• Skreddar-Hans og dei kloke dyra
• Den merkelege skreddaren
• Dei fem svanene

Skreddar-Hans og dei kloke dyra

Det var ein gong ein skomakar og ein skreddar som gjekk saman ut å ferdast. Skomakaren hadde pengar, men skreddaren var ein fattig stakkar. Skomakaren, som heitte Peter, var ful og full av fantestrekar, men skreddaren, som heitte Hans, var snill og godtruande.

Hans hadde først ikkje vidare hug på å gå saman med Peter, som hadde så mykje pengar. Men Peter var misunneleg og sint på hans fordi jentene likte Hans best av dei to, og så ville han gjerne få narra med seg Hans for å gjere det av med han. Så gjorde han seg lekker og sa:

"Kom berre med, du! Eg har pengar nok for to, og dei rekker sjølv om vi ikkje får arbeid. Tre gongar kvar dag skal vi ete oss mette og drikke oss utørste. Er du nøgd med det?"

"Ja, eg foraktar ikkje mat!" sa Hans, og så snørte dei igjen skreppene sine og gjekk.

Først gjekk dei i ni dagar utan å få arbeid, mest fordi Peter ikkje ville. For kvar gong Hans kunne få noko, fekk Peter han frå å ta det. Han ville ha han med seg. Men den niande dagen sa Peter:

"Hans, pengane minkar. Vi får nøye oss med mat to gongar om dagen."

"Au då", sukka Hans. "Skal vi ha Smalhans til reisefølgje? Hadde eg berre ikkje følgt deg! For svelte kunne eg gjort heime!"

Peter åt seg sprekkmett kvar dag, for det var han som kjøpte inn, og han hadde pengar nok. Og han mora seg over Hans, som aldri fekk metta.

Så gjekk dei ni dagar til, og arbeid var ikkje å få. Då sa Peter:

"Kjære Hans, no er det snart slutt med pengane mine, og dei rekker ikkje til fire måltid om dagen, to til deg og to til meg. Det tærer på pungen. Sjå så tynn den er blitt! No må vi ete berre ein gong dagleg."

"Uff då!" sa Hans. "For ei ulykke du har stelt til! Eg er jo alt så tynn og klar at eg knapt nok kastar skugge. Korleis skal dette gå?"

"Spenn beltet strammare", sa Peter. "Og øv deg i å vere seig!"

"Eg har øvd nok", meinte skreddaren.

Men det hjelpte ikkje, han fekk tole det. Han svalt og blei bleik og enda magrare. Og det blei verre og verre med å få arbeid, for ein skreddar må gjerne vere tynn, men det må vere med måte, elles går det for vidt."

Hans gret når han høyrde slikt snakk, men Peter kaldflirte.

No var ni dagar gått igjen, og Hans var så utsvelta at han nesten ikkje kunne slepe seg med. Då sa den falske Peter:

"Det gjer meg vondt å seie dette, men pengane er brukte opp. No må det vere slutt med å ete hos bakarar og gjestgivarar."

"Å, for ei ulykke!" ralla Hans. "Ikkje meir mat og drikke!"

"Ber deg då ikkje slik, Hans!" sa Peter. "Som om det ikkje er fullt opp å drikke."

"Kor, kor?" ropte Hans.

"Overalt! Vatn, vatn!" sa Peter. "Vatn er sunt, det."

"Men vatn er ikkje mat!" smågret Hans. "Eg har ikkje lært å leve av luft! Utan mat er det forbi med oss."

"Eg skal til bakaren og kjøpe eit brød for dei siste ørane eg har, og det kan eg dele med deg!" sa Peter. Så fekk han Hans til å sette seg på ein stein og gjekk sjølv til bakaren. Der kjøpte han fire brød, åt sjølv tre av dei og drakk dram til. Så gjekk han tilbake til Hans.

"Så lenge du blei, Peter!" sa skreddaren.

"Eg måtte vente til brødet blei kaldt", forklarte Peter. "Varmt brød er ikkje godt for svoltne magar. Der er halvdelen din."

"Det lukter brennevin av deg!" sa Hans.

"Så?" sa Peter. "ja, det var ein som sat og drakk der inne, og han var litt ustø og sølte til kleda mine."

Hans slukte det halve brødet, drakk vatn og gjekk vidare med den trulause reisefellen sin. Dei snakka nesten ikkje med kvarandre. Mot kveld kom dei til ein landsby, der gjekk Peter igjen til ein bakar, åt seg mett og kom tilbake med eit lite brød. Hans trudde han ville gi han halvparten, men Peter stakk det i skreppa.

Etter ei stund sa Hans, då dei var då langt forbi landsbyen og inne i skogen:

"No et eg gjerne brødet! Eg er fælt svolten."

"Ikkje eg", sa Peter.

"Umenneske", sa Hans. Det var berre så vidt knea ville bere han.

Peter sa: "Brødet er mitt, og fordi du kalla meg umenneske, får du ikkje ein smule,."

"Så døyr eg av svolt!" klaga Hans.

"Det er ikkje så stor ulykke", svara Peter.

"Gi meg halve brødet!" stotra Hans.

"Det nyttar ikkje", sa Peter. "Det brødet er så mykje verdt for meg som begge auga mine. For eitt av dine skal du få halvparten." Så tok Peter det eine augeeplet til Hans.

Neste dag gjekk det like eins. Peter kjøpte eit brød, og før Hans gav han det andre auget sitt, fekk han ikkje ein smule, sa han.

"Men då blir eg jo steinblind", klaga Hans. "Og då kan eg ikkje arbeide meir!"

"Det er ikkje verst for den som er blind", liksom-trøysta den falske Peter og gliste for seg sjølv. "Han kan ikkje sjå kor slem og trulaus verda er. Og sjølv den gjerrigaste kan finne på å gi litt til ein blind som bed om noko." Så greip han det andre auget og sa:

"Far vel, dumme Hans! Dette var det eg ville. No drar eg heim og giftar meg, trur eg. Du får greie deg sjølv." Så gjekk Peter.

Hans fall om på vegen og låg som daud. Ei lang stund låg han der. Då kom ein bjørn, ein ulv og ein rev. Dei snuste på den stakkaren, og bjørnen brumma:

"Dette mennesket verkar daudt! Vil de ha han? Eg vil ikkje."

"Eg åt ein heil sau for ein time sida", sa ulven "såg eg er ikkje svolten. Og han der er jo så tørr og hard som bein. Eg vil spare tennene mine", sa den.

Reven sa. "Eg vil heller ha ei feit gås. Hadde han vore buntmakar med revepelsar, hadde det vore ei anna sak. No kan han ligge for meg."

I det same kom skreddaren til seg sjølv, og då han merka at det var dyr omkring han, pusta han så sakte han kunne Dei slo seg ned i graset like ved.

"Mannen er utan auge, ser eg", sa reven. "Det er ei stor ulykke å vere blind, både for dyr og menneske. Dei trur dei er kloke, og så veit dei nesten ingenting. Visste dei det eg veit, så var det ingen blinde meir."

"Å ja", ropte ulven. "Eg veit det eg veit, eg også; det er ingen tvil om det. Og dersom menneska i byen her borte visste det, så gav dei ikkje ein seks-åtte kroner for eit lite glas vatn."

"Hm, hm!" brumma bjørnen. "Eg veit også noko rart. Men vi lyt halde tett og ikkje la det komme ut."

"Nei, det vil vi ikkje", lovde reven.

"Det får vi gi labben på", sa ulven.

"Ja, slik skal det vere", svara bjørnen og heldt fram den lòdne labben sin. Dei andre slo til, og bamsen riste og trykte pottane deira så hardt at dei skreik, og den blinde skreddaren rista av skrekk.

Bjørnen lo fordi dei var så ømskinna, men snart blei dei vennar og forlikte igjen, og reven sa:

"Eg veit at det er helsebot i den doggen som legg seg på gras og plantar i natt. Ein blind som gnir auga sine med den, får synet igjen, og er augeepla borte, så veks dei fram att."

"Det var noko til løyndom!" sa ulven. "Men her er min: I byen der kongen bur, er det ikkje noko meir vatn i brønnane. Borgarane lyt flytte frå byen om dei ikkje finn vatn snart. Likevel har dei vatn i store mengder like under seg, men dei veit ikkje om det. I byen er det eit steinlagt torg, og under er ei oppkome. Blir steinane tatt vekk, kjem ein vasstråle til å stå til vêrs så høgt som eit kyrkjetårn."

Bjørnen brumma. "Høyr no kva løyndom eg har: For sju år sidan blei den einaste dottera til kongen sjuk, og ingen lege har kunna gjere henne frisk, for ingen veit kva som er i vegen med henne. Kongsdottera blir verre og verre, og no har kongen lovd at den som gjer henne frisk, skal få henne. For døyr ho, blir han aldri glad meir. Prinsessa ville ein dag kaste ein gullpenge i kyrkjebøssa. Men ho kjende seg brydd av alle folka som såg på henne, og dermed slapp ho gullpengen så den fall i ein golvsprekk i staden for i bøssa. Straks blei ho sjuk, og det blir ho verande til pengen kjem opp av sprekken og i kyrkjebøssa. Det er ei lett sak, eigentleg."

Då dyra hadde fortalt det dei visste, reiste dei seg og gjekk kvar til sitt.

Hans var lykkeleg over det han hadde høyrt. Han gnei augehòlene sine med dogg, og straks fekk han nye augeeple og kunne sjå stjernene på himmelen og trea i skogen så klart som før om nettene. Og straks det grydde av dag, såg han vegen til ein landsby. Der fekk han mat og drikke av gode menneske. Så gjekk han vidare og kom til slutt til byen som mangla vatn. Der var nøda var så feil at folk måtte drikke mjølk og vin eller reint brennevin.

Hans gjekk inn i ei skjenkestove og bad om eit glas vann. Vertshuskona skjente:

"Vin og brennevin kan du få, men vatn har eg ikkje."

"Er det verkeleg slik vassmangel her?" spurde Hans. "Det kan eg rette på, for eg er brønndoktor."

Dette høyrde nokre unge menn som sat der. Der var medlemmar av bystyret. No trengde dei seg om Hans og spurde om han kunne hjelpe dei.

"Eg kan hjelpe dykk, trur eg", sa Hans. "Tilsett meg for nokre tusen i året, så skaffar eg byen vatn."

Saka kom for bystyret, og vatn måtte dei ha, same kor mange pengar Hans ville ha for å ordne det. Så gjekk dei til kongen, klaga si nød for han og bad han om å utnemne den framande brønnlegen til kongeleg vassdirektør. Kongen samtykte og utnemnde Hans, men på det vilkår at han først skaffa rikeleg vatn, elles fekk han ikkje den godt lønna stillinga.

Hans gjekk ut på torget. Der fann han straks steinane over kjelda, og sa til dei sakkunnige som var med han: "Desse steinane steinen skal opp."

Ikkje før var det gjort, så sprang ein vasstråle høgt til vêrs. Folk skreik av glede.

No blei Hans kalla til kongen. Kongen roste han, takka for det han hadde gjort for byen, og gav han ein orden.

Som dei stod og snakka saman, kom einkvan til å nemne sjukdommen til kongsdottera. Kongen spurde om vassdoktoren kunne seg med slikt også.

"La la meg få sjå kongsdottera, så kanskje", sa Hans.

Kongen førde legen til den sjuke dottera si. Hans såg at ho var vakker, og sa, "Tar ein henne til kyrkja, så blir ho nok frisk."

Då dei kom inn i kyrkja, fekk Hans vite kva børse prinsessa hadde brukt. Så leita han fram gullpengen frå ein sprekk, gav den til kongsdottera og bad henne legge pengen i bøssa. Det gjorde ho, og straks blei ho ganske frisk. Så drog dei tilbake til slottet, og der kom ho seg rett godt, like til ho var glad og frisk att.

Hans blei ein fornem mann og fekk henne slik kongen hadde lovd.

Etter bryllaupet køyrde dei nygifte omkring i landet, og dei kom også til den landsbyen som Hans var frå, der han budde då han var ein fattig skreddar. Utanfor gjestgivargarden stod ein fattigmann og tigga. Hans kjende han att med det same,, bad kusken stanse og ropte: "Peter!"

Peter skvatt til og spurde kva herremannen ville.

"Eg vil deg ikkje anna", sa Hans, "enn at du skal kjenne meg att! Eg er Hans, og du har hjelpt meg. Eg fann lykka i skogen. Under treet der eg låg, kom den til meg.

Køyr så på, kusk!"

Peter stod som om han var fallen frå skyene. "Eg må gå til skogen der han fann lykka! Eg må også finne blindelykka!"

Peter gjekk så fort han kunne til den staden der han blinda Hans og let han bli att aleine. Ein rev, ein ulv og ein bjørn kom dit også. I redsel kraup han opp i treet.

Der høyrde han dyra skulda kvarandre for å ha fortalt løyndommane deira. Bjørnen og reven fekk for seg at det var ulven som hadde gjort det, og ville henge han i eit tau av fletta barkvistar for det. Ulven stira med stive auge opp for seg. Då fekk den sjå Peter som sat på ei grein, og så hylte den:

"Der oppe sit det nokon. Skal tru om det ikkje er den skuldige vi ser her!"

Bjørnen klatra opp i treet og fekk Peter ned og klemte han i hel. Så gjekk dyra kvar til sitt att. Heilt glade var dei ikkje.

Den merkelege skreddaren

I ein liten by var det ein gong ein flittig skreddar. Frå morgon til kveld sat han med nål og fingerbjørg, saks og pressejern, tok mål, krita, klipte og sydde. Men trass i slitet klarte han seg berre med nød og neppe. Han var gift og hadde fleire barn som skulle fram, så det var ikkje lite som skulle til. Det var ei hard tid for skreddaren, og han sukka meir enn ein gong mens nåla gjekk. Berre han hadde hatt arbeid nok, hadde han nok klart seg, men det var det smått med kundar.

Verre og verre blei det, og snart hadde han ikkje råd til å halde ein einaste svein. Då den siste læreguten hadde tatt sveineprøva, tok han skreppa på ryggen og gjekk, og fleire gutar melde seg ikkje. Så sokk meisteren ned til å bli ein simpel lappeskreddar, og det lønte seg dårleg.

Men ein dag i kveldinga banka det på døra. Det var ein skreddarsvein som ville ha plass. Meisteren sa at han hjarteleg gjerne ville gitt han arbeid, berre han hadde hatt noko. Men sveinen meinte at det var ingen fare å ta han, for der han var, var det aldri mangel på kundar, og hell og lykke følgde han.

"No ja", sa skreddaren, "vil kan vel prøve for ei veke i første omgang. Så får vi sjå."

Neste morgon sette dei seg til. Dei tok plass rett overfor kvarandre. Men då sveinen var kommen riktig i gong med saumen, blei meisteren sittande og glo på han. Make til handelag hadde han aldri sett! Nåla gjekk så kjapt at det var mest uråd å sjå handa som førde den.

No gav skreddaren seg til å sjå nøyare på sveinen, og han syntest det var ein underleg figur. Fyren var så tynn at skreddaren, som ikkje var av dei tjukkaste, verka staut ved sida av han, mest som ei tjukk stamme mot ein liten tynn kvist. Meisteren såg også at ansiktet til sveinen likna den eine geitebukken hans. Og så lo han som ei geit, dessutan.

Ikkje før hadde dei tatt til å sy, så banka det på døra, og inn kom ein framand herre som skulle ha nye klede. Han la pengar til tøy på bordet. Skreddaren skalv mest av glede og skvatt rundt den framande for å ta mål av han. Det var så lenge sidan han hadde tatt mål til ein splittar ny kledning. No skulle det bli velstand i huset. Den framande sa det hasta, og så gjekk han. Skreddarkona skulle ut for å kjøpe tøyet, ho kunne ikkje komme fort nok av stad.

"Der ser du, meister", sa sveinen, "lykka kom med meg, mæ-æ-æ."

"Det skulle glede meg", sa skreddaren strålande.

"Mannen gav ti daler til tøy?" sa sveinen, "Då sender du åtte med kona og tar dei to sjølv - mæ-æ!"

"Nei, fri meg for slikt!" ropte skreddaren forferda. "Nei, det ville vere urettferdig, og det er ikkje noko velsigning med slikt."

"Snakk ikkje om synd - mæ-æ!" svara sveinen. Mens han snakka, sydde han flittig vidare. "Ein kan sjå at De er frå ein småby. I ein storby beheld kanskje skreddaren fem daler av ti når han får forskott,, for å halde seg skadelaus for alle dei som får klede utan å betale - mæ!"

Skreddaren tredde i ein ny tråd, trekte den langt ut og heldt det heilt oppunder nasen til sveinen:

"Men slik gjer altså ikkje vi her", sa han.

Sveinen lo att.

Kona kom med tøyet, det var godt og fint, og skreddaren spissa kritet og gav seg til skjere. Han hadde ei korg ved sida av bordet til å kaste lappane i. Sveinen såg ned i det og rota med foten, men han fann ikkje anna enn nokre stumpar frå det siste lappearbeidet. Han sat og vakta på skreddaren, som målte og skar. Til slutt sa han:

"Høyr no, meister! Den eldste guten din skulle endeleg ha ein frakk, og fru meister treng ein ny søndagskufte. Skjer med omtanke og kast lappane hit - mæ."

"Ikkje ei fille og ikkje ein tråd stikk eg unna til kona!" svara den ærlege skreddaren.

Sveinen geipa over slikt.

Men skreddaren vørde det ikkje. I løpet av dagen kom det fleire bestillingar - den eine etter den andre, og dei fekk nok å gjere for ei heil veke.

Meisteren hadde gjerne latt sveinen gå straks, var det ikkje det at han hadde bunde seg for ei veke. Og det såg verkeleg ut som lykka følgde den karen. Skulle han sitte att med jobbane aleine, blei han ikkje ferdig på fjorten dagar med alt det han hadde tatt på seg. Så han kunne ikkje godt jage fyren heller. Og make til arbeidskar fanst ikkje.

Arbeidet gjekk kjapt dei næraste dagane, dei sydde og snakka og meisteren måtte døyve både spott og bukkelatter, men han brydde seg ikkje med det. Han tenkte: "Hald ut dette, berre han arbeider."

Og slik kom skreddaren mykje lenger med det gode, enn om han hadde krangla med sveinen.

Så kom søndagen. Skreddaren og kona hans sov litt lenger enn vanleg, for det var kviledag. Laurdagskvelden hadde skreddarkona rydda og vaska på verkstaden. Men då ho søndags morgon titta inn, såg ho golvet strøtt med filler og trådstumpar, og sveinen på plass og i fullt arbeid. Han hadde tatt rein skjorte på, og den var open i brystet. Og brystet var dekt av svarte hår, såg kona.

Ho gjekk tilbake og sa til mannen at ho kunne ikkje forstå han ville la sveinen arbeide ein søndag, og ho hadde då gjort verkstaden rein til helga.

"Kva for noko! Arbeider han?" sa meisteren. "Det har eg ikkje bedt han om. Og han skal straks slutte."

Så skunda han seg inn i systova.

"God morgon! Men kva er dette? Veit du ikkje at det er søndag?"

"God dag, god dag, meister! Næ-æ!"

"Hald no opp!" sa meisteren. "I dag er det søndag, og då arbeider vi ikkje, det seier eg ein gong for alle. Søndag er kviledag no, stort sett."

"Ver ikkje sint for arbeidet eg gjer", bad sveinen. "Kven arbeider eg for? For meister eller for meg sjølv? Eg er ikkje van til å gå og drive, eg veit ikkje av kvile og lediggang."

"Kan så vere", svarte meister litt usikker. "Men no held du opp å arbeide. Spis frukost og kle deg."

Sveinen: "Eg skal gjere som De vil."

Så gjekk sveinen og barberte seg og kledde seg opp. Han hadde ein kolsvart frakk av blankt, lett tøy, og skøytane hang heilt ned på jorda. Og lomma runda seg som om han hadde eit tjukt røyr i den, det var kanskje ei tobakkspipe. I staden for hatt hadde han ei lita flat, svart fløyelshue med raude render og gullkantar. I handa hadde han ein einerkjepp. Handtaket var som eit dragehovud.

"Nei, sjå der!" ropte meisteren. "Men så langt skjegg og forma på hua liker eg ikkje heilt. Dei rare toppane framme på hua verkar som om du løyner eit par bukkehorn."

"Eg kan gjere bukkesprett også", sa sveinen.

"No vel, her har du ei salmebok, så går vi i kyrkja."

Meisteren rekte boka til sveinen, men han rørde den ikkje, og lo litt brydd.

"Mæ - ta den vekk. Eg kan ikkje lese."

"Jaså!" brumma skreddaren. "Ein skreddar skulle helst kunne lese. Ta likevel boka, legg den framfor deg i kyrkja og lat som du ser i den.

"Eg kan verkeleg ikkje, skån meg, meister!" dreiv sveinen på. "Eg kan ikkje tole kyrkjelufta."

Skreddarkona sa då. "Gå til venstre frå porten og gå inn i fjelldalen der. Der ligg ein vakker bergknaus."

"Dit kan eg gå!"

Søndagskveldane gjekk gjerne skreddaren og familien hans ut for å spasere om ettermiddagen. Vêret var flott, og mange drog ut til ein friluftskafé nær ved, der det var gode forfriskingar. Barna trefte leikekameratar og skreddarkona venninner, og meisteren trefte ein prest som var ein god venn. Dei gjekk att og fram like utanfor friluftskaféen og snakka saman. Då møtte dei sveinen.

"Nei, nei, kva er det for ein figur? Han har eg aldri sett!" sa presten. "Sjå den skeive kroppen til skikkelsen som haltar!"

"Ja sanneleg haltar han, det har eg ikkje lagt merke til før", sa skreddaren.

"Kva! Kjenner du han, meister?"

"Det er den nye sveinen min", svara skreddaren kjekt, han var stolt av at han kunne halde svein.

Sveinen tok ein sideveg for å unngå dei to som snakka om han. Presten var både nysgjerrig og mistenksam, og han spurde og grov. Så varte det ikkje lenge før presten hadde greie på heile historia.

"Kva er det du fortel?" ropte presten. "Han ser ut som ein geitebukk, breker som ein bukk, og gjennom hua kan ein sjå horn! Han haltar, vil ikkje røre salmeboka, toler ikkje kyrkjeluft? Å, korleis kunne du ta slik ein bukk til svein? Det er då fanden sjølv, skulle eg meine!"

Skreddaren skreik i og skjønte meir - dei freistande råda om å stikke unna litt av pengane og bruke av tøyet, og den farlege håninga støtt - no stod det klart for han. Og han hugsa enda meir: Då dei las bordbønna, blødde sveinen naseblod så han måtte gå ut av stua, og han brukte ikkje salt i maten. Og den tingen i frakkelomma hans, den hadde visst snodd seg som ein ål, og dusken som stakk ut, var kanskje verkeleg hår!

"Skreddar", sa presten alvorleg, "De får høve til å gjere noko stort, større enn nokon skreddar kan drøyme om. Men greier du det ikkje, så blir det verst for deg og familien din. La ein slipar skjerpe saksa di og ha ho ferdig, så skal eg greie resten."

Same kveld blei det eit fælande slagsmål ute ved friluftskafeen. I den vesle byen hadde det aldri vore så mange flenger og blodige nasar som den kvelden. Alle sa at fanden hadde vore laus.

Neste dag gjekk ingen svein på arbeid, sveinane slost mot kvarandre den dagen også. Mykje blod flaut. Det var ikkje mange som kom heim utan blå flekkar eller blodige skrammer den blåmåndagen.

Men den framande skreddarsveinen blei verken såra eller trøytt. Han sat ved arbeidet sitt tidleg tysdag morgon og sydde fort og flittig. Men han sette opp ein stor geip og flytta og skubba seg både hit og dit då presten kom inn i verkstaden. Skreddaren tok vel imot presten og peikte på den nyslipte saksa bak ryggen til sveinen. Presten gav seg til å spørje ut sveinen, og til slutt kom det:

"Kva er døypenamnet ditt?"

"Eg er ikkje døypt", svara han.

"Kanskje du er ein slags prest?" spurde presten.

"Nei, her er eg skreddar. Mæ-æ-æ!"

"Satan er du!" tora den geistlege.

"Dette verkar ikkje heilt som jus", sa sveinen og tok til å skjelve.

Skreddaren hadde imens lurt seg bak sveinen. Der bøygde han seg ned og klipt halen av han med eit einaste klipp. Den vanskapte sveinen sette i eit brøl, fór av garde og kom aldri meir att.

Halen tok presten for å gøyme den saman med andre raritetar i kyrkja.

Det kom ut kva dei to - presten og skreddaren i lag - kunne gjere. Skreddaren fekk stor søkning og hadde tolv sveinar og seks læregutar i arbeid. Men han tolte aldri at nokon sløste med tøyet og kasta for store lappar i korga. Den skarpe saksa brukte han ikkje meir heller. Den blei gøymd til minne om hendinga. Då skreddaren døydde, blei bilde av saksa hogt i gravsteinen hans og mura opp på kyrkjeveggen.

Dei fem svanene

Det var ein gong ein ung riddar som åtte ei borg. Ein dag rei han ut i skogen med hundane for å jage. Då skremde han opp ei snøkvit hind. Han skunda seg etter, men den rende att og fram over knausar og skar og gjennom bekkar og snar. Til slutt kom han til ein aud og vill dal, og der blei hundane og hinda vekke for han.

Mens han rei omkring og ropte på hundane, kom han til ei elv, og der stod ei vakker jente og vaska seg. Ho heldt ei gullkjede i handa. Riddaren gløymde alt for henne, både hundane og hinda. Det einaste han hadde tanke for, var jenta. Henne ville han ta heim og gifte seg med. Og han tok henne på salknappen og rei til borga.

Men riddaren hadde ei mor som ikkje likte å få sonekone. Ho bad sonen om ta seg i vare og ikkje vere så glad i den unge kona si, og prøvde å sette vondt mellom dei. Men ho kom ingen veg med sonen. Han blei harm og ville ikkje høyre på henne. Då gjorde ho seg blid og vennleg og hjelpte sonen og den unge kona hans på mange slags måtar mens ho gjekk og funderte på noko retteleg stygt ho kunne gjere sonekona.

Så hendte det ei natt at riddarfrua fekk fem herlege barn, fire gutar og ei jente, og alle hadde dei ei gullkjede om halsen. Men straks kom svigermora og tok dei fem små barna mens mora sov, og la fem små kvalpar der i staden. Barna gav ho til ein tenar. Han skulle ta dei ut i skogen og drepe dei. Men ute i skogen klarte ikkje tenaren gjere barna noko. Så let han barna leve og gjekk sin veg.

Det budde ein gammal einebuar i skogen. Han fann barna og tok dei inn i stua til seg og fødde dei opp med hjortemjølk. For hindene kjende han og kom til han kvar dag. Barna var der i sju år.

Då den gamle riddarfrua hadde tatt barna frå mora, førde ho sonen til henne og viste han hundane.

"Der ser du barna som du og kona di har fått", sa ho. "Kvalpar!"

Då riddaren såg kvalpane, trudde han mora, og ville ikkje høyre på bønnene til kona. Han fekk grave ei hole i borggarden og ned i hola blei ho plassert. Der var ho i sju lange år. Til sist såg ho ikkje vakker ut meir, og klede fall av henne av slit og elde.

Imens lærde dei fem små i skogen å felle vilt og leve av kjøtet. Men så hendte det ein dag at riddaren gjekk på jakt. Då fekk han sjå fem barn som lekte mellom trea, og alle hadde dei ei gullkjede om halsen.

Då han kom heim, fortalde han til mora og til vennar og kjende at han hadde sett småbarn med halskjeder av gull i skogen. Då blei mora redd, tok tenesteguten for seg og spurde: "Drap du barna, eller let du dei leve?"

Tenaren tilstod at han hadde lagt dei under eit tre berre. Då sa ho til han at han skulle ri ut i skogen og ta frå dei gullkjedene, elles var det ute både med han og henne.

Den fjerde dagen kom han over dei. Gutane hadde lagt kjedene frå seg og var blitt til ville svaner som svømte på vatnet. Og søstera sat på bredda og såg på svanene som tumla seg og leika. Då sneik guten seg borttil og tok dei fire kjedene. Men jenta flykta, så hennar kjede fekk han ikkje tak i.

Tenaren drog heim til borga og gav kjedene til den gamle riddarfrua. Ho sende dei til ein gullsmed og bad han gjere eit beger av dei. Men då gullsmeden skulle støype dei om, såg han at gullet var så reint såg han kunne ikkje få seg til å smelte det. Så tok han den eine kjeda og slo i stykke og laga ein ring av den, og dei andre vog han, tok vekta i vanleg gullegering og laga eit beger. Så gav han ringen og begeret til riddarmora. Ho låste begge delar ned i kista si.

Då svanene merka at kjedene var borte skreik dei at dei ikkje kunne bli menneske igjen, og sørgde fælt på svanevis. Til slutt flaug dei høgt opp i lufta for å sjå seg ut ein stad der dei kunne halde til, og fann ein stor, spegelblank sjø. Dit flaug dei. Like ved sjøen låg ei borg på ein fjellknaus, og fjellet var bratt og vilt og stakk langt ut i sjøen, og det var ikkje annan veg til borga enn ein smal stig som snodde seg mellom bergveggane. Det var borga til riddaren som var far deira.

Ein dag han stod i vindauget og såg utover sjøen, såg han dei vakre svanene og kasta brød og mat til dei, og sa til folka sine at dei aldri måtte jage eller plage svanene, men mate dei så dei slo seg ned ved sjøen. Og snart blei svanene så tamme at dei kom svømmande til kvart måltid og fekk mat.

Men den stakkars søstera var ganske aleine og hjelpelaus i skogen. Så gjekk ho til riddarborga for å tigge seg noko mat. Der gav dei henne leivningar etter middagen, og dei delte ho med den kvinna i borghola.

Og jenta gjekk ned til sjøen med brødskorper til svanene. Kvar gong ho nærma seg, kom dei svømmande mot henne, og så flaug dei opp og åt av handa hennar og flaksa med vengane. Ho kjælte for dei og tok dei inn til seg. Om kvelden gjekk ho tilbake til borga og sov i hola der kvinna sat lenka, men ho visste ikkje at det var mor si.

Alt folket i borga la merke til dette. Og dei undra seg over at jenta alltid gret når ho fekk sjå den ulykkelege kona i hola. Og dei syntest at dei to likna kvarandre. Då riddaren fekk sjå nøyare på jenta, oppdaga han at ho likna kona hans, og at ho hadde eit gullkjede om halsen. Då let han henne komme inn til seg og spurde:

"Kjære barn, sei meg kor du kjem frå? Kven er foreldra dine, og korleis har du temt svanene så dei et av handa di?"

Då gret barnet og svara:

"Eg har aldri kjent mor eller far, eg veit ikkje om eg har sett dei eingong. Men svanene er brørne mine, og vi er ala opp på hjortemjølk i skogen. Ein dag tok brørne mine gullkjedene av seg mens dei bada, og då blei dei til svaner. Mens dei svømte, blei kjedene stolne. Då kunne dei ikkje bli menneske igjen."

Denne høyrde mora til riddaren, og tenaren hennar. Dei blei fælne. Riddaren såg at dei bleikna, og tenkte sitt. Så gjekk han ut i parken.

Men den gamle hissa tenaren av stad for å drepe jenta. Han tok eit sverd og følgde etter henne ned til svanene. Riddaren stod på vakt like ved og sprang til, og i siste liten fekk han slått sverdet av handa på tenaren. Då kasta tenaren seg på kne og tilstod alt saman.

Men riddaren gjekk til mor si og truga henne til å fortelje alt som det var. Så tvang han henne til å opne kista og gi begeret frå seg. Og han sende bod etter gullsmeden og spurde han ut om begeret. Og gullsmeden tilstod det han hadde gjort, og fortalde at han hadde alle kjedene så nær som eitt. Det hadde han laga ein ring av. Så måtte han hente kjedene, og riddaren gav dei til jenta. Og ho tok kjedene og la dei om tre av svanehalsane. Straks kasta svanene hamane sine og blei menneske, men ein av dei laut vere svane vidare også.

Kona til riddaren blei henta opp frå hola. Ho blei stelt og pleidd til ho blei frisk og vakker att. Men den vonde, gamle mora blei sett i same hola som sonekona hadde sete i gjennom sju lange år og lidt for vondskapen hennar.