Kunstnar i kvardagen

Charlie Chaplin var kunstnar. Han kom langt ved filming. Det er mange som kjem til kort den vegen;, og dessutan eit vell av måtar å komme til kort på elles også. Å vere ordentlig vaksen er ikkje berre å vekse opp og så vandre rundt og rundt i ei tredemølle. Det er ikkje noko naturnødvendig at dei som leikar med glede ikkje er vaksne.

Den rimeleg sosialiserte vaksne klarer å styre ressursane sine og halde hus og heim bra. Bra barn finn heller lett gaman i heim og hage. Mange vaksne også.

"I innhaustingstida kan endatil ei fattig rotte halde seg med fem koner. (Indisk ordtak)" Ein må vere temmeleg rå for å halde eige harem med friller og forskjellig, slik vikinghøvdingar gjorde og mange muslimar og mormonar finn lagleg no i dag. No står det ingen stadar i Bibelen at harem er forbode. Men det ligg inga oppmoding om noko slag i desse påpeikingane.

Alvar og feer, nøkken, hulder og troll

Ein gut kraup inn gjennom nøkkelholet; der sat ei framand kongsdatter og lyska ein haugebasse [troll] med tre hovud. "Eg har nok gått heilt rett!" tenkte guten. - "Guten som gjorde seg til løve, falk og maur"

I lang tid trudde folk i Norden på alvar og feer, underjordiske, djevlar og Jesus i eitt og alt. Då blei ein ikkje halden for tullerusk for å tru fast på slikt, eller på kongane.

Ein psykoanalytikar kan gjerne seie at trua på alvar og feer, troll, skrømt, hulder og anna usett ifrå Bibelen står for mektige drivkrefter i barmen - at ein har å gjere med ein felles mentalitet hos dei med slik tru i lag. Kor låk trua eller delar av ho er, er kanskje uråd å få klart og godt svar på. Til himmels trur mange dei kjem, til dømes, men få kjem tilbake og fortel derifrå: Så står ein der utan harde fakta å feste trua med, og får heller vurdere i kva grad det verkar meir rimeleg å tru at himmelen er eit slags trøystemonter. Og bak mykje digging av adel og kongelege, idol og selebritetar, kan det løyne seg vond vilje, av og til misunning, og tilmed rar halvsymbiose. Ein får tenke over i kva grad slike vink kan gjelde for ein sjølv eller gjengen sin - inngruppa, som det heiter i sosialpsykologien, for då kan ein kanskje komme eit stykke vidare.

Men noko kan ein likevel gå inn for, for mykje her i livet kjem an på i kva grad folk kosar seg med trua på troll, nøkken, hulder og så vidare, og kor godt trua - eller kanskje tulltrua - hjelper dei å ha godt humør med driv i seg og mest av alt ordne opp fikst. Slikt kan tru gagne, heiter det mellom anna i Steiner-pedagogikken. Der fortel lærarane mytar om Tor og Mjølne for å bygge driv og drivkrefter i elevane på eit visst klassenivå.

Stødige som reiste heimanfrå

Lerka og andre trekkfuglar finn vinst i å fjerne seg frå ein stad og komme til ein annan, og så tilbake, om og om igjen. Folk som evna å lage havgåande båtar i norrøn tid, segla og fann land for seg og sine og krøttera, og blei verande der - på Shetland og andre stadar.

Når ein har stabilisert ei kjensle av å høyre til ein stad, bitt ein på mange måtar medvettet slik; ein blir heimkjær, heimstadkjær, og kanskje ein liten sjåvinist, lokal-sjåvinist og så bortetter. Det er ikkje sikkert det er skadeleg når det gir høgare status.

Det høyrer med å undre seg og finne nye opningar.

Dei rett stødige har eitkvart gjennomgåande ekte, greitt og kanskje enkelt ved seg. Det skin ofte fram. Men mellom apekattar som kjempar for å komme høgt på rangstigen, kan ein gjere seg veldig upop berre ved å vere liketil og behandle "alle" likt. Aper greier ikkje å vere greie ut frå mellomapelig respekt og maktar neppe å heidre det generelle apeverdet. Dei lagar rangstigar mellom seg og skil harskt og brutalt mellom eiga gruppe og andre. Det gjer også fotballpøblar, kva det no kan botne i.

Internett

Eit rundt vink: Internettilfang er ikkje alltid morosamt, men tilfang frå bøker som er gitt ut på framifrå forlag, har vore gjennom mange utsilingssluser allereie, og får dermed passere som akseptabelt tilfang for det meste, iallfall i ei tid.

Lær også å vurdere den "gjennomsnittlege" kvaliteten, the over-all quality, i den ferme attgivinga eller omsetninga.

Somme finn seg tent med å skanne verk frå gamle bibliotekhyller og forfattarar på stall. Andre vil helst skape noko sjølve. Å vere kvardagskunstnar høver folk flest. Og liksom det fremste kunstverket er eit fint, lite barn, kan ein rekne kunstarleg ferd i kvardagen og kvardagskunsten å leve godt, som framifrå i utgangspunktet iallfall, ikkje heilt i utakt med "Selvgjort er velgjort", som også kan falme til "sjølgjort er vølgjort" (vøle = reparere).

Ofte lyt gåverike sove på det som interesserer dei.

I ukjent terreng er vi hyppig, men ikkje støtt. Søk hjelp hos einkvan som er kapabel til å meistre utstyret og til dømes. Gå inn for støtte frå framifrå designarar.

For stofftilfang-kunstnarer er saka den at tilfanget veks dag for dag på Verdsveven. Det gjeld å passe på at kunstnarvegen blir grei og ingen stygg lidingsveg. Kanskje delar av kunsten og livshistoria til Pablo Picasso kan hjelpe deg: Han blei kalla gal og demonisk i over eit tiår av kritikarane etter at han slo gjennom. No kallast han genial. Men same kva: Allier deg med det fremste.

Ver kjekt varsam i mest alt, så lødig som du er kar om.

Du har djupare sider. Dei skulle du også dra nytte av for framgang og godt liv. Og er lykka god, blir vi ikkje bundne og slavar. Til kunstnarisk utfalding og normal utvikling trengs mykje fridom.

Familieforretning

Det er mange slags misfaringar. Dessutan er eit oversyn forenkla - dette også:

Familien har mange likskapar med eit slags føretak, så det gir meining å få fram dei verksame delane (ingrediensane) i det som gagnar føretak, og sjå i kva grad dei kan hjelpe meinigmann, og "Skjellsord duger ikkje; der dei høver best, bit dei minst (Ordtak)." Ein får lære seg korleis ein driv forretningar skikkeleg og få vite hovudsaker i det kloke som forretningsmenn held hjula i gang med, så ein ikkje tabbar seg. Det finst lærebøker for slikt . . .

Ein god heim må kunne vare i lang tid, midt i eit krysspress av omsyn og ytre omstende. Det kan ta tid å opparbeide bra heim og forretning. Ein kan trenge reservar for å halde føretaket i gjenge gjennom dårlege tider. Så det er ikkje berre å gå til "snill bank" og låne seg heim og håpe at partnaren er trugen. Så for om mogeleg å trivast som gründer av eigen heim og eige føretak elles, får ein vere budd på å dra veksel på idear, vett, dugleik og arbeidskraft mange, mange timar daglig gjennom livet i von om å få og ha nok til å klare seg. Det vil seie ein må arbeide, kanskje for ti, og like fullt bli nøydd til å sette kroken på døra til sjuande og sist. Det kan vel tenkast. Og korleis barn som har blitt "sosialiserte" - det er konformiserte - frå tidleg barndom gjennom barnehage og barneskule blir, i kva grad dei veks opp til usikre toskar, det har eg ikkje statistikk på, men mistanken er der. Ikkje alle greier å bli eigen herre i gjengar, enda om ein tenar eller tilsett i Stat og kommune trass alt kan ha det ganske bra. [Myke; Wp] Heimeskole er godt for mange. Det kallast heimeskole når foreldra sjølve står for grunnopplæringa til barnet eller barna sine. Ein får sjølv vurdere kva behovet kan vere. Det er iallfall høve til å tilpasse undervisninga betre til kvart enkelt barn enn i ein mobbeskole. Heimeundervisning er ei større rørsle utanlands. Her på berget har ein ◦Norsk hjemmeundervisningsforbund, NHUF, som gir foreldre råd og hjelp med mange tilpassingar: Det er enkelt å ordne det formelle andsynes kommunen, syner NHUF. [He]

Kanskje åtte av ti nystarta føretak går dukken. Heimar flest klarer å halde det gåande lenger. I kva grad dette gjeld for heimane til sjølvstendige næringsdrivande, skal eg ikkje seie. Mot å gå dukken høver det å kunne bruke tida godt, bruke hugen godt, og ha ressursar nok, ressursar som tel og er etterspurde - og ha ein kosteleg idé eller fleire.

Og barna (les: produkta) kan godt bli godt innpakka (med nyttige råd og dugleikar) før dei blir skyssa ut for å bygge si eiga framtid der dei kjem. I forretningsjungelen heiter det at "Forretning er forretning, business is business". Slektskap og kjensler held ein helst vekke frå transaksjonane av di ein jagar profitt med ganske så hard hand. Og ein av farane for unge er å halde seg og andre for nettopp varer på marknaden. Verdet er meir enn som så. [Kih; Dsu]

Dessutan veks mange fram i nabolag som har blitt forma og prega av maskiner, i heimar der maskiner gjer ganske mykje av arbeidet, og under samfunnsforhold som har lite toleranse for avvik, endatil likande avvik. Maskinismen har ikkje godt med toleranse. Det er i ferd med å bli eit heller nevrotisk problem at mange unge ikkje kan tenke seg å leve utan kommuniseringsmaskiner - Internett, mobilen, ymse slags brett, og dette finst det ganske god statistikk på alt no. Men ein bør ta han med ei klype salt, for det er ikkje alt som folk seier som er like vektig og påliteleg. Det er ikkje alt som blir sagt som det blir noko av. Saman med utstyr og ting skulle ein lære å bruke dei - ikkje berre mekanisk, men med forstand, tilmed framtanke. Det er eit veksande problem, det her, for framsteg i menneskeverda er ikkje det same som nye dippelduttar i eitt og alt, men ligg i betre levekår for folk flest. Maskiner hjelper mange steg på veg i retning av enklare, meir makleg liv, men menneske har ibuande behov som går over slikt. Abraham Maslow har freista å syne kva for nokre, ved hjelp av ei pyramide i fem etasjar. Behov for å utvikle seg er toppsjiktet. [Mma]

Overforenkla sagt: menneske flest treng kontakt med andre, dyrebare vesen for å trivast. Maskinkontakt tar vekk om lag fire femdelar av det som inngår i direkte, personleg kommunikasjon, fortel ymse forskarar, og viser til at kroppsspråket, grimaser, tonefall og meir til ikkje alltid lar seg overføre gjennom kablane og bølgene. Ein får eit skin og ein brøkdel av normal kontakt, men den er ikkje fullgod. Og fabrikantar av dingsar og appar og anna som blir stilt imellom naturleg tovegskontakt mellom menneske, dei er der for å tene pengar - og så syner det seg at det gjerast ved å forflate mellommenneskeleg kontakt. Det synest ikkje på overflata, ikkje mykje, ikkje i starten, men slik er det. Det finst ingen lover mot det. Det fanst heller ingen lover mot å forureine den tida industriverksemdene var ferske.

Utan likeverdig nok partnar og ungar til å ta over drifta etter kvart, kan det bli einsamt for sjefen over familien. Forretningsfolk veit at framgang kostar der det er karrig, at vennar forsvinn etter kvart - så ein får vere budd på at gamle vennar driv vekk, og på mykje einsemd. Det kan komme tragediar ifrå slike kår og vilkår. "Ver budd" gagnar kanskje, men neppe mot alle skuggesider ved å gå fram for seg sjølv. Og elles: "D'er kvar sin knut kunnig." (Kvar kjenner sine eigne planar best.) (Norsk ord). "Det siste du ser av ein bra mann, er enden. [Br 27]"

Heimar og sjølvstendig næringsdrivande, som bønder, lever i feltet der mektige utbyttarinteresser og tilpassingar til dei spelast ut. Mykje er i stor grad til gagn for big business og ikkje så mykje for meinigmann som den dåra meinigmann trur. Trist, det! Og "billegsal-kjendisar" og pengedansens sportsidol og sportsgalskap gir heller ikkje storleg trøyst etter det eg har fatta. Det er behov for livskunst og råd som hjelper i slike tider som dette. Eit vink: Finn ut kor pengane tar vegen, kor inntektene forsvinn, og kva kvalitetstida går med til, og freist å få betre kontroll til eigen fordel så ikkje robotane og tilpassing til robotlivet tar over.

Til sist: Teknokrati-styrt eller pengemakt-kontrollert "utvikling" har ganske sikkert utbytting av enda fleire ressursar og djupare forarming for nær sagt alle i følge.

Oldindisk livskunst inn

1. STAMME: Klok, stram og meir og meir omfangsrik (fyldig) eiga-verjing. Ein gror sakleg oppetter i retning av betre lys, og håper at underlaget ber.
2. GREINER: Lødig giv, godt ordna tilfang. Ein gror og breier seg det beste ein veit.
3. KVISTAR: Om å vere superøkonomisk og makte kutt.
4. KRONA (om ein kjem så langt og breitt): Pregnant, uttrykksvar, med fin pli.

Med dette har vi eit døme på naturlik framdrift for til dømes ein nettstad for gamle klassikarar frå utlandet, og mangt anna. Bakom den kan det høve med normer eller motto som "Utan skryt til".  

Klarleik skulle greie overordna utsyn (til dømes ifrå indisk filosofi) som kan vere med og utvide perspektiva til somme som lir litt i urbane strok.