GENERALEN
"Jag är bara en enkel krigare"
Låt oss äntligen
sluta med slagorden
som så alltför lätt
leder till missförstånd:
HUMOKRATI
DEMONITET
PROBLEMAGOGI
MANNISKOBESTÄMMANDE
SJÄLVVÄRDE
AGGRESSOKRATI
NEOINFILTRANISM
HUMAGOGI
KAPODEMOTALITET
Tacka vet jag
NAPALM
den är entydig.
Bränner bort
ordjungeln
så man ser
att skjuta
- Johanna Schwarz, 1968. Spårvagnslektyr. Pax forlag, s. 13
Arbeidarrørsla hadde eit mål som var mykje framme i førre hundreår:
å hjelpe fram utdanning. "Å gagne og fornøye" blei rekna som
nyttig middel til det. Gilde vendingar og bilde kan instruere og underhalde -
kvar for seg og i lag, så ein får hjelp til å hamle opp. Det er ikkje
alltid noko enten-eller.
Mange heimlege ord er fullgode
Skriv så greileg du kan. Når ein skal vere informativ og genial - begge
delar høver - er det generelt bra å gjere bodskapen klarast råd
ved enkle middel som korte setningar og få setningar, ikkje framandord der heimeord
er fullgode eller betre . . . nokså direkte tale, og takt til. To-tre enkle bilde kan
hjelpe; det finst bilde måla med ord og bilde i fargar, med meir.
Der kommunisering i tale og skrift både er meiningsfull og underhaldande, er
ho truleg effektiv. ◇
Konkrete ord og fakta seier meir enn generelle vendingar.
Våg å gå rett på sak - Tida er ein kostbar ressurs, ikkje
heilt ulikt våtmarker.
Skriv
enkelt og så det kling godt, og ikkje eddiksurt
Ein gjer normalt godt i å ha for auge at kort, søtt og enkelt fungerer
langt betre enn langt, komplisert og detaljert.
Grip tankane tilfanget godt nok? Det gjeld å fatte rett aller først, og
så skrive det ned. Slik sett er å skrive å tenke, ikkje minst. Våg
å vere direkte overfor deg sjølv i den situasjonen, for det kan
hjelpe.
Er det viktig stoff, skal det gjere godt å ha med korrekte referansar i
skriftleg materiale. Det finst enkle grunnprinsipp, enkle grunnformer for slikt. Korrekte
referansar i forskingsrapportar og avhandlingar er mest av alt slikt som biblioteka nyttar til å katalogføre bøker og andre publikasjonar, men ein treng jamt ikkje ta med katalognummeret (Dewey-nummeret) som biblioteka skriv på bøkene for ha orden i samlingane.
La vere å bruke framandord der enkle kvardagsuttrykk gjer same
nytta og vel så det. Det heiter at somme er i ferd med å drukne i
informasjonshavet likevel.
Smak på setningane, og ha med mottoet "Drikke-eddik gjer godt."
Både smak og verknad kan bli finfin om du set til akkurat passe mengde sukker og
vatn. Eddik har vore i bruk mot tørsten ifrå oldtida. Det er først og
frems sure ting som du kan redigere til med enkle middel som "sukker og utvatning", om du
forstå.
Forklar elles vanskelege ord den første staden du skriv dei. Les gjerne
høgt det du skriv for å sjekke kor godt det kling og glir. Ein skal ikkje li
over det andre skriv heller. Tenk på kva den du skriv til og for må gjennom og
kan vere interessert i, og kva han eller ho vel får ut av det som kjem frå deg.
"Tenk som den vise, men kommuniser som den enkle", sa Aristoteles. Det som er lett å
sjå til kan gi fagna merksemd. ◇
Spør andre om gode språkråd og bruk eventuelt
språkkonsulent. Bruk oppdaterte ordbøker og andre rettleiingsbøker.
Skjemata
er grunnformer som hjelper oss å oppfatte. Mykje skriving er basert på
det.
Skjemata er eit fagord som femner over meir enn "grunnriss, mønster,
plan": Det er ein konstruksjon som letter overføring av god kunnskap først og
fremst. Når du skriv, har du nok i deg skrive-skjemata som du nyttar for å
komponere innhaldet ut frå, til dømes. Skjemata til sides, hovudsaken skulle
vere at du oppnår det du vil, eller noko betre - sidan det ein vil, stundom ikkje er best. At det du skriv er lett å fatte, hjelper til med slikt i det heile. Mottakaren skal helst ikkje trenge å lure på kva ei positiv sak gjeld.
Framhev elles nytteverdi for lesaren hyggeleg i fall det er råd. Spør
gjerne deg sjølv: "Vil eg at mottakaren skal reagere godt?" For å få det
til - eller få til noko av det - skriv du det viktigaste først. Såleis kan
du gi heilskapen før detaljane, ein ting om gongen, og det kan vere høveleg
å meistre som grunnform å variere ut frå.
Du kan stykke opp teksten i porsjonar som det høver, og utdjupe og forklare
poenga ved det med enkle døme og gjeldande fakta. Frå to til åtte moment
(poeng) i eit e-brev kan mange klare.
Gjer gjerne ditt for om mogeleg å løyse problem og til dialog,
og summer og konkluder enkelt heilt til slutt. Det skal gagne oversikta.
I fall du illustrerer, kan du kanskje teikne bilde av det du seier. Bilde skjerpar
mottakaren bra, og kan lettar forståinga. Også enkle tabellar hjelper. Det kjem
nok også an på kor godt bildet, bilda, og tabellen er laga.
Nå gjerne fram til å skrive og tale ganske som du snakkar, om det berre
er skjøneleg for dei du vender det til. Nynorskskrivande kan nytte dialekt som basis
for kultivert stil med eller utan sideformer, til dømes. Og ledig, likefram norsk
kjem ofte nærare talemålet.
Bruk helst ikkje lange, fine setningar, men stykk dei opp i staden. Det går
ofte. Ei setning skal sjeldan trenge å vere lenger enn 25-30 ord. Det er ein
tommelregel ifrå ei bok over Plain English, som det heiter. Det er likefram
engelsk. [Cutts] 
Bruk gjerne norske ord i staden for engelske.
Kan ein tillate seg å utvikle og ha ein grei personleg stil utan å
sløse med orda, tid og krefter, kan det lønne seg. Det kjem også an
på kva andre vil eller finn seg i, blant anna på grunn av dette: "Kor lenge
menneske gir deg merksemda si er nesten alltid kortare enn du trur."
Positive grunnkjensler aukar kan auke den tida. Det kan også gjere veg
i vellinga å gjere ei grundig analyse av temaet ditt og kven du skriv til og
for. Resultata kjem også an på kor godt førebudd ein er elles og. Og om
andre blir fort trøytte og fell saman lett, treng ikkje skuldast noko frå deg.
Men same kva, det hjelper å vere føre var: "Finn løysingar, ikkje
problem", sa Henry Ford.
Vitsar kan lett mistydast. Av den grunn skulle ein tenke gjennom om dei kanskje
skulle sløyfast overfor lite kjente.
Dess meir ein veit, dess lettare kan det gå å finne dei rette argumenta.
Dei er ikkje nødvendigvis underlagt merkantile kamprop (motto) som "La det selje".
"Det skal vere hyggeleg" kan vere like bra og enda betre som overordna norm overfor somme. (8)
- Favoriser helst heimlege ord i tale og skrift, og takk for konkrete fakta som finst.
- Skriv enklast råd og vatn ikkje ut hovudbodskapar slik som eg . . .
- Det kan komme godt med å sjekke grunn-forholda før du brettar ut grundige analyser av det som står oppå grunnen. Kort ned så du kan bli takka for bidrag du kjem med.
Favoriser det enkle oppå og attåt granskingar av grunnleggande forhold. Så kan du brette ut eitkvart, kort og ganske godt, eller med fynd og klem.
