjøuhyre. På engelsk blir det seahorse. Havhesten blir ofte avbilda med hovud og frampart som ein hest, og bakpart som ein fisk, og står for hestestyrke til sjøs. I gresk mytologi trekte sjøhestar havguden sin båt over havet.
I kinesisk kulturhistorie er sjøhesten ein art havdrake og står for makt og lykke.
I andre kulturar blir sjøhesten tillagt magiske og mystiske krefter. [Meir: Wikipedia, s.v. "Sjøhest (fabelvesen)", "Hippocamp"]

Ormen i Kvitseidfjorden

For mange hundre år sidan låg ein orm på solsida av Kvitseidfjorden, mellom Ormfarberget og Seglberget. Enda det er fleire hundre meter mellom dei to berga, så voks ormen etter kvart til så han nådde frå det eine til det andre. Stundom fekk ormen lyst til å sole seg, og då rann han opp i Ormfarberget. Etter alle gongane han rann fram og tilbake på berget, blei det ei grunn renne i den lause steinen etter han.

Det blei uråd å ro forbi Ormfarberget og ut Fjågesundstraumen etter ei tid, for ormen ville ta alle som fór forbi; derfor laut dei ro i land ved Tjovik og gå derifrå til Straumstaue som ligg noko lenger nede ved straumen. Og somme fór landevegen frå Sundet om Holteviki, Brakandalen og til Kilen. Det er somme stader spor etter veg enno; og ei bratt li utom Brakandalen heiter den dag i dag Bystien. Der kan ein av og til sjå steinheller som er lagde tilrette som trapp. Så ormen i Kvitseidfjorden var mykje til meins for både bygdefolk og andre som laut ferdast i området. Det var stor handel med handelskarar, og somme av dei kom heilt frå Holland.

Folk rådla ofte om korleis dei skulle få livet av ormen, men ingen var huga på ein kamp med det store ubeistet. Men då fekk Kvitseidfolka høyre om ein munkeprest som greidde det ingen andre greidde, og kom til å tenke: "Han og ingen annan kan tyne ormen ved Guds hjelp, eller å få ormen bort frå Kvitseidfjorden."

Norske segner