• Møllarsonen og havfrua
• Johan
• Stortjuven

Møllarsonen og havfrua

Det var ein gong ein møllar som var rik på gods og gull, og han og kona hans hadde gode dagar. Men ulykka kom over dei. Dei blei fattige, og til slutt eigde ikkje møllaren eingong si eiga kvern. Han gjekk bleik og ottefull i arbeidet om dagen, og om natta kunne han ikkje sove. Ein morgon stod han opp tidleg og gjekk ut. Han håpte det skulle lette å komme i frisk luft.

Som han gjekk opp og ned langs møllevatnet, høyrde han det plaske i dammen, og såg ein kvit skapning stige opp av vatnet. Det var ei havfrue. Han blei så redd at han visste verken ut eller inn eller om han burde bli eller gå sin veg. Mens han stod der rådvill, ropte havfrua på han og spurde korfor han var så sturen. Då møllaren høyrde dei blide orda, sansa han seg og fortalde at han hadde vore rik og lykkeleg, og at no var han så fattig og forgjelda at han ikkje visste si arme råd.

Havfrua trøysta han og lovde at ho skulle gjere han enda rikare enn han hadde vore dersom han ville gi ho det som nettopp var komme til heime hos han.

Møllaren tenkte at hunden hadde fått kvalpar eller katta ungar mens han var ute, og så gjekk han med på vilkåret og skunda seg heim. På trappa kom tenestejenta skundande mot han og fortalde at han hadde fått ein son. Då blei møllaren stiv av skrekk og kunne ikkje gle seg over barnet. Full av sorg gjekk han inn til kona og fortalde ho og skyldfolka som var der, kva han hadde lovd havfrua.

"Eg bryr meg ikkje ein dust om all rikdommen ho lovde meg", jamra han, "berre eg kunne berge guten min!"

Men ingen visste råd, utan den å halde barnet vekke frå dammen.

Guten voks til, og møllaren blei rik på gods og gull. Det varte ikkje lenge før han var rikare enn han hadde vore før. Men han kunne ikkje heilt gle seg over lykka, for han grudde alltid for at havfrua skulle bli lei av å vente og krevje barnet.

Men det eine året gjekk etter den andre, og guten blei stor og lærde å bli jeger. Og sidan han var ein gløgg kar, kom han i teneste hos landsbyherren. Så gifta han seg og levde både godt og vel.

Ein dag var han på spor etter ein hare, og den tok vegen ut av skogen til slutt. Jegeren sette etter og skaut dyret. Han gav seg straks til å flå. Han ansa ikkje at han var like ved kverndammen som han hadde lært å vakte seg for frå han var liten. Då haren var flådd og reinsa, gjekk jegeren ned til dammen for å vaske blodet av hendene. Men ikkje før hadde han rørt ved vatnet, før havfrua steig opp, slo armane om han og drog han med seg i djupet.

Då jegeren ikkje kom heim, blei kona redd. Folka leita etter han, og då dei fann jakttaska ved møllevatnet, var det ikkje vanskeleg å tenke seg kor han var blitt av.

Kona stakkar, ho gjekk dag og natt rundt vatnet og gret og ropte på mannen. Til slutt blei ho trøytt og sovna der. Då drøymde ho at ho gjekk gjennom ei blomstereng til ei stue, og der budde eit trollkjerring som lovde ho at ho skulle få mannen sin tilbake.

Då ho vakna, gav ho seg straks i veg for å finne trollkjerringa. Ho kom snart gjennom blomsterenga og til stua der trollkjerringa budde. Ho fortalde om sorga si og om draumen som hadde gitt ho håp. Og av trollkjerringa fekk ho vite at ved fullmåne skulle ho gå ned til dammen og kjemme håret sitt med ein gullkam. Og så skulle ho legge kammen like ned i vasskanten. Jegerkona takka kjerringa og gav ho rike gåver. Så gjekk ho heim.

Endeleg blei det ny fullmåne. Då gjekk ho ned til dammen og greidde håret sitt med gullkam. Og så la ho kammen like i vasskanten og stirde på dammen og venta.

Då høyrde ho ein sus og eit brus frå djupet, og ei stor bølge tok kammen med seg. Og så varte det ikkje lenge før mannen hennar lyfte hovudet over vatnet. Han såg sørgmodig på ho, men så kom ei bølge og skylde over han, og han blei borte utan å ha sagt eit ord. Dammen låg der roleg som før og glitra i måneskinet.

Rådlaus vimra jegerkona omkring i dagar og netter til ho blei så trøytte at ho sovna. Då kom den same draumen om trollkjerringa over ho. Og straks ho vakna, gjekk ho gjennom blomsterenga til stua der trollkjerringa budde, og klaga si nød. Den gamle fortalde at ho skulle gå til dammen ved fullmåne og blåse på gullfløyte, og så skulle ho legge fløyta like i vasskanten.

Då det blei fullmåne att, gjekk jegerkona til dammen og bles på ein gullfløyte. Så la ho den på stranda. Då bruste og suste det frå djupet, og ei bølge tok fløyta med seg. Og straks heva jegeren hovudet over vatnet og kom høgare og høgare til han hadde brystet over og rekte armane mot kona. Men med det same kom ei bølge og reiv han med seg i djupet.

Jegerkona stod på stranda og var bresteferdig av håp og spenning, men då mannen blei borte, fall ho reint saman. Men så kom den same draumen over ho som dei to førre gongane. Ho skulle gå gjennom blomsterenga til trollstua. Den gamle sa denne gongen at ho skulle gå til dammen straks det blei fullmåne, og der skulle ho spinne på gullrokk og så sette rokken like i vasskanten.

Då det blei fullmåne att, gjorde jegerfrua som kjerringa hadde sagt. Ho sette seg ved dammen og spann på ein gullrokk, og så stelte ho han like i vasskanten.

Då kom det eit brus og eit sus frå djupet, og ei bølge tok gullrokken med seg. Jegeren lyfte hovudet over vatnet, og så steig han heilt opp på stranda og slo armane om kona. Men vatnet fossa og dura og skylde over stranda og reiv begge to med seg. I redsel ropte jegerkona etter trollkjerringa og bad om hjelp. Så blei kona til ei padde og mannen til ein frosk. Men dei kunne ikkje halde seg saman, for vatnet slo over stranda og førde dei til kvar sin kant.

Då sjøen blei roleg att og vatnet fall, blei dei til menneske, men dei var på kvar sin kant, og dei kjende ikkje traktene dei var komne til. Jegeren blei gjetargut og jegerkona gjetarjente, og så gjette dei i mange år langt frå kvarandre.

Så trefte det seg ein gong at gjetarguten kom til det strøket der gjetarjenta heldt til. Der likte han seg, og så blei han der med dyra. Og guten og jenta blei gode vennar og gjette saman, men dei kjende ikkje att kvarandre.

Ein kveld den var fullmåne, sat dei saman igjen, sauane beita, og guten bles på fløyte. Då kom jenta til å tenke på den kvelden ho gjekk ved kvernvatnet heime og bles på gullfløyta, og så kunne ho ikkje bere seg, men laut gråte.

Guten spurde kva ho gret for, og bad ho fortelje, og snart visste han alt saman. Då fekk han auga opp og kjende att kona si, og han sa kven han var. Så gjekk dei saman til heimbygda, og der kunne dei leve lykkeleg resten av livet.

❋ "För en sko mister man ofta en häst." — Ordtaket skjer gjennom ei historie om ein som ikkje ordna ein hesteskosaum i tide. Hesten mista skoen og blei halt slik at den styrta og drog med seg ryttaren. Han brakk ryggen og døydde. I soga ovanfor var det ein glepp i aktsemda til både møllaren og jegersonen hans som førte til stor ulykke. "Man måste akta sig," seier ein på svensk.

Johan

For lenge sida budde det ein fattig gjetar midt i tjukke skogen. Han hadde bygt seg eit hus av plankar, og der budde han og kona og fem barn, alle saman gutar. Ved huset var ein gammaldags brønn med svingstong og ein liten hage. Når faren var ute og gjette, kom gutane ut til han med mat, det var vatn frå brønnen og kål og poteter frå hagen.

Den yngste guten kalla dei Johan. Han hadde vakkert, nesten kvitt hår og var om lagden største og sterkaste av alle fem, enda han var yngst. Kvar dag dei gjekk til hamnegangen, gjekk Johan føre med ein stokk i handa. Ingen av dei andre torde gå først, i fall dei skulle møte noko farleg. Men var Johan i spissen, følgde dei andre trygt etter, sjølv om det bar gjennom mørke skogholt og månen alt kom opp bak fjella.

Ein kveld gutane hadde vore med vatn og mat til faren, gav dei seg til å leike på heimvegen. Johan var den ivrigaste i leiken. Auga hans stråla og kinna glødde.

"La oss gå heim", sa den eldste, "det blir mørkt alt."

"Nei sjå, der er månen!" sa ein annan.

Då lyste det opp mellom dei mørke granene, og ei kvinne som skein som månen, sette seg på ein mosegrodd stein og spann sjølvlysande tråd på ein krystallrokk. Ho nikka til Johan og song:

"Ein snøkvit songar, ei rose av gull,
ei krone frå djupet, og lykka blir full."

Ho ville sunge meir, men tråden hennar brast, og ho slokna som eit lys.

No var dei ganske mørkt og barna blei reint skremte. Dei sutra og gret og tulla om kvarandre. Dei sprang opp av bakkar og ned i kløfter, og til slutt kom dei frå kvarandre.

I mange dagar og netter streva Johan omkring. Han fann verken stua til faren eller brørne sine, og såg ikkje spor av menneske. Skogen var tett og full av åsar og skar. Heldigvis fann han godt med bjørnebær.

Tredje dagen lysna skogen endeleg. Til sist stod Johan på ei vakker, grøn eng. Då blei han gladare. Lufta var frisk og lett, og han pusta den inn i fulle drag.

På enga var det lagt ut garn, for det budde ein fuglefangar der. Når fuglane flaug ut frå skogen, hamna dei rett i garnet. Og så blei dei selde i byen tett ved.

"Jo, han kan eg ha bruk for", tenkte mannen då han fekk sjå Johan, som stod der like ved garnet og glante opp på den blå himmelen. Det var som han ikkje kunne få nok av den.

Fuglefangaren ville gjerne halde litt moro med guten, og så trekte han i garnet. Johan blei fanga og visste ikkje kva han skulle tru.

"Slik fangar eg fuglar som kjem frå skogen", lo mannen. "Bli hos meg, så skal eg lære deg å fange fuglar."

Johan var straks villig, det kunne bli morosamt å stelle med fuglar.

"La meg sjå om du har lært noko", sa fuglefangaren då nokre dagar var gått. Johan trekte garnet, og straks fekk han ein snøkvit songar.

"Vekk med deg og dei kvite songarane din!" skreik fuglefangaren og jaga guten bort frå enga. Fuglen slapp unna og krinsa om hovudet til Johan nokre gongar, og så flaug den inn i skogen att.

Johan visste ikkje at fuglefangaren trudde det bringa ulykke å fange kvite songfuglar; han skjønte ikkje noko særleg av det heile. Han gjekk sturen tilbake til skogen og tenkte han fekk sjå til å finne heim. Dag og natt gjekk han, og fall over steinar og gamle trestammar. Røter og ville bær var maten hans.

Med den tredje dagen lysna skogen, og så stod han i ein vakker liten hage som var full av fine blomster. Johan såg ingen andre i nærleiken, og så blei han ståande og sjå og gle seg. Men gartnaren fekk straks auge på han. Som Johan stod der i sola, likna han ein stor gullblom.

"Jo, han kan eg ha bruk for", tenkte gartnaren, og stengde hageporten og spurde om guten ville bli der hos han. Johan tenkte det kunne vere morosamt å leve i hagen med den vakre blomane så lenge han ikkje hadde funne heim enno.

"Skund deg inn i skogen", sa gartnaren ein morgon, "og hent ein tornebusk. Eg skal pode ei sjeldan rose på den."

Johan gjekk og kom att med ein busk full av gullgule roser. "Vekk med deg og dei gule rosene dine!" skreik gartnaren. Så jaga han guten ut i skogen att, mens han skjente og banna.

Johan visste ikkje at gartnaren trudde det bringa ulykke å finne gule roser, så han forsto lite av kva som gjekk av gartnaren. Men han gjekk trøystig inn i skogen og tenkte han skulle finne stua til far.

Så gjekk han dag og natt, frå tre til tre, frå ås til ås. Tredje dagen lysna skogen, og det blei lysare og lysare, og så kom han til sjøen. Han kunne ikkje sjå enden på den, så stor var den, og sola leika på den blanke vassflata så den glitra som gull. Vakre skip segla hit og dit. Ei fiskarskøyte låg ved stranda. Guten gjekk om bord, såg seg omkring og blei blenda av alt lyset.

"Jo, han kan vi ha bruk for", sa fiskarane, og så støytte dei frå land. Johan var vel fornøgd. På sjøen kunne det bli morosamt så lenge han ikkje fann heim til far att.

Fiskarane kasta ut garnet, men fekk ikkje noko.

"Kanskje du er heldigare", sa ein gammal, kvithåra fiskar til Johan. Guten var ustø og uvant med dette, men han fekk då garnet ut, trekte det opp att, og der låg det ei krone av reint gull i garnet.

"Nei sjå!" ropte den gamle fiskaren. "Du er kongen vår! For hundre år sidan døydde den gamle kongen utan arvingar. Då han skjønte han ikkje hadde lenge igjen, søkkte han krona i havet. Så lenge skulle ho ligge der og så lenge skulle trona stå tom, til eit lykkebarn kom og trekte krona opp av djupet."

"Leve den nye kongen!" ropte fiskarane og sette krona på Johan. Og bodskapen gjekk snøgt mann og mann imellom, så høge hurra helste skøyta der kong Johan stod.

Han stod i stamnen med krona på hovudet og såg roleg på sola som gjekk ned i sjøen. Dei lyse krøllene flagra i kveldsvinden. Snart kunne han få hjelp til å finne stua til far, meinte han.

Stortjuven

I utkanten av ein landsby stod ei lita stue ganske for seg sjølv. Der budde ein fattig gammal mann og kona hans. Dei gamle var bra og strevsame folk, men dei hadde ingen barn. Ein son hadde dei hatt, men han var ein villstyring, og ein dag strauk han heimanfrå utan at nokon visste om det. Og sidan hadde han ikkje latt høyre frå seg, så dei gamle trudde at den einaste sonene deira var daud for lenge sidan.

Så var det ein dag dei sat utanfor stuedøra, det var enda helg. Då køyrde ei gild vogn med seks hestar føre gjennom landsbyen. I vogna sat ein herre, og utanpå ho stod ein tenar med hatt og frakk.

Vogna køyrde tvers gjennom landsbyen, og bøndene, som nettopp kom frå kyrkja, trudde det kanskje ein konge som var ute og køyrde.

Då stansa vogna ved det siste vesle huset i landsbyen, tenaren sprang av bukken og opna døra for herren sin. Han skunda seg bort til dei to gamle. Og dei kom seg opp av benken i ein fart. Herren baud god dag og spurde om han kunne få ete med dei. Det undra dei gamle, men den rike framandkaren sa at han hadde ikkje treft ein kokk som kunne lage potetrullar på rette måten, og no ville han gjerne ete det hos bondefolk, slik han hadde gjort då han var barn.

Så viste dei gamle herremannen inn i stua, og kusken og tenaren køyrde til gjestgivargarden. Mora henta poteter frå kjellaren og sette over vasskjelen. Så skrelte ho potetene og knadde dei med litt feitt, og så laga ho rullar og hadde dei i det kokande vatnet.

Mens mora stelte i kjøkkenet, gjekk mannen ut i hagen med framandkaren for å vise han trea han hadde planta. Han hadde bunde dei til stokkar alle saman, og no gjekk han og såg etter om surringa heldt eller om vinden hadde løsna den, og der den hadde gjort det, surra han betre. Då spurde den framande: "Korfor har du bunde opp denne tynne stammen på tre stadar?"

"Jo", sa den gamle, "den hadde tre knekkar, så eg surra det godt så den skulle vekse seg rett."

"Det var klokt", sa framandkaren, "men der borte står eit gammalt, krokete tre, korfor bind du ikkje det opp?"

Då lo den gamle og svarte: "Nei, ein kan neppe få eit gammalt, kroket tre til å bli rett. Det som beint skal bli, det må ein rette mens det er ungt og mjukt."

"Har du hatt barn?" spurde framandkaren.

"Å ja, å ja", sa mannen, "eg hadde ein gut, men han dugde ikkje til noko, og mange dårlege strekar gjorde han. Til slutt rømde han og er aldri kommen att."

"Du skulle retta han mens han var ung og mjuk, slik som du gjer med trea", sa den framande alvorleg. "Er han no blitt ein slamp og ein villstyring, så er det di skuld. Men sei meg, ville du dra kjensel på han dersom du såg han igjen?"

"Å, eg veit ikkje", svarte bonden. "Han har vel blitt større sidan eg såg han, tenker eg, dersom han er i live då. Men han hadde ein føflekk, og den skulle eg kjenne han på."

Då trekte framandkaren frakken av seg og viste fram ein føflekk. Den gamle slo hendene saman og ropte:

"Du er då fin og fornem, son! Er du greve eller hertug?"

"Å nei, far", sa sonen lunt, "noko ganske anna, eg er stortjuv, for du retta meg ikkje då eg var ung og mjuk. Men la det vere godt, eg er utlært i handverket og ikkje ein elendig fuskar, som det er altfor mange av."

Faren blei stum av skrekk, og av glede også. Og så tok han sonen med inn i stua til mora, som nettopp sette potetrullane fram og baud til bords. Då ho hadde høyrt alt som det var, kasta ho seg om halsen på sonen og kyste han, og så gret ho og sa: "Tjuv eller prins, det kjem på eitt ut, du er guten min, min eigen unge som eg stelte og bar på armane. Og eg er så hjarteglad for at eg fekk sjå deg att før eg døyr!"

Så sette dei seg til bords og tok godt for seg, alle tre.

"Men kva vil gudfaren din oppe på slottet seie?" sa mora.

"Han vil nok ikkje vite noko meir av deg når han høyrer kva du tar deg til. Det endar med at han heng deg", sa faren.

"Eg vil no sjå innom han då", sa sonen, og så henta han vogna si og køyrde til slottet.

Herremannen blei glad då han fekk sjå at gudsonen var kommen seg så godt opp. Han hadde stått fadder til den arme stakkaren for å vere snill mot foreldra. Så gav han seg i snakk med guten og spurde kva han tok seg til. Men då han høyrde at guten var ein utlært stortjuv, då blei han ikkje glad. Han visste ikkje om det var forsvarleg å la ein slik farleg kar gå laus.

"Vi får sjå om du er retteleg utlært", sa han til slutt, "om du er blitt ein slik stortjuv at eg utan skam kan la deg fare, eller om du er ein skarve landstrykar som blir hengd i den første den beste galgen. Og det kan du lite på du skal bli dersom du ikkje greier tre arbeid eg vil gi deg?"

"Det er bra, strenge gudfar", sa guten. "Det er ikkje det arbeidet eg er redd."

Herremannen funderte ei stund, så sa han: "Høyr no dei tre prøvestykka du skal greie. Først skal du stele den beste hesten min frå stallen. Stallkarar og soldatar skal halde vakt og slå i hel alle som vil trenge seg inn til dyret. For det andre skal du stele ringen av fingeren til kona mi og lakenet av senga vår etter at vi har lagt oss. Men hugs på at eg har ladde pistolar ved sida av meg. For det tredje - og det er det verste - skal du stele presten og klokkaren, ha dei levande i ein sekk og henge den i skorsteinspipa. Dørene skal stå opne for deg."

Stortjuven takka gudfaren sin for det lette arbeidet han hadde gitt han. Så gjekk han sin veg. Herremannen gjorde alt han kunne for å passe hesten. Ein stallkar måtte sitte på hesteryggen heile natta. Ein måtte halde dyret i grima og ein i halen. Og soldatar stod vakt for døra.

Dei vakta og vakta, fraus og banna, for det var kaldt, og dei var tørste. Då kom ei gammal, trøytt kjerring gåande. Ho drog ein liten kagge opp av korga si og hosta og harka og stønna på vegen over tunet.

Soldatane kunne ikkje få auga ifrå kagga. Kanskje det var brennevin i den? Slikt sælebot mot nattefrost og skodde? Så ropte dei kjerringa bort til bålet så ho kunne varme seg, og så spurde dei etter kagga. Jo, det var ei brennevinskagge det var visst, og godt brennevin var det også. Dessutan var kjerringa villig til å selje.

Så kjøpte soldatane den eine drammen etter den andre. Og så ropte dei til vakta i stallen at no var det god levemåte å få. Og kjerringa hadde nok å gjere med å skjenke, til kagga var ganske tom.

Men ho var ingen annan enn stortjuven, og han hadde blanda dvaledrikk i brennevinet. Så varte det ikkje lenge før soldatane sov, og vakta sovna. i stallen Det var godt at tjuven stod like ved så han kunne ta imot rideknekten då han seig av hesten. Tjuven sette han over skrevs på bolken, og så batt han karen så han ikkje skulle falle ned og slå seg. Og han som heldt i taumen, fekk ein snor i handa. Stallguten som heldt i hestehalen, fekk ein høydott, og så snorka dei vidare alle tre. Så tok tjuven eit hestedekken og skar det i strimlar, og dei vikla han om hesteskorne så han kunne fare stilt. Og så svinga han seg i salen og rei ut av stallen og den opne slottsporten.

Då det blei lyst, såg herremannen ut av glaset og fekk auge på ein dyktig ryttar som kom galopperande på ein enda gjævare hest. Den syntest han at han skulle dra kjensel på. Ryttaren stansa og helste opp til vindauget.

"God morgon, gudfar!" ropte han. "Hesten din er gull verdt."

"Å din skarv!" ropte herremannen då han så det var hesten hans. "Du er då ein stortjuv! Ja ja, la meg no sjå korleis du greidde det!"

Så tok han ridepisken med seg og gjekk ned i stallen, og var sint. Men då han fekk sjå det underlege selskapet der inne, måtte han le, enda om han tenkte ved seg sjølv: "Når fanten kjem for å stele lakenet mitt i natt, skal han få ei kule gjennom hovudet, for slik ein farleg fyr er det ikkje godt å ha til granne."

Om kvelden la herremannen og kona seg, og ved sida av senga la dei ein ladd pistol og andre våpen. Og dei torde ikkje legge seg til å sove, men dei heldt seg vakne for å høyre etter om nokon rørde seg. Lenge var all stilt, men endeleg, då det var ganske mørkt, var det som ein stige blei sett opp langs veggen, og like etter såg dei ein skikkelse utanfor vindauget.

"Ikkje skrik!" kviskra herremannen til kona, og så greip han pistolen og skaut. Kula gjekk tvers gjennom hovudet på skikkelsen han såg; den vakla og fall ned med eit brak.

"No kjem han ikkje att meir", sa herremannen, "men eg får sjå å skaffe liket av vegen, for eg vil ikkje ha noko bråk. Eg går like godt ned stigen, så høyrer ingen meg."

Kona syntest det var bra, og mannen gjorde som han hadde sagt. Straks etter kom han tilbake i mørket og sa:

"Han er steindaud, men eg kan då gjere så mykje som å la han få eit lik-laken med i grava, og sidan stakkaren mista livet for den ringens skuld, så gir vi han den også. Rekk meg ringen og lakenet."

Kona rekte han begge delar, og så skunda han seg vekk. Men det var nok ikkje herremannen ho gav det til, det var stortjuven. For å gjere det andre prøvestykket sitt, hadde han gått til galgen og skore ned ein som nyleg var hengd. Så slengde han liket over skuldra, sette ein stige til vindauget og lyfte opp den daude. Då skotet gjekk av, let han liket falle og gøymde seg i ein fart. Han venta til herremannen var vel nede av stigen, og så skunda han seg opp til kona og bad om laken og ring.

Neste morgon sat herremannen i vindauget som vanleg. Då såg han ein mann som gjekk fram og tilbake. Det var visst ein kramkar som selde lerret, for han hadde ein bylt under armen. Han hadde også ein vakker ring som glitra og funkla i morgonsola.

Straks ropte mannen: "God morgon, gudfar! Eg håper du og kona di har hatt ei roleg natt!"

Herremannen trudde han skulle få slag då han såg gudsonen lys levande framfor seg, han som han hadde skote med eiga hand og så grave ned. Han spurde kona etter lakenet og ringen.

"Du var jo sjølv inne og fekk det i natt!" svarte ho.

"Det var den fyren, ikkje meg", brølte herremannen. Så stakk han knyttneven ut av vindauget og hytta mot gudsonen og ropte: "Tjuv og kjeltring! Det tredje! Det tredje! Det tredje!" Så stod den tredje prøva for tur.

Neste natt hendte noko rart på kyrkjegarden. Klokkaren, som budde nærast, såg det først og melde det til presten: Over alle gravene kraup små, brennande lys.

"Det må vere dei daude!" kviskra presten og grøste.

Så såg dei ein svær, svart skikkelse på kyrkjetrappa. Den ropte med hol stemme:

"Kom alle til meg, kom alle til meg, for slutten på verda her er nær!
Kom, alle som vil inn i himmelen, og kryp i sekken min her!"

"Skal vi?" spurde klokkaren og skalv så tennene skrangla. "Det er Sante-Per som roper på oss", sa presten, "vi må visst!" Og så gjekk dei skjelvande bort til den svarte skikkelsen.

Det var ingen annan enn stortjuven. Han hadde kjøpt ei mengd kreps og festa tente vokslys på ryggen deira og så sleppt dei ut på kyrkjegarden. Så fekk han tak i ei munkekutte og ein humlesekk. Då presten og klokkaren kom bort til han, kravde han pengane deira, og så fekk dei krype ned i sekken.

Guten snøra den og slepte den med seg gjennom heile landsbyen. Då han kom til ein dam, drog han sekken gjennom vatnet og ropte: "Dette er Raudehavet!" Så bar det over ein bekk: "Dette er Jordan." Så kom dei til slottstunet: "Dette er lykkedalen." Så oppover trappene: "Dette er Jakobstigen."

Til slutt hengte han sekken på ein krok i skorsteinspipa, den som dei brukte til skinker som skulle røykjast. Og så ropte han med fæl og barsk stemme: "Dette er skjærselden. Den varer nokre år!" Så gjekk han.

Presten og klokkaren skreik og ropte så alle husfolka styrta til. Men tjuven gjekk inn til herremannen og sa: "No er eg ferdig med den tredje prøven, gudfar. Presten og klokkaren heng i skorsteinen. Har du lyst, kan du komme og sjå som dei sprellar, og høyre skrika!"

Herremannen let straks presten og klokkaren komme ut av "skjærselden". "Du har vunne", sa han, "her har du eit gullstykke! Men av garde med deg, og la meg aldri sjå deg att. Du kan la deg henge kor du vil for meg."

"Takk, takk, du strenge gudfar, det skal eg", sa stortjuven, "men vil du ikkje løyse ut alt det eg ærleg og reieleg har stole? Hesten er verdt to hundre kroner. Ringen og lakenet hundre, presten og klokkaren sine pengar hundre og tjue. Vil du ikkje, så tar eg det med meg."

Herremannen var som himmelfallen og sa: "Kjære gudson, det er vel spøk. Du vil vel ikkje ta alt det med deg? Eg gir deg jo livet!"

"Så går eg då!" sa stortjuven. Og han henta vogna og let mora og faren sette seg opp. Så stakk han ringen på fingeren og svang seg på hesten som herremannen hadde hatt, og så reiste dei.

Lakenet sende han tilbake saman med eit brev. I det stod det:

"Gi presten og klokkaren pengane tilbake, elles kjem eg att og tar meir." - Vennleg helsing, gudson og stortjuv.

Då blei herremannen redd og betalte. Men stortjuven drog til eit framand land med foreldra sine og blei ein ærleg og bra mann. Det hadde han råd til.

❋ Små tjuvar hängs, de stora tar man hatten av för. (Svensk ordtak).