• Esteten Ullmund
• Forunderleg statistikk
• Veit ikkje
• Kva Ullmund sa
• Makt i blikket
• Mellom to fjøler
• Kunsten å svømme
• Forbetra drikk
• Veslehusa

Esteten Ullmund

Ullmund blei forkjøla og mista luktesansen for ei tid. Akkurat i dei dagane fann han ei praktfull kappe som låg ved vegen som om nokon hadde kasta den. Kappa verka god som ny og såg heilt rein ut. Han tok ho først med seg heim og la seg, for han skulle ha middagsluren sin.

Så stod han opp, tok på seg kappa og gjekk ut att. Det han ikkje hadde merka, var at kappa stinka heilt forferdeleg. Folk flydde frå han i alle retningar.

"Det er jammen einsamt å vere estet", klaga han. "Folk som ikkje har vett på det vakre, går glipp av mykje fint!"

Estet (her): venleiksdyrkar, person som legg vekt på det estetiske; kunstskjønar, estetikar.

Forunderleg statistikk

Ei tid då Ullmund hadde tatt arbeid som lærar, hadde han så elendig lønn at han blei fattigare av det. Ein dag sa han til ein lærar ved ein annan skole, ein som tente godt: "Alle pengane eg tener går med til mat."

"Å, så det er problemet", sa den andre læraren. "Eg for min del bruker berre fem prosent av pengane på mat, eg."

Veit ikkje

Ullmund sende ein gong den fremste lærlingen sin av stad for å teste lærdommen til ein ung mann som gjerne ville gifte seg med dottera til Ullmund. Den unge mannen var frå ein enkel heim.

Då lærlingen kom tilbake frå oppdraget, fortalde han: "Han svarte, 'Eg veit ikkje' til alt. Eg er no ikkje så sikker på han . . ."

Ullmund sa: "Det er jo storarta! Eg tykker allereie om å ha ein slik mann til svigerson!"

Kva Ullmund sa

"Kva har livet lært deg, Ullmund?" spurde nokre ein gong.

Han sa: "Eg hugsar noko – skal tru om det ikkje var slik:

"Det er ikkje mat, alt som glimrar. Dessutan kan smiger, mat og velstand la fiendar sleppe til og øydelegge folk mens dei er opptatt med å nyte og endatil takke.

Lyttarane gjekk sin veg og fortalde alle dei møtte at Ullmund ikkje hadde lært mykje. Dette fekk Ullmund høyre, og sa til dei: "Kva vil de eg skal seie? Trur de ærlege spørsmål og svar er lett vunne her på jorda?"

Makt i blikket

Ullmund hadde konsentrert seg så lenge for å lese ei bok med lita skrift at han fekk eit bydande blikk. Ein dag han sat ute i sola og skulle lese litt til, blei han avleidd av ein fugl som song vakkert i greinene over seg. Ullmund ville ikkje ha noko av at ein songfugl forstyrra han i lesinga, og såg så kvast på fuglen at han datt i bakken - fuglen, altså. Der låg han, daud.

No tenkte Ullmund at han visst hadde makt nok i blikket til å stire i hel dei han ville. "Sanneleg har lesinga gjort nytte", tenkte han nøgd. Så kom han seg på beina og gjekk mot næraste bygd. Han kom til eit velhalde hus og banka på, for han var blitt svolten og tørst. Kona i huset kom i døra.

"Kom med mat og drikke, kvinne, for eg har komme langt, eg", sa han.

"Så snart eg kan", sa kona og gjekk inn og lukka døra.

Tida gjekk, men det tok lang tid før ho kom att. Han såg kvast på ho og sa: "Du er heldig som får leve, så lenge som eg har måtta vente."

"No vel, men så er eg heller ikkje nokon fugl som syng og fell ned frå treet". sa ho.

Mens han stod der og ikkje visste kva han skulle tru om dette, gjekk kona inn att. Ein tiggar kom snart til og helste han:

"Ullmund, har du drepe i dag? Somme blir narra av andre, og somme av seg sjølv. Det er det du får sjå i auga no. Så kanskje du bør samle deg litt betre om plikta di, heller?" Og med det gjekk han sin veg.

Mellom to fjøler

Ein lege sette inn annonse i avisa om kva han kunne gjere. Han kunne blant anna gjere krumme ryggar rette om dei så var krumme som bogar og hovudet var heilt nede ved tærne. Sjølv når det stod slik til, kunne han gjere ryggane rake, skreiv han.

Fetteren til Ullmund drog til han for å få behandling. Legen la han mellom to fjøler, og skrudde dei tettare og tettare saman, så ryggen blei stramma meir og meir. Fetteren skreik i store smerter. Enden på visa var at legen fekk retta ut ryggen hans ganske bra, men då var fetteren daud.

Då slektningane gjekk på legen og skreik og laga oppstyr, sa han til Ullmund, som også var der. "Eg garanterte å gjere ryggen rett, men ikkje at nokon skulle leve igjennom det."

Ullmund svarte: "På sett og vis rett, og ein kan vanskeleg lage omelett utan å knekke egg."

Kunsten å svømme

På kort tid døydde så mange pasientar for legen i bygda at slektningane deira kom med våpen i hand og ville fakke han. Men han slapp vekk om natta ved å stupe i elva og svømme vekk utan at nokon såg han.

Seinare den natta kom han heim og fann Ullmund heime hos seg. Han sat og lét som han las i ei bok om medisin. Legen sa til han: "Ha ikkje slik hast med å studere den boka. Det ein treng aller først, er å kunne svømme."

Forbetra drikk

Ullmund ville ikkje bli udøyeleg ved kunsten sin, men heller ved å drikke ein spesiell drikk som stod skildra i ei interessant bok han hadde. Han laga i stand drikken sin og testa han på ein hund aller først. Straks låg hunden som daud. Så drakk han sjølv, og fall straks i koll. Ein av lærlingane hans trudde framleis på han, og drakk også av drikken. Etter litt låg også han på bakken utan å røre seg.

Dei andre lærlingane drog no for å førebu gravlegginga. Men straks dei var gått, kom Ullmund til sans og samling att. Han reiste seg, men ramla saman nokre gongar. Så han sette seg på huk og mulla: "Dersom eg hadde visst at eg skulle falle ned att så mykje, ville eg ikkje stått opp!"

Mens han sat på huk, fann han ut korleis han skulle forbetre drikken sin. Han dryppa nokre dropar i munnen til lærlingen og hunden som låg der. Straks tok dei seg inn att og vakna opp. No var dei alle tre blitt udøyelege - iallfall levande -, og fryda seg.

Deretter gjekk Ullmund til borgarmeisteren i ein flott by for å syne fram livseliksiren. Men ei portvakt drakk opp alt saman. For dette blei mannen dømt til å døy av den rasande borgarmeisteren. Men portvakta sa: "Om De vil drepe ein som har drukke livseliksir, kan to ting skje. Døyr eg, viser det at han ikkje verka heilt som tiltenkt. Døyr eg ikkje, har De skaffa Dykk ein fiende som De ikkje kan bli av med."

"Det høyrest sant og rett ut", samstemte Ullmund.

Borgarmeisteren lét portvakta leve. "Eg tar ikkje sjansar med det overnaturlege", sa han.

Veslehusa

Det kom så tronge tider at Ullmund laut leve av å la folk som gjekk forbi der, få bruke veslehuset* hans for pengar. Ein nabo fekk nyss om stoda og samrådde med kona si om å sette opp eit veslehus langs vegen, han også. Ho sa at når han Ullmund alt hadde ordna med slikt, var det kanskje ikkje penger i å sette opp enda eit veslehus langs vegen i det heile.

Men naboen ville og skulle bygge det, og alt frå første dag håva han inn pengar frå folk som gjekk forbi og trengte å lette seg. Ingen brukte Ullmunds veslehus meir, og nabokona lurte på korleis det kunne vere.

Mannen hennar sa: "Eg sit i veslehuset hans dagen lang."

Ein annan nabo til Ullmund fekk høyre om desse veslehusa, og sette opp sitt eige ved vegen han også, og tok ikkje betaling i det heile. For kvart besøk gav gjødsel til markene hans, tenkte han.

Snart fekk han auge på ein mann som gjorde seg klar til å gå inn på eit av dei to andre veslehusa for å lense*. Han sprang til og prøvde å hindre han i å gå inn der. "Her er det gratis og like godt", sa han og peika på sitt eige veslehus. Han fekk mannen til å gå dit.

I mellomtida sette han seg inne på Ullmunds veslehus og kvilte ryggen. Mens han sat der, feis han, og utan å tenke vidare over det, sleppte han uforvarande ut ein god del meir. "Eg sannar feilen", sa han sørgmodig, "eg drap eit lite insekt og let dei store sleppe unna!"

* Veslehus: dass, utedo.

Lense: (Her:) late vatnet, urinere.