Daud med og utan legens hjelp
Den 15. april 1998 rapporterte Jason Lazarou og Bruce H. Pomeranz (i "Incidence of Adverse Drug Reactions in Hospitalized Patients", JAMA (Journal of the American Medical Association, Vol. 279) at det var over to million rapporterte reaksjonar på medisinar årleg i USA, og at over 100 000 av verknadane er døyelege.
Jon Barron (2008) vurderer det reelle talet til å vere høgare, fordi legar ikkje er flinke til å rapportere biverknader der borte i Statane: I Annals of Internal Medicine var det berre førtifem prosent av 3504 indremedisinarar som svarte på ei undersøking, som innrapporterte kollegane som var forringa og handla ukunnig. [Annals of Internal Medicine. "Professionalism in Medicine: Results of a National Survey of Physicians". The American College of Physicians. 2007. [◦Lenke]
Her i landet er det også slik at legane ikkje rapporterer inn alle biverknadane. I ein artikkel av Svein Reseland heiter det at "innleggende lege mistenkte medikamentbivirkninger i 24 % av tilfellene, men ingen ble innlagt under denne diagnosen. Legene ved medisinsk avdeling mistenkte bivirkninger i 73,3 % av tilfellene, kirurgene i 27,3 %. Ingen ble meldt Bivirkningsnemnda." Reseland fortel vidare:
En studie ved Sentralsykehuset i Akershus (nå Akershus universitetssykehus) viste at det var 9,5 dødsfall per 1 000 innlagte sykehuspasienter pga. legemidler, og omtrent halvparten skyldtes skader oppstått selv om legemidlene ble inntekne på korrekt måte. Med ca. 830 000 døgnopphold ved norske sykehus i 2003 tilsier dette flere tusen legemiddelrelaterte dødsfall årleg. Flere andre studiar bekrefter at forekomsten av alvorlege og døyelege legemiddelreaksjoner er svært høyt.
[Svein Reseland. "Fatale bivirkninger av legemidler". Tidsskr Nor Lægeforen 2005; 125: 786. [◦Lenke]
Legar og sjukehus ikkje er ansvarlege for meir enn ein knapp million estimerte dødsfall i USA årleg, blir det fortalt.
Barron drar også fram at det er ikkje tilfeldig at når legar streikar i ein by eller eit land, er det færre som døyr der. I Israel døydde halvparten så mange som vanleg ein månad det var legestreik i 1973, med sameleis resultat i 1983 og 2000. "Legar er menneskelege . . . dei bergar somme og drep andre", skriv Barron, som synest "det uhaldbare er at dei kveler all konkurranse".
Kjelde: Jon Barron: "Doctors: See No Evil". Baseline of Health Foundation, 2008 [◦Lenke]
Daude på sjukehus
Sjukehusinfeksjonar er den fjerde hyppigaste dødsårsaken i industrialiserte land, etter kreft, hjarteinfarkt og slag. Dei kan dessutan ta livet av 3400 menneske kvart år her i landet, vurderer professor Bjørg Marit Andersen, som er smittevernoverlege ved Ullevål universitetssjukehus.
Nøyaktige tal frå Skandinavia manglar. Men utrekningar på bakgrunn av internasjonale data kan tolkast dit at kanskje 60.000 nordmenn blir smitta kvart år på sjukehus, og at 3400 døyr.
Før jul publiserte Folkehelseinstituttet resultat frå ei undersøking av 10 167 pasientar frå 51 sjukehus og 19 480 bebuarar frå 401 helseinstitusjonar for eldre. Folkehelseinstituttet registrerte at 6,3 prosent av sjukehuspasientane drar på seg ein infeksjon, og at eldre og alvorleg sjuke som i utgangspunktet har nedsett immunforsvar, er særleg utsette for infeksjoner.
[Dagbladet 9 januar 2008 - ◦Lenke]
Homeopatiske middel
Pinleg for Karl Evang. Homeopatiske middel blei forbodne her i landet under helseminister Karl Evang på 1950-talet med den offisielle grunngivinga at dei var skadelege og ikkje verka (!). Der klikka det for Evang og Co. Homeopatisk foreining gjekk til sak mot avgjerda, og helsedirektoratet tapte i Høgsterett. Grunnen var at dersom midla ikkje var fysiologisk verksame, var dei ikkje skadelege. Då ville ikkje Høgsterett at dei skulle vere forbodne.
I Noreg er homeopatiske middel reseptfrie på apotek. Alle norske apotek er lov-forplikta til å skaffe homeopatiske middel som er oppførte på Legemiddelverket si lange liste [◦Lista i PDF-format].
Det finst laktosefri homeopatiske middel frå apotek i utlandet. Dei homøopatiske pillene frå norske apotek er stinne av sukker.
Det ein gjer er å suge søte piller no og då - dei er ikkje beiske ein gong, og skal vere utan fysiologisk verksame giftstoff. Det avgjerande er i kva grad homøopatiske middel hjelper når ein held tru på dei og suggesjon ute av det. Men i store drag gjer ein slik som sjølvhjelp:
- D 6: 6 piller sugast minst tre gongar dagleg.
- D12: Likeins.
- D30: 10-12 piller sugast minst ein gong dagleg, helst to gongar dagleg, og då morgon og kveld av di midla skal porsjonerast ut - det er meininga det skal gå mange timar mellom, etter doseringsreglar.
Høgare potensar enn D30 er mellom anna D200, M, 10 M og CM. Kanskje ein bør få hjelp av ein kunnig person. Det gjeld å fare varleg. Ein kan sjå på det som eigensorg, familieomsorg og komplementær behandling heller enn alternativ behandling. Naturmedisin skulle i alle fall ikkje fortrenge og erstatte medisinsk sjekking og behandling. Dei som treng medisinsk undersøking og oppfølging, treng å oppsøke kvalifiserte behandlarar.
Gleda over placebo
Lær noko av narremedisin. Nokon kvar kan kanskje finne ei viss glede i at inntil 7 av 10 betringar frå vanlege legemiddel kan tilskrivas tru, suggesjon og tilfelle - det er placeboeffektar - seier professor Olov Lindahl (1978) Det runde talet - 70 prosent - blir tatt for god fisk generelt rundt om i den medisinske delen av verda. Ta det med slingringsmonn, så går det nok betre.
Mykje av verknaden til lykkepiller (70 %, tilmed) ser ut til å komme av trua på dei, og då er dei ikkje betre enn placebo, "narremedisin", syner det seg [◦Lenke].
Elles: "When in doubt, win the trick (I tvil? Vinn "knepet")" er eit bridgesitat som kan brukast vidt. Ein får iallfall prøve.
For å runde det av
Hans Flaatten skulle helst sett god forsking. Professor og overlege Hans Flaatten ved Haukeland sjukehus i Bergen skreiv i 2012:
I desember [2011] kom resultatet fra en nasjonal studie på omfanget av . . . død. I 2010 døde 4723 pasienter ved våre sykehus på grunn av en skade påført fra helsevesenet . . .
I 2010 døde cirka 41000 personer i Norge, ifølge Statistisk Sentralbyrå. Av disse døde 14452 på somatiske sykehus, ifølge Norsk Pasientregister (NPR), og blant dem var en tredel (33 prosent) døde aven påført skade. [Les: "De er påført en dødelig skade", forklarer Flaatten]
Flaatten greier ut om korleis tala har komme fram: "Ulike grupper har
gjennomgått 7819 pasientopphold fra 19 helseforetak. Pasientopphold skal være trukket tilfeldig . . . Det er fra disse oppholdene en altså fant at 0,66 prosent ([tilnærma] 52 pasienter)
døde som følge av en påført skade. En har så justert tallet opp for å passe til det totale antallet somatiske innleggelser i 2010, ifølge NPR. Slik kommer tallet 4723 frem."
Flaatten meiner at mange slike rubriserte dødsfall eigentleg hadde andre årsaker, og viser til ei gransking frå Nederland. Der såg forskarar gjennom data for 3983 pasientar som døydde på sjukehus, og kom fram til at daude gjennom sjukehusskade omfatta rundt fire prosent av alle sjukehusdaudar. Flaatten overfører:
Gitt 14452 dødsfall på norske sykehus i fjor gir
dette et helt annet tall; cirka 580 dødsfall som kan forebygges. Da tror jeg vi befinner oss på et annet og riktigere nivå enn det som kan utledes fra rapporten.
Det konstruerte talet til Flaaten, 580 dødsfall som følge av sjukehusskade å døy av - tilseier at det døyr ikkje fleire enn i underkant av to per døgn slik. Utrekninga hans kviler blant anna på ei formoding om at forholda på sjukehusa og kvaliteten av behandlinga i desse to landa ikkje er monnaleg forskjellige. Nederlandske forhold bør ikkje ein forskar tru er dei same i andre land, som Noreg. Tru gjer forskinga svakare. I fall sjukehus og legar i Nederland gi monnaleg betre stell og betre behandling, blir til Flaatens utrekning feil. Det eg gjer her, er å gjere merksam på ei mogeleg feilkjelde, stor eller lita: Ein får helst la vere å tru-jamføre mellom landa, for å vere sikrare. For det er ikkje utan vidare gitt at ein får sameleis resultat i Noreg ved eit liknande opplegg. ("Ein skal ha kontroll på variablane sine".
Forskingsresultat krev også grei kvalitet i handsaming og vidare utleiingar av dei. Eg for min del vil gjerne at Flaaten si jamføringsbaserte halvtru på 580 ligg nærare dei faktiske tilhøva enn 4723, men heilt sikker er eg ikkje, ikkje enno. Ein skal vere nøktern: Sjukehus fungerer betre dersom det døyr to for dagen enn tretten., men det ville vere greitt med mindre mengder også, og med god statistikk utan slurv i svingane.
Sjukehusskade - noko motsett av det ein strever etter.
Det er ikkje skade på bygningane - sjukehusa - som er meint. Det er skade nokon får på sjukehuset. Jamfør med noko anna som Dr Flaatten vedgår: "Vi har store mørketall på rapportering av uheldige hendelser i vårt helsevesen." Han meiner det er somt som ikkje blir rapportert! Såkalla mørketal kjem inn i bildet og kan forkludre for ein der ein ikkje veit heilt kor mykje eller mange det eigentleg er tale om: På sjukehus døyr folk av både det eine og det andre. Ikkje berre (1) feilbehandling, men også (2) "passivt gale" som grip om seg og truar, som antibiotikaresistente sjukehusbakterier. Er i så fall det å bli utsett for eit miljø med bakteriar å døy av å rekne som sjukehusskade i statistikken? Det kunne vel vere greitt å vite med tanke på at slike bakteriar kan bli eit kjempeproblem frametter. (3) Dødsfall kan også vere følge av legemiddel-dosering der ein ikkje gir høveleg middel, god nok dosering og middel utan krypande skadeverknadar (biverknadar). Kvart av desse momenta kan kanskje slå ut så mykje at ein til sist døyr av det før tida.
Av grunnane til feilmiddel, feildoseringar og krypande biverknadar for somme middel kan nemnast: Folk taklar ikkje gjennomsnittsdoseringar like godt og kan reagere på stoffa i somme middel. Dei indre ◦organa til folk har forskjellig storleik og forskjellig kapasitet (Morild 2015; Allport 1961, 5-8).
Gordon Allport gir døme på korleis menneske er opptil svært ulikt laga under overflata, og korleis ingen er gjennomsnittleg på alle vis, som han skriv. (s. x, 9).
hypofysen: weight varies from 350 to 1,100 mg.
skjoldbruskkjertelen: vekta varierer frå 50 til 300 mg; talet på kjertellappar (lobes) varierer frå 2 til 12
testiklane: vekta varierer frå 10 til 45 mg.
binyrene: vekta varierer frå 7 til 20 gram, det er også ein tifaldig variasjon i kor tjukk binyrebarken er.
[Allport s. 8]
Allport peikar også på at det varierer sterkt korleis ein reagerer på legemiddel og på kva behov ein har for mineral og protein (aminosyrer). Dette er ikkje noko nytt, og litt i denne "variasjons-gata" er nemnt så vidt i Morild-intervjuet. (Allport, s. 8).
Det kjem også til at hos eldre minskar i regelen evna til å kvitte seg med kjemikalier etter kvart, fordi fleire indre organ ikkje fungerer så godt meir om ein har bikka sekstifem og sytti, for eksempel. Her kan det også vere større individuelle variasjonar. Vi eldast ikkje like eins eller like fort. Den biologiske alderen til mediterande kan elles bli fem til femten år yngre enn den kronologiske alderen til gjennomsnittet i aldersgruppa si. Det er forsking på det, med svært interessante data. [Dr David Orme Jonsons oversyn]
Demens og skrøpeleg dosering.
Men like fullt, etter som ein eldast, seint eller fortare, kan delar av legemiddel hope seg opp i organismen og det kan gå gale for seg om ein får gjennomsnittsdosar som ikkje er tilpassa eldre og skrøpelege kroppar. Slikt har vore kjent lenge. Til dømes viste ei undersøking ved ein gamleheim i Boston mange eldre som var diagnostisert som demente og fekk medisin for det, blei friskare eller friske av det når dei ikkje fekk legemidla sine. Meir spesifikt: Ein tredel var framleis demente då, ein tredel blei betre og ein tredel viste seg å ha vore legemiddelforgifta. Funna gav til fasit at rundt to tredeler av bebuarane på gamleheimen var blitt regulært legemiddelforgifta så symptoma likna demens (alderssvekking). Den interessante undersøkinga dukka opp i avisene alt på 70-talet. Frå ei nyare undersøking kjem konklusjonar som "Most nursing home residents with advanced dementia receive medications with questionable benefit that incur substantial associated costs." ("Dei fleste med framskriden demens og som bur på pleieheimar, får medisinar dei har tvilsam (diskutabel) nytte av, og det følger vesentlege kostnadar med desse medisinane." [Gitt att]) (Tija et al., 2014).
Bruk statistiske tal nøkternt og gå inn for gagnlege førebyggingar og normal livsstil jo før jo heller.
Så gjennomsnittsbaserte doseringar som kviler på utrekningar for friske vaksne, kan bli heilt feil for barn, og dessutan gamle og sjuke, som det elles blir fleire av.
Sideverknadar av medisin risikerer også å bli underrapportert. Men det er som følge av slike rapporteringa som går gjennom "filtera" at somme legemiddel blir tatt av marknaden fordi dei har biverknadar tilseier det.
Konklusjon inntil vidare: Vil du vere med i dette "kjøret", kan det lønne seg å vare varsamt. Og ein får ikkje la seg skremme unødig av fakta og ulike overslag ifrå å få tiltrengt behandling ved norske sjukehus - ikkje enno iallfall. Men om ein er skremt, kan ein jo gagne helsa i god tid for å sleppe innlegging og det som kan følge der.
Mange sjukdommar kan førebyggast, og det er jamt klokare enn å prøve fåfengt å bli frisk att sidan. Den som førebygger høveleg, kan tilmed bruke angsten for mogeleg, framtidig sjukdom føre vare, i god tid, helst mange år slik. Då kan ein venteleg minske sjansane for ei rekke sjukdommar hos seg sjølv eller kommande slekter. Det kjem an på kor flink ein er i val av tiltak og å følge opp.
Ein lærer seg til dømes sunnare livsstil, bra kosthald med lite sukker (!), og å stresse ned jamt. Farene ved ikkje å følge slike enkle råd blir etter kvart synlege for mange. La deg ikkje skremme, gå til legen dersom "au" ikkje gir seg. Få kunnig diagnose om det går. Det er det ikkje alle som får. Feildiagnostisering er også eit problem som dei har gripe tak i i USA. Men dersom diagnosen er bra, kan ho hjelpe: Anten ved å berolige deg eller ved du får fakta som hjelper deg meir eller mindre.
Det er elles altfor seint å søke hjelp frå alternativ medisin med meir når ein er døyande av eit eller anna ein godt kunne førebygt.
