Bokkveite i blom

Det var ein søndagsmorgon om hausten, på den tida bokkveiten blomstrar [1]. Sola hadde nettopp stått opp, og kornet bøygde seg i morgonvinden. Lerkene song, biene summa i bokkveiten, og folk gjekk helgekledde til kyrkja. Ja, alle var glade og i godlag, piggsvinet også.

Piggsvinet stod i stuedøra med armane over kross og kjende morgonvinden. Han song og tralla og gjorde det så bra som eit piggsvin kan synge og tralle ein søndagsmorgon. Men så kom han på at han like godt kunne gå seg ein tur mens kona vaska og kledde ungane. Han ville gå bortom åkeren med det same og sjå korleis turnipsen stod. Turnipsåkeren var like ved stuva hans, og han og familien brukte å gå dit og ete - derfor kalla han åkeren sin. Han var ikkje langt kommen og skulle akkurat rundt slåpetornbusken som stod like ved åkeren då han møtte haren, som var ute for å sjå til kålen sin.

Då piggsvinet såg haren, sa han god dag.

Men haren rekna seg som ein fornem herremann og var svært stor på det, og så helste han ikkje igjen, men gjorde seg kaut og sa:

"Kva skal det bety at du rek om på åkeren så tidleg på morgonen?"

"Eg spaserer", sa piggsvinet.

"Spaserer!" lo haren frekt. "Med dei beina? Var det ikkje noko anna du like godt kunne bruke dei til?"

Det var det verste han kunne seie til piggsvinet. Mykje kan det ta imot, men beina vil det ha i fred, nettopp fordi dei er skakke. "Du innbiller deg vel at du kan greie meir med dei beina dine?" sa det til haren.

"Ja, eg tenker då det", svarte haren.

"Så la oss kappspringe", sa piggsvinet. "Eg tenker eg vinn, eg."

"Det er til å spreng-le av", sa haren, "du som er skakkbeint. Men for mi skuld gjerne. Kva veddar du?"

"Ein gullpenge og ei flaske brennevin", sa piggsvinet.

"Det går eg med på", sa haren, "kom an!"

"A, det hastar vel ikkje", sa piggsvinet, "eg har ikkje ete frukost enno. Først går eg heim og får meg litt mat. Om ein halvtime er eg her att."

Så gjekk piggsvinet heim, og haren var vel fornøgd.

På vegen tenkte piggsvinet ved seg sjølv: Haren trøystar seg til dei lange beina, men eg skal vinne over han. Han trur han er ein fornem herre, men han er berre ein tosk, og han skal nok få punge ut.

Då piggsvinet kom heim, sa det til kona:

"Ta på deg i ein fart, kone, du må med ut på åkeren."

"Kva er på ferde?" sa kona.

"Eg skal springe om kapp med haren, vi har vedda om ein gullpenge og ein flaske brennevin. Og du må bli med."

"Å, nei, mann!" oia kona. "Er du på styr? Korleis kan du kappspringe med haren?"

"Hald stilt, kone", sa piggsvinet, "det svarer eg for. Marsj etter tøyet."

Piggsvinkona måtte bli med, om ho ville eller ikkje.

På vegen sa mannen:

"Merk deg no det eg seier: Ser du den store åkeren der? Der skal kappløpet stå. Haren spring i den eine plogfura og eg i den andre. Det einaste du har å gjere, er å stille deg nedst i fura, og når haren kjem springande, så skal du rope: "Eg er her alt, eg - ser det ikkje slik ut?"

I det same kom dei til åkeren, og piggsvinet viste kor ho skulle stille seg. Så gjekk han opp til den andre enden, og haren kom like etter.

"Kan vi starte?" spurde haren.

"Gjerne det!" sa piggsvinet. Så stilte dei seg i kvar si åkerfure, og haren telte: "Ein, to, tre!" og for som ein vind nedover åkeren. Men piggsvinet sprang tre skritt, og så dukka det seg ned i fura og blei roleg sittande.

Då haren kom til målet i fullt sprang, ropte piggsvinkona: "Eg er her alt, eg - ser det ikkje slik ut?"

Haren bråstansa og glodde. Han trudde det var piggsvinet sjølv som stod der, for dei var heilt like kvarandre, piggsvinet og kona. Men haren meinte at det ikkje gjekk rett for seg, dette her, og så ropte han:

"Ein gong til, heilt om!"

Og så fór han som ein vind så dei lange ørene vifta om hovudet hans. Men piggsvinkona blei sittande ganske roleg.

Då haren kom til den øvste enden av fura, sat piggsvinet der og ropte: "Eg er her alt, eg - ser det ikkje slik ut?"

Men no var haren blitt reint oppsett på å kappspringe, og ropte: "Enda ein gong!"

"Gjerne for meg", svarte piggsvinet, "så lenge du vil."

Så sprang haren syttitre gongar, og piggsvinet gav seg ikkje. Kvar gong haren kom til mål, ropte piggsvinet eller kona: "Eg er her alt, eg - ser det ikkje slik ut?"

Men den syttifjerde gongen kom ikkje haren til mål. Midt ute på åkeren styrta han. Så var han vel kanskje daud, då.

Piggsvinet tok gullpengen og brennevinet han hadde vunne, og ropte på kona. Så gjekk dei heim og drakk seg kloke og fornøgde. Er dei ikkje daude, så lever dei enno.

Merknad

1. Bokkveite, Fagopyrum esculentum, blir somme stadar sådd etter første avlinga er hausta inn, fordi han har kort vekstsesong. Under slike forhold er det at han blomstrar om hausten, som andre-avling.

   I Noreg veks bokkveite så langt nord som til Trøndelag. Bokkveitefrøet er ikkje noko kveitefrø, men ei nøtt. Gryna (frøa) blir brukt i matlaging, er lett fordøyelege og vel eigna som diettmat. Heil bokkveite kan kokast til graut. Bokkveite inneheld ikkje gluten.

Den gylne saueflokken

Det var ein gong ei vakker jente som heite Ilsa. Ho var einaste barnet til ein rå og ulærd riddar. Ho elska skogen over alt i verda, skogen med fuglesong og blomsterduft og bekkesus. Og i skogen heldt ho mest til, saman med den gamle amma si. For Ilsa var tidleg blitt morlaus, og amma var den einaste som hadde tatt seg av ho. Men ofte gjekk ho aleine, for det var ganske trygt i skogen, og Ilsa var ikkje redd, for ho visste ikkje kva fare var.

Ein dag ho gjekk og gledde seg over dei eldgamle trea og dei vakre åsane som var dekte av bregnar og blomster, kom ho til ei hole i bergveggen. Den hadde ho aldri sett før. Frå det indre av hola kom det dempa tonar som frå vindharper. Ilsa kunne ikkje bere seg for å gå etter tonane, og ho gjekk og gjekk, og hola blei trongare etter kvart, og mørkare. Men der ho var aller trongast, der trengte eit strålande lys fram frå ein sprekk i fjellveggen.

Ilsa klemde seg gjennom sprekken - og så var ho i ei anna verd. Tonane blei fyldigare og bruste mot ho, lyset blei klarare, og blomane glitra. Men alle blomane var av funklande juvelar, og blada var edelsteinar i mange slags grønfargar. Og på engene yrte det av ørsmå skapningar, dei var ikkje mykje over knehøgde. Og dei var så mange at det var ikkje råd å telje dei. Dei trengde seg om Ilsa så ho stod midt i flokken før ho sansa seg. Dei ville by ho velkomen.

"Kven er de?" spurde Ilsa. "Aldri har eg sett dykk før, og aldri høyrt om dykk!"

"Vi er dei underjordiske, tuftefolket", svarte ein av dei små, så tynn i målet som ei grashoppe. "Det er ikkje rart at du ikkje kjenner oss, for hola er ikkje open kvar dag. Ikkje eingong i den tida av døgnet då menneskeauge har evne til å sjå ho."

"Eg har aldri høyrt om dei underjordiske og tuftefolket", sa Ilsa, ho stod som i drøyme.

"Bli kjent med oss, så blir du glad i oss", sa den vesle. "Og er du glad i oss, så er du ein av våre og kan bli dronninga vår."

"Dronning!" Hjartet til Ilsa banka. Ho hadde ofte høyrt om dronningar i borga til far sin. Ho visste at dei var rike, og pynta vakre for det meste, og at alle tente og lystra dei. Det hadde amma fortalt ho. Ja, korfor skulle ikkje Ilsa bli dronning?

Så gjekk ho glad med dei små vennane sine og let dei vise ho rundt i det underjordiske riket, som var så fullt av farar: Ho blei blenda av all den glitrande prakta og gripen av den herlege musikken som blanda seg med bekkesus og fossedur langt vekk frå. Og lufta var sløra og lyset dempa, meir som blankt måneskin enn som dagslys, ho visste ikkje om ho var våken eller om ho drøymde.

Ilsa let seg dåre. Ho var jo ikkje stort meir enn eit barn. Tuftene var så vennlege, dei måtte vere morosame å leike med, tenkte ho, og ho fekk lyst til å bli i det underjordiske riket. Det var ikkje mykje som heldt ho tilbake der oppe. Faren var ein rå og streng riddar og hadde aldri tatt seg av ho, og med amma var ho nokså likeglad. Den gamle var dessutan dårleg og kunne ikkje leve så lenge, og då blei Ilsa ganske aleine og utan vennar på den einsame borga til faren. Mens ho stod og tenkte slik, nynna tuftefolket:

Bur du hos oss, så blir du aldri gammal,

då blir livet ditt som ein solfylt vår, du.

Alt du ønsker og bed om, får du.

Som ho stod og let seg rive med av songen, kom ho til å snu seg og fekk sjå ein saueflokk. Det var små dyr, ikkje stort større enn lam, og dei hadde gylne skinn, og ein liten gullhåra hund sprang rundt omkring flokken.

"Dersom eg no blei hos dykk og ønskte at denne saueflokken var min og at eg kunne gjete han, ville de la meg få han då?" spurde ho for å prøve dei.

Det lydde "ja, ja", frå mange hundre små strupar. Men dei sette det vilkåret at Ilsa aldri skulle gå opp på jorda att, og at ho skulle akte dyra vel, så ingen av dei blei borte. Så rekte dei ho den gylne gjetarstaven og pynta han med sølvband. Og med jubel baud dei ho velkomen som ein av sine eigne.

Ilsa blei i det underjordiske paradiset utan å merke dagane og åra som gjekk. Det var ikkje vinter og vår der som oppe på jorda, det var alltid like eins.

Heime blei ho sakna og søkt, og ho blei sørgd over og gløymt. Amma døydde, og faren fall i kamp. Fienden øydela borga, så snart var det berre ein grushaug tilbake på bergkammen. Dei eldgamle trea blei hogde ned, og ny skog voks opp der dei hadde stått.

Og i alle desse årene gjette Ilsa den gylne saueflokken, leika med tuftefolket og lærde mykje om naturen og den underjordiske verda som var dult for menneska. Og minnet om den verda ho før hadde levd i, var som ein draum for ho. Men minnet var der, og det skulle ein gong vakne og bli til lengsel.

Ilsa hadde lagt merke til at tuftefolket tok seg ein tur opp på jorda no og då, enda dei hadde forbode samkvem med oververda. Ho kom til å spørje seg sjølv om ho verkeleg hadde funne lykka. Og så tok ho til å tenke og grunne til ho blei reint ulykkeleg.

"Kva skal eg med saueflokken?" tenkte ho. "Eg gjeter han, men han er ikkje min eigen, og eg kan ikkje gjere med han som eg vil. Dronning over tuftefolket skulle eg vere, det lovde dei meg, og så er eg blitt ei stakkars gjetarjente. Alt søker opp mot sola! Røtene samlar berre kraft i jorda, men så skyt plantane oppetter og blir til blomster og store trær. Vatn bryt fram i kjelder og kjem opp i lyset. Og kor er den blå himmelen som eg var så glad i? Kor er vårvinden? Kor er kyrkjeklokkene? Dei underjordiske har ingen gud, inga kyrkje og ingen himmel. Men eg vil sjå himmelen att - eg vil!"

Så snakka ho til dei underjordiske om lengselen sin. Dei blei sørgmodige og hang med hovudet, for dei skjønte korleis det ville ende. "Du lovde å bli hos oss alltid", sa dei.

"De lovde å oppfylle alle ønska mine", svarte Ilsa.

"Vilkåret var at du ikkje skulle gå opp på jorda meir", sa tuftefolket.

"Eg vil berre sjå himmelen igjen og kjenne vårvinden."

"Då er du ikkje ein av våre meir", sa dei underjordiske. "Kjenner du lufta der oppe, så blir du menneske att, du falmar, blir elda og døyr. Berre hos oss er det evig ungdom."

Ilsa tagde, men sørgde. Lengselen blei sterkare og sterkare - ho akta ikkje sauane meir, gledde seg ikkje over noko, og sa ikkje eit ord. Dei underjordiske klaga og sa til kvarandre:

"Ho er tapt for oss, kva vi så gjer - vi kan like godt la ho få viljen sin."

Så blei det som jenta ville. Ilsa trengde seg gjennom sprekken og kom opp i hola som ho hadde gått inn i ein solrik dag for lenge sidan. Lyset som møtte ho, var overveldande. Ho stansa ved opninga og såg utover skog og åsar. Himmelen var mørkeblå, og sola skein, men ho kjende seg underleg til mote. Fjella kjende ho att, men dei gamle trea var borte, og stigen som gjekk frå hola, var ikkje meir. Skogbotnen var dekt av høgt gras. Ilsa såg bort til åsryggen der borga til faren hadde lege med spir og tårn og høge murar. Men ho såg berre eit stykke av ringmuren og det høge, grå vakttårnet med brote spir. Over spiret svevde falkar, og ugler heldt til i tårnet Då blei ho kald av redsel.

"Kva er dette?" spurde Ilsa seg sjølv. "Eg synest eg har vore borte ei kort stund, og så må det ha gått mange år! Kor gammal kan eg vere?"

Ho såg seg omkring og såg nye landskap og nye borger, men dei ho kjende, var borte.

Ilsa torde ikkje gå vidare. Ho blei i hola fleire dagar, alvorleg og fortenkt. Ho hadde lovt tuftefolket å stanse der, då dei endeleg og motvillig hadde gitt ho lov til å sjå oververda igjen. Ho fekk også ta saueflokken med seg og la han beite framfor hola av og til, mellom anna ved midnatt før festdagar.

Dei dagane gjekk folk som budde der omkring, opp på fjellet for å søke etter lækjeurter og røter med trolldomskraft. Då hendte det imellom at dei såg Ilsa. Ho var blitt framand for dei, ein bleik, alvorleg skapnad med snøkvite klede, alltid dei same. Og mange såg også den gylne saueflokken, men dei kunne ikkje få tak i dyra, same kor gjerne dei ville, for hunden vakta dei vel, og straks han let høyre frå seg, lyfte Ilsa staven, og så var ho og sauane borte.

Når reine og gode menneske fekk sjå Ilsa, svarte ho på spørsmåla deira, men berre når det var oppriktige spørsmål om alvorlege ting. Og svara hennar var ofte tvitydige.

Ein dag Ilsa sat i hola og vakta sauane som beita, og funderte på om ho kunne bli løyst frå trolldommen og tuftefolket si makt, stod med eitt ei vakker kvinne på grasvollen framfor ho. Ho ropte til Ilsa og sa:

"Korfor held du deg støtt der oppe i hola ganske aleine? Korfor blander du deg ikkje med menneska og deler vondt og godt med dei? Du skal elske og bli elska."

"Eg har lovt det. Elles gjekk eg gjerne ned i dalen med dyra mine", svarte Ilsa sorgsam.

"Du treng berre å ville det! Du har makta!" ropte kvinna. "Gå inn i hola og slå kross med staven over sprekken som skil oververda frå det underjordiske riket, så lèt sprekken seg att med det same og for alltid. Då kan ikkje dei underjordiske følge deg, og du er fri."

Ilsa var uviss. Då med eitt stod ein vakker, ung mann framfor ho og sa: "Stol på meg, så skal du snart bu på farsborga di, for eg vil bygge ho opp att. Du skal styre saman med meg over heile denne fruktbare trakta. Kvinna som talde til deg, er mor mi, og vi har stor makt."

Ilsa tok staven og slo kross over sprekken. Då høyrde ho ikkje mjuke tonar meir, men klage og jammer. Det var tuftefolket som sørgde over den gylne saueflokken.

Den vonde kvinna sette i eit gneldrande gledeskrik, og sonen styrta i ein ofse mot Ilsa for å ta ho i armane sine. Men Ilsa var ikkje van med slikt, ho verja seg med staven og slo kross for guten. Då brast trolldom, og guten som hadde sett så vakker ut, sokk saman og blei stygg og fæl. Den vonde kvinna fall over ende og vrei seg i trekningar til ho reiste seg som ei fæl trollkjerring.

"No skal du få lønna di, din forrædar", skreik trollkjerringa og sprang rasande inn i hola. Der heldt ho ei trollrot framfor sprekken og straks opna han seg, og ho skreik med høg, skingrande stemme:

"Ut med dykk, tuftefolk! Ta saueflokken tilbake, og straff denne trulause ordbrytaren som tiltrengt!"

Straks trengde dei underjordiske seg om Ilsa og skilde ho frå trollkjerringa.

"Du er og blir vår!" sa den eldste av tuftefolket. "Først når ingen klokker klinger og ingen kyrkjer står her på jorda, og ingen vonde menneske som denne kvinna finst, først då blir du fri. Så lenge lyt du vente og gjete. Og dagslyset får du ikkje sjå utan éin gong kvart sjuande år. Då får du gjete dei gylne sauane dine framfor hola."

Og slik gjekk det. Enno kan ein kvart sjuande år ved middagstid sjå ei jomfru med ein gyllen saueflokk i fjella. Ho er bleik og sørgmodig og kledt i kvitt ettersom ho lyt leve i eit paradis – For enno lever vonde menneske, og enno kallar kyrkjeklokker her og der.

Guten som ville lære trolldom

Det var ein gong ein gut som hadde høyrt så mykje om trolldom at han fekk lyst til å lære den kunsten. Men det nytta aldri å snakke om det, for han fekk alltid same svaret når han spurde. Det var: "Eg kan meg ikkje med trollkunstar og vil ikkje ha noko å gjere med dei heller."

Då gjekk guten aleine ut i mørke skogen, og rett som han gjekk, så ropte han: "Kven vil lære meg å trolle?"

Det ljoma rundt om i skogen: "Trolle, trolle!"

Etter ei stund kom ei utgammal kjerring krypande fram frå buskane. Ho hadde ikkje ei einaste tann, og auga var raude og fælslege. Ryggen var krokete og håret var kvitt og tjafsete og flaksa i vinden. Ho vinka til guten og ropte:

"Kom med, kom med, så skal eg lære deg trolldomskunst."

Guten følgde den gamle kjerringa, og ho gjekk djupare og djupare inn i skogen. Til sist kom dei til ei myr. Der stod ei elendig skogstove. Veggane var av mosegrodd torv, og taket var av strå. I skogstova var det ei ung, vakker jente som heitte Liselill. Den gamle sa ikkje om ho var dottera hennar eller kven ho var. Elles var det berre tre store froskar der, og over elden hang ein kjel. I den kokte kjerringa blodsuppe med kjøtbein.

Den gamle sette den eine frosken ved døra; han skulle halde vakt. Den andre sende ho opp på loftet; han skulle gjere i stand seng til guten. Den tredje sette ho på bordet; han skulle lyse for dei, og dei grøne auga strålte, men han lyste ikkje meir enn ei eldfluge.

No åt den gamle og Liselill kveldsmaten sin av kjelen. Dei baud guten å ete med, men han grøssa då han såg maten, og kunne ikkje røre han. Han klaga over at han var trøytt, og gjekk opp og la seg på halmsenga. Der låg han og gledde seg til å lære å trolle, i morgon skulle han sikkert starte, og tenk om det var Liselill som skulle lære han! Så sovna han glad. Men den gamle trollkjerringa kviskra til Liselill:

"No har eg ein til! Ei herleg steik! Vekk meg tidleg i morgon, så slaktar vi han."

Så gjekk dei og la seg, men Liselill kunne ikkje sove. Ho syntest så synd på guten som skulle døy. Så stod ho opp og gjekk bort til han, og såg på dei runde, raude kinna og krøllane, og ho sørgde fordi ho var nøydd til å tene den gamle, farlege trollkjerringa som hadde stole ho frå foreldra hennar då ho var lite barn og slept ho med seg ut i skogen. Der hadde ho lært trollkunst. Ho hadde lært å fare gjennom lufta som ein pil, ho kunne gjere seg usynleg, og ho hadde lært å skape seg om.

Som ho stod og såg på guten, blei ho glad i han, og ho syntest ho måtte berge han. Så vekte ho han varsamt og kviskra: "Stå opp og bli med meg, her blir du drepen!"

"Men får eg ikkje lære å trolle då?" spurde guten.

"Det er best for deg aldri å lære det", svarte Liselill, "det har du iallfall tid til seinare, no må du skunde deg å komme vekk. Eg blir med."

"Med deg går eg gjerne", sa guten. "For eg vil nødig vere hos den stygge kjerringa og dei grøssande froskane."

"Kom då!" sa Liselill og opna døra stilt. Men først måtte ho sjå bort til den gamle. Ho sov, for det var midt på natta.

Liselill spytta på dørstokken, og så skunda dei seg ut. Men trollkjerringa vakna då dei lét att døra etter seg, og ropte: "Liselill, stå opp, det er morgon snart!"

Då ropte spyttet på dørstokken:

"Eg er straks ferdig, ligg berre roleg, du, til eg får gjort reint og henta lauv og ved til omnen!"

Den gamle la seg ned att. Og rømlingane fór av stad så fort dei kunne. Men trollkjerringa heldt seg ikkje stille lenge, ho kunne ikkje sove og ropte att:

"Liselill, brenn det i omnen?"

Då ropte spyttet på dørstokken:

"Nei, ikkje enno, lauvet er fuktig og veden rå. Ligg litt til, no går det snart."

Den gamle låg ei stund til, og rømlingane kom lenger og lenger unna.

Imens gjekk sola opp. Den gamle hadde slumra inn litt, men no fór ho ut av senga. "Sola er oppe, og du har ikkje vekt meg! Kor er du?" ropte ho etter Liselill.

Ho fekk ikkje svar denne gongen, for spyttet var tørka i sola. Då fór trollkjerringa som eit uvêr rundt i huset, men barna var borte, begge to. Ho var frå seg av sinne og greip eit kosteskaft, slo med det på døra, og straks blei huset usynleg. Så trakka ho på ein røyksopp, og ei sky gauv opp. Ho sette seg på kosteskaftet og rei på skya som dreiv under himmelen. Ho såg straks kor barna hadde tatt vegen, og i ein fart var ho etter dei.

Men Liselill såg seg støtt omkring, ho kunne jo trollkunstane til den gamle.

"Ser du den skya der?" sa ho til guten, "no kjem trollkjerringa. No nyttar det ikkje å springe lenger, ho tar oss snart igjen. Men eg skal vise deg kva eg duger til. Eg skal vere ein slåpetorn, og du skal vere eit av bæra på busken."

Og med det same var Liselill ein slåpetornsbusk med mange bær, og det nedste bæret, det var guten. Men trollkjerringa blei så fælande tørst av luftreisa si, og då ho fekk sjå slåpetornsbusken, tenkte ho: "Lufta er så tørr, eg må ned på jorda lite og ete nokre bær."

Så åt ho det eine bæret etter det andre og sa: "Surt har meirsmak."

Til slutt var alle bæra etne med unntak av det siste, og det var guten. Det visste den farlege kjerringa godt. Ho strevde alt ho kunne for å få tak i det, men tornane stakk ho.

Då fall bæret av og rulla bortover graset. Og busken blei til eit lite vatn og bæret til ei hannand som svømte på vatnet. Det var alt saman Liselill sine kunstar, som trollkjerringa hadde lært ho. Då kasta den gamle ein av tøflane sine i lufta. Føffelen blei til ein rovfugl, som fór ned på hannanda. Men anda dukka i ein fart, og rovfuglen etter så fort at han fekk hovudet under vatn. Så slo ei bølge over rovfuglen, og han drukna.

Trollkjerringa var rasande og kylte den andre tøffelen i vatnet. Tøffelen blei til ein rev som svømte etter andriken for å sluke han. Då flaug hannanda eit stykke bortover vatnet. Men reven klarte ikkje å svømme etter, og gav seg. Då la trollkjerringa seg ned ved vasskanten og drakk for å få tak i anda. Men vatnet blei til eldvatn i magen til den gamle, og brende ho sund innanfrå og rann ut.

Då blei anda til gut att, og eldvatnet blei til Liselill. Så gjekk dei til huset der guten budde, og var der til dei blei vaksne. Då gifta dei seg. Men kvar gong guten bad Liselill om å lære han å trolle, så lo ho: "Du kan det alt, du har jo reint forgjort meg."