• Nisseuret
• Sju kjelder
• Krona

Nisseuret

I heile Nederland og Belgia er det fullt opp av nissar. I det flate lendet, dei vide slettene, dei djupe sjøane, sivet som kviskrar, bølgene som mumlar - overalt kviler løyndommar, og her trivst nokre nissar som også er stille og løyndomsfulle av seg.

Det var ein gong ein svirebror som ville heimanfrå og på vertshus.

"Å nei, kjære, ikkje gå i kveld, klaga kona. "Det blir så seint, du blir så trøytt, og så arbeider du dårleg i morgon og tener lite. Ungane og eg treng både mat og klede, og på vertshuset renn mange pengar vekk."

Men mannen ville på vertshus og på vertshus skulle han.

"Lov meg iallfall at du ikkje kjem seint heim", bad kona. "Kom heim klokka ni, så skal eg dekke opp til deg med brød og ost."

Mannen svarte ikkje.

"Kom iallfall heim klokka ti, så skal eg sjå om eg ikkje kan ha eit krus friskt øl ståande ferdig til deg."

Mannen svarte ikkje.

"Kom heim klokka elleve då", sa kona. "Det er rått og vått ute, eg skal legge varmebekken i senga, så du skal få det godt og varmt."

Mannen svarte ikkje.

"Å, lov meg at du kjem heim klokka tolv", bad kona. "Du kjem til å sove vekk alle morgontimane elles."

"Eg har inga klokke", brumma mannen, og så gjekk han.

På vertshuset drakk han og var lystig saman med svirebrørne sine. Seint på kvelden stakk dei ut for å sjå på vêret. Då høyrde mannen ein rar lyd. "Tikk-takk, tikk-takk", sa det. Han bøygde seg og under ein stein fann han eit ur som tikka og gjekk. Mannen stakk det til seg og ville ikkje vise det til kameratane, for han var redd det kunne bli slåssing om uret. Derfor gjekk han heim med det same.

Då han var vel inne i stua, trakk han fram uret for å sjå på det i månelyset. Visaren stod på tolv, og borte i kyrkjetårnet slo det også tolv, så uret gjekk rett. Men med eitt blei det iskaldt og fuktig og så tungt! Og då mannen skulle sjå etter, sat han med ei diger padde i neven!

Han skvatt til og kasta padda på golvet. Den hoppa ut av døra og utanfor høyrde mannen at det knistra og lo, og han skjønte det var nissen.

Neste kveld han skulle på vertshus, bad kona: "Kom heim klokka ni, så skal eg dekke opp til deg med brød og ost."

"Eg har inga klokke", brumma mannen, og så gjekk han.

Men han hadde ikkje vore lenge på vertshuset, så høyrde han at det sa tikk-takk, tikk-takk, og så kjente han at han hadde eit ur i lomma. Han torde ikkje sjå på det, men av vertshusuret skjønte han at klokka måtte vere litt på ni. Han kom seg ut av vertshuset og løp heim så fort han kunne, og på terskelen ville han vrenge lomma si, men då var uret vekk.

I det same høyrde han ein stemme som sa: "Kona di strevar og steller godt på garden og det liker vi nissefolk, derfor skal vi sørge for å gi deg ur så du kjem heim til den tida kona di bed om."

"Å nei, la meg sleppe nisseuret", bad mannen. "Eg lovar at eg skal komme heim til den tida kona mi bed meg om likevel."

"Ja, kan du passe tida så", sa røysta. Og det klarte mannen alltid sidan.

Sju kjelder

Mellom Thale og Dorf Neinstedt med alle dei raude taka ser ein fleire låge, runde åsar. Her og der er dei overgrodde med tornar og krattskog, og andre stadar berre med saftig gras. Desse haugane er graver frå gamle tider, og folk har funne urner og bein i dei. Ved foten av desse toppane ligg sju små kjelder i ein halvsirkel. Vatnet frå kjeldene går saman i ein liten bekk. På toppen av ein av desse haugane stod ein gong sju tre som blei kalla Sju Brør. I dag finst ingen spor av trea.

Sju kongelege brør kom frå England for å fri til dei sju døtrene til kongen av Harz-fjella, for det hadde gått gjetord like til det engelske hoffet om kor pene døtrene var; dei blei endatil kalla fjella sine solstrålar.

Då dei engelske kongssønene kom til Felsenburg der døtrene budde i kongeslottet med faren sin, fann dei fyrstane og adelsmennene frå Sachsen og Thüringen, Franken og Böhmen samla i lag med andre adelsfolk frå bredda av Donau og ravkystane ved havet.

Men solstrålane elska dei engelske prinsane, og lovde å dra med dei til hoffet til far deira. Dette gjorde dei tyske friarane rasande, og dei sa: "Vi vil ikkje la desse framande få rane frå oss det herlegaste i landet vårt utan kamp."

Brørne tok til sverd og skjold, men kongsdøtrene sprang i armane deira og hindra kamp.

Ved midnatt, då fullmånen lyste, flykta brørne i retning av Englands steinete kyst, og kvar hadde sin trulova bak seg på hesten.

Med eitt såg dei forferda jomfruene glansen av våpen i det svake månelyset.

"Kva er det som glitrar der nede på sletta?" ropte dei.

"Ver ikkje redde", sa ungdommane, "det er bølgene på elva Bode."

"Kva er det for piping og pystring i skogen?"

"Trastane syng i skuggen av bladverket."

"Høyrer de det raslar i krattet?"

"Det er berre skremt hjort."

"Kva er det for brusing?"

"Kjelda strøymer ut av berget."

"Og den kviskringa?"

"Det er vinden!"

"De narrar oss. Auga dykkar brenn som lyn, og de har gripe både sverd og skjold!"

"Ver ikkje redde! Vi er med dykk. Våpena våre skal verne dykk."

Ut av krattet storma dei forsmådde rivalane som hadde gøymt seg. Ein rasande kamp følgde, og dei engelske prinsane blei alle drepne. Kroppane deira blei brende, og oska gravlagt.

Kongsdøtrene vende attende til faren sitt slott, men hata friarane som hadde myrda festemennene deira. Kvar dag når sola stod opp, drog dei til staden der brørne låg i djup søvn, og når natta kom, var dei der enda, i tårer.

Kvar kongsdotter planta eit tre ved sida av festemannens grav. Då sju fullmånar hadde gått og dei sat ved gravene ein kveld, kjente dei brått ei stor glede velle opp i seg. Dei tørka tårene, men frå tårene som alt hadde runne ned på bakken, sprang det fram sju klare, boblande kjelder. Smilande tok søstrene kvarandre i hendene, for dei følte at timen for å bli eitt med dei sju brørne var kommen. Om morgonen blei dei funne daude, hand i hand.

(From Maria Elise Turner Lauder. Legends and Tales of the Harz Mountains. London: Hodder and Stroughton, 1881)

Krona

Det var ein gong ei godhjarta jente som tente hos ein gjerrig bonde. I fjøset hos denne bonden budde ein kvit kronorm som stundom song så vakkert om natta, for slike ormar med krone på hovudet kan synge vakrare enn nokon fugl.

Når no den trufaste jenta kom i fjøset og mjølka kyrne og gav dei høy, kraup mange gongar den vesle ormen fram frå sprekken i muren der den budde, og den var så kvit som ei lita mus og såg med kloke auge på den flittige jenta som alltid hadde kjensla av at ormen gjerne ville ha noko av ho. Og snart kom ho i vane med å helle litt varm mjølk i ei skål. Den sette ho bort til ormen, og den drakk mjølka med velvære og dreidde på hovudet så den vesle krona glitra som ein diamant eller ein raud edelstein så det lyste opp i det mørke fjøset.

Jenta gledde seg over kvitormen, og ho la også merke til at kyrne treivst mykje betre etter at ho tok til å gi ormen mjølk. Dei var alltid friske, gav mykje meir mjølk og fekk så vakre kalvar. Det gledde jenta seg også over.

Så trefte det seg slik ein gong at bonden sjølv kom i fjøset akkurat mens kronormen slikka i seg ein mjølkeskvett som jenta hadde sett bort til den. Men bonden var så grisk og gjerrig at han blei like sint som om jenta hadde gitt bort bøtter med mjølk.

"Di udugelege taus du er", skreik han rasande. "Er det slik du steller med sakene til husbonden din? Skammar du deg ikkje over å fôre ein slik giftig orm som dessutan trekker mjølk ut av jura til kyrne om natta - og du lar han vere her i fjøset utan vidare? Jammen trur eg ikkje du er ei heks som har djevelskap for deg i lag med ormen."

Jenta kunne ikkje svare på dei harde orda anna enn med tårer, men bonden brydde seg ikkje om at ho gret. Han skreik og skjelte seg meir og meir rasande, han gløymde kor flittig og trufast jenta hadde vore og blei ved med å bråke og rase.

"Ut av huset med deg, vekk frå garden! Og det på timen! Eg vil ikkje ha ormar i kosten! Og eg treng ingen mjølketjuvar og hekser her heller. Pakk knytet ditt og kom deg vekk - heilt vekk, ut av grenda, og la oss ikkje sjå meir til deg, elles skal du i fengsel, di heks!"

Jenta gret høgt og løp ut av fjøset, gjekk opp på kammerset sitt og pakka saman kleda i eit knyte. Så gjekk ho ut av huset og over tunet. Då blei ho tung om hjartet, for i fjøset rauta den kjærasten kua hennar.

Bonden var gått sin veg, så ho gjekk inn i fjøset att for å seie farvel til dyra. For trufaste tenarar har det slik at buskapen til husbondsfolket blir like kjær for dei som om den var deira eigen. Derfor seier også budeiene det første året dei tener på ein stad, "kua til husbonden", det andre året "kua vår", og det tredje året og alle åra etter "kua mi".

Så stod jenta der i fjøset og gråt og klappa kvar ku, og yndlingskua slikka handa hennar, og så kom ormen med krona krypande bort også.

"Lev vel, stakkars ormen min, no er det vel ingen som vil gi deg mjølk meir!"

Då reiste ormen seg opp som om den ville legge hovudet i handa hennar, og med eitt fall ormekrona ned i handa på jenta, og ormen glei ut av fjøset. Det hadde han aldri gjort før. Det var teikn på at han drog frå staden der dei ikkje unnte han ein mjølkedrope meir.

No gjekk den stakkars jenta sin veg og ante ikkje kor rik ho var. Ho kjende ikkje makta til ormekrona. Den som har ei ormekrone og ber ho på seg, har lykka med seg. Alle liker ho, og ære og glede følger ho.

Då jenta hadde gått ei stund og komme ut av landsbyen, møtte ho den rike lensmannssonen, den vakraste karen i grenda. Faren hans var nettopp daud. No fekk han jenta kjær med det same. Han helste på ho og spurde ho kor ho skulle og korfor ho drog frå tenesta si. Då ho klaga si nød, bad han ho gå til mor hans og seie det var han som hadde sendt ho.

Ja, jenta gjekk til lensmannskona og sa det sonen hadde gitt ho beskjed om, og kona fekk slik tillit til ho at ho beheldt ho hos seg.

Om kvelden då alle drengane og jentene på den store garden kom inn, måtte jenta som var ny i tenesta bede bordbøn, og alle syntest det var akkurat som orda i bønna kom frå ein engel. Dei blei gripne av andakt og fekk jenta så kjær. Og då dei hadde ete og den fromme jenta hadde bedt bordbøn og kveldsbøn og tenestefolket var gått igjen, då tok den rike lensmannssonen jenta i handa, førde ho bort til mora og sa:

"Kjære mor, gi oss velsigninga di - for ho vil eg ha til kone, eller ingen!"

Slik blei den fattige jenta den rikaste kona i landsbyen og lykkeleg blei ho også.

Men den gjerrige bonden som blei så sint for ein mjølkedropes skuld og som jaga ei slik trufast tenestejente frå garden, han gjekk det ikkje så bra. All lykka drog frå han saman med kronormen. Først måtte han selje buskapen sin, så jorda, og den rike lensmannssonen kjøpte alt saman. Kona hans leidde dei kjære kyrne som no var blitt hennar eigne, til fjøset med grøne kransar over horna, ho klappa dei og let dei slikke hendene hennar, mjølka kyrne, og gav dei høy sjølv.

Mens ho heldt på med det såg ho med eitt den kvite ormen igjen. Då trekte ho fort fram krona og sa: "Det er vakkert av deg at du kjem hit til meg. No skal du få så mykje nysilt mjølk du vil ha kvar dag, og her har du krona di igjen med mange takk for at du har hjelpt meg slik! Eg treng ho vel ikkje lenger, for eg er blitt rik og lykkeleg ved kjærleik, truskap og arbeid.

Då tok den kvite ormen krona si tilbake og budde i fjøset til den unge kona, og over garden hennar kvilte fred, lykke og Vårherres velsigning. [55-60]