Vega

Våpenskjoldet Amund Thorisen som fich frihed [= blei adla] aff Kong Hans for sin mandoms skyld, aatte Ringenæs [Ringnes, Stange] paa Hedmarchen, Wanneskalen paa Felden og meget meere gods. Vingen symboliserte som regel en berømthet eller vern. Hjelmen (rustningen) står for ridderlighet. Den flakte [på-langs-delte], halve ørna symboliserer en person med anseelse, en som er aktiv i viktige affærer, opphøyet, kløktig og med rask fatteevne. Klok og skjønnsom i saker der tvilen råder. (Den franske lilja er egentlig ei stilisert sverdlilje, en iris, som symboliserer reinleik og uskyld). [Frå våpenteksten i Iver Nielssøn Hirtzholms våpenbok som no ligg i Nasjonalbiblioteket, avd. Oslo, Handskriftsamlinga, Ms 4o nr. 597.]

"Kløktig, rein og riddarleg", det kan vere noko å leve opp til i behageg harmoni med ordet "Adelskap forpliktar (til eitt eller anna)". Det får så vere. Ingen seier visst at halv ørn er daud ørn eller halv vørdnad eller halvkløkt. Heller ikkje at halv lilje berre er halv-rein og halvt uskyldig. Det er no så, det . . .

Av kong Hans (regjeringstid 1483-1513) fekk Amund skjold og hjelm, dvs adelsfridom, "for sin manddoms skyld". Våpenskjoldet er kjent: Det er vertikaldelt, med ei halv lilje i eine feltet og ei halv ørn i det andre. Han blei vel adla for å ha kriga godt eller heldig under kongen.

"Etterslekta hans er godt kjent," fortel Bjørn Jonson Dale. Og Store norske leksikon, Stange bygdebok og Ringnes gardshistorie fortel om Amund at han fekk Ringnes Gard (i Stange, Hedmark) av kongen, i lag med adelsbrevet frå han - og tidfestar når Amund eigde garden, fortel at kona hans heitte Elisabet og reknar opp etterslekt som hine har gjort:

Dei fortel om at Amund Tørrison eigde Ringnes gard i 1508. Det er ein storgard sju km sør for Hamar i Stange kommune ned mot Mjøsa. Ringnes var setegarden til Amund mellom 1508 og 1528, med adelsnamnet Kamp. Kona hans heitte Elisabeth. Det er eit kvinnenamn som går att i etterslekta.

Dei hadde to søner, Peder Amundson på Andenes og Torgils (Tørris) Amundson på Igerøya i Vega. Torgils var gift med Angerd Torsteinsdotter på Torge, også kalla Torget og Torgar. Øya Torget ligg sør i Brønnøysund kommune. Fjellet Torghatten med eit hol i midten, er eit kjent landemerke der.

Magdalena og barna hennar med Jon frå Orknøyene

Torgils og Angerd i Vega fekk Magdalena som ei av døtrene sine. Magdalena - med fullt namn: Magdalena Tørresdotter Kamp - gifta seg med orknøy-nordmannen Jon Randall, borgarmeister i Bergen, og truleg orknøyadeleg. Dei fekk mellom anna to søner saman.

Magdalena var født kring 1515. Litle-Jon (Tomasson) fra Orknøyene (av ei ætt Randall), var den første mannen hennar. Jon var kjøpmann i Bergen og den eine av byen sine to første borgarmeistrar. Då Litle-Jon døydde, dreiv Magdalena handelen vidare; ho heldt fram som jøpkvinne (kjøpmann er ikkje heilt godt, vel) og gifta seg opp att med ein fut på Sunnmøre.

Med Litle-Jon hadde Magdalena fått sønene Tomas og Carsten. Dei slo seg begge slo ned på Sunnmøre, Tomas i Spjelkavik og Carsten på Fyrde i Volda. Carsten Jonson Randall til Fyrde fekk stor etterslekt med kona si, Maren Jørgensdotter Staur. [2]

Bjørn Jonsen Dale om Torgils (Tørris) Amundsen

I året 1521 svarte "Torgils Amvndsen" 68.5 lodd sølv i tiand­pengeskatt (medrekna barnepengar), og var då ein av dei rikaste på heile norskekysten (Erik på Austnes i Haram var rikare: han svarte 76 lodd sølv samt 30 lodd for jordegods og 36 lodd for barnepengar, i alt 142 lodd) [Den gamle vekteininga lodd er om lag lik 15 gram].

Samme året leverte "Tørils Amvntsen" av Brønnøy sokn 17.5 våger fisk på Bergenhus - trulig tiende av soknet - og dette tyder på at han var "skipper" (jekteeigar).

I tavla er Tørris og Angerd oppførte med 1 barn, Elisabet, gift med Trond Ivarson. Dette tyder eg slik at berre Elisabet av barna var gift då tavla blei sett opp. Elisabet­namnet var ikkje fra morsætta, men kan ha vore namnet på mor til Tørris Amundson; dette høver godt med at broren Peder på Andenes, også hadde ei datter Elisabet (Elsebe Nonne).

Tørris og Angerd hadde to barn til: Magdalena Tørrisdatter og hustru Anne Tørrisdatter som 1597 var "ved" 90 år gammal. Anne var nok eldst av dei tre søstrene, Magdalena trulig yngst. Anne var født seinast 1510, Magdalena kanskje 1515. Magdalena sine ungdomsår fall dermed sammen med den borgarkrigsliknande tida før reformasjonen blei innført 1537.

[Tilpassa frå Dale (jf. nedanfor)]

Noko meir bakgrunnsstoff

Fru Angerd på Igerøya var adeleg av Aspa-ætta, som hadde sete på Nordmøre og eigedommar vidt omkring, også på Fosen. Mor hennar var gift med adelsmannen Torstein Kuse på storgarden Torge på Helgeland, på øya der fjellet Torghatten er eit kjent landemerke.

Ei sjeldan ættetavle frå reformasjonstida reknar opp Aslak Jonson (frå 1400-talet) sine etterkommarer. Det er erkebispar og lagmenn, prestar, setesveinar og adelsfolk av høgare og lågare adel med namn som Teiste, Solle og Kuse - dei fekk alle tilknyting til Nordmøre, Trøndelag og Nord Norge.

Aslak hadde mellom andre dottera Jorunn. Ho blei gift med Trond Toraldeson, som var far til Arne på Huseby. Arne var bror til erkebispen Olaf Trondson, og far til Angerd Arnesdotter som var gift med adelsmannen Torstein Kuse på Torge-garden på Helgeland.

Mellom døtrene til Angerd og Torstein var Angerd Torsteinsdatter. Ho blei gift med "Torgis Amundson" på Igerøya ved Brønnøysund, i det som no er Vega kommune. Torge og Vega er nabokommunar.