Språkråd

Ein liten runde språkvink mot språkkvink - Det er litt fritt. Her er eitt: Høfleg omtanke kan gagne ein sjølv også.

Nyttige råd og vink

Med 'språkkvink' meiner eg ikkje fullgodt språk. 'Kvink' er klagande lydar og klynk, og tyder på ei lita knipe, eller ei stor ei, som at ein er gjort underordna og får kilevinkar av dei med makta.

Nokon kvar kan trenge råd og vink for klart og godt språk med omsyn til ordval, ordbruk og setningsbygging. Det finst reglar og råd for å forme tekstar på breiare grunnlag også, til dømes for hovudoppgåver ved universitet og høgskolar. (Swetnam 2004)

Tekstar som er vanskelege å skjøne, fører til mistydingar, misnøye, klagerop, spørsmål, gale oppfatningar, og tap av tid. Å skrive tydeleg og greitt kan derimot spare tid og betre samkvem under eitt.

Klarspråk, kva er det?

Klarspråk har mange forkjemparar og utforma råd. I England har for eksempel Sir Ernest Gowers si bok The Complete Plain Words vore godt omtykt i mange tiår - ei av fleire. I fleire land finst både offentlege organ og organisasjonar som kjempar for klarspråk. Språkrådet har skrive:

Med klarspråk meiner vi korrekt, klårt og brukartilpassa språk i tekstar frå det offentlege.

Klarspråk skal vere forståeleg for mange slik, iallfall dei ein vender seg til, men:

Det er ikkje alltid mogeleg å uttrykkja seg krystallklart . . . og det kan vera mange grunnar til [å] ta atterhald og bruka runde talemåtar . . . I dei aller fleste tilfelle har styresmaktene alt [!] å vinna på å uttrykkja seg klart og forståeleg. Klarspråk hjelper bodskapen fram . . .

Å uttrykkja seg klart tyder ikkje å forenkla språket same kva det kostar. Forenkling skal ikkje føra til fattig og unyansert språk. Ikkje alle tekstar . . . kan vera frie for fagspråk. [Nyare tekst] [Jf. Sjekkliste] og [Materiell]

Sakprosa - hendige råd og vink til gagn for klarare språkforming

Nedover har eg med nokre tips for bra språkforming frå boka The Plain English Guide av Martin Cutts (2013). [Hovudråda hans]. Eg har også med vendingar frå Finn-Erik Vinjes ti språkvettreglar som det passar.

1. Det er kjekt å sette punktum før det er på høg tid.

   Ein lesarvennleg periode har helst mindre enn 22-25 ord - og til jamføring 15-20 i snitt på engelsk, etter Cutts (2013).

2. Å servere momenta eitt om gongen eller i porsjonspakkar kan gå bra.

   Server momenta eitt om gongen eller porsjonsvis, og avslutt gjerne setningane før du tar til med nye.

3. Ver vennleg og kanskje rund og høfleg.

   Vel ord du er viss på at lesaren din forstår viss du kan. Må du bruke eit vanskeleg ord, kan du godt forklare det. Lesealderen til britar er jamt over 13 år, til jamføring (Cutts).

4. Unngå tungvinte omformingar for å verke pompøs og pretensiøs . . . La vere å prange med ord, frasar og setningar for å verke sværare. Ver heller danna og nyttig.

   Pompøs kan tyde "drusteleg og høgtideleg oppstylta" "staseleg bombastisk" og anna liksomfint. Pretensiøs tyder så som "innbilsk ublyg". Så føretrekk det ganske enkle og greie framfor det som gir mottakaren vansker fordi det er "innvikla, vridd og benda", convoluted. Det kokar ned til: Føretrekk enkle, greie verb framfor å gjere dei om til substantiv å jåle med. "Bli ikkje smitta av substantivsjuka", skriv Vinje, og "Stå imot freistinga til å misbruke framandord, moteord eller vitskapleg klingande "påfuglord"."

5. La vere å smiskeskrive det du kan.

   Skriv helst ikkje suggestivt i klartekst - ikkje slikt som: "Alle forstandige menneske meiner . . ." - om du kan forme det meir kunnig til: "Eg trur . . .". Heller ikkje "Det er ingen tvil om at . . ." i staden for "eg er sikker på . . ."

   Suggestivt (suggererande) språk er ute etter noko verre enn å tale sakleg, og vil utan varme påverke kjensler. Det kan ha ha ein "sus" som gir kjensler av å vere mindre verdt.

   Ein justerer språket sitt etter kor utrygg ein er eller kjenner seg. [Meir]

6. Ha hovudverbet langt til venstre i setninga, og porsjoner resten av tilfanget ut mot høgre.

   Det gjeld for norsk. For tysk er det annleis. Der kjem verbet oftare heilt sist i setninga enn i norsk.

7. Stå på for den grepa, helst konkrete nok uttrykksmåten, så blir du oftare (og oftare) forstått. Du kan la det gå sport i det.

   "Ver ikkje redd for den konkrete uttrykksmåten", skriv Vinje. Kall ein trast (fugl) det han er, i den grad du kan få deg til det.

8. Sløs ikkje med ord og bokstavar.

   Kort og fyndig uttrykksmåte kan hjelpe trivsel rundt om. Overlessingar og krimskrams kan gjere det verre å fokusere om hovudsaka. Men det er jo rom for mangt, også det moderne. [Meir]

9. Personleg tone kan godt høve ender og då.

   I somme samanhengar har ein rett til å vere meir personleg enn i ein dødsattest. Personleg tone lar noko personleg skine fram. "Personord som du, De, de, eg, vi er tillatne i skrift òg", skriv Vinje. Og "dokker" har komme til attåt "de" og "dykk" etter den nye språklova.

10. Lytt gjennom det etterpå.

    Les høgt for å "lydsmake" på det skrivne - fokuser på i kva grad orda og vendingar glir vel og står godt til kvarandre. Slik testing er fin og kviler på "språkkjensla" og at det skal vere behageleg. Fjern taktfullt mot deg sjølv det simple eller dei fælande fleskete frasane. Som Cutts skriv: "Sjekk stoffet ditt før lesarane gjer det."

Kan hende treng du å maskere deg i ordvegen også. Då kjem nye reglar inn.