• Balderøy ved Vigrøy
• Balderhola
• Balder-fingrane
• Prov på at noko er sant kan mangle
• Beowulf kjempa mot både troll og drake
• Gullkjeda i gamleskogen

Balderøy ved Vigrøy

Balderøy har namnet sitt etter kjempa Balder. Mellom Balder og kjempa Vigar fann det stad ein stor kamp på det som då var ei landtunge mellom Balderøya og Vigrøy. Dei to stridande stampa og stridde fram og tilbake over landtunga til all molda og grusen forsvann i vatnet omkring. Då mørket fall på hadde Balder drive Vigar til Vigrøysida. Då heldt dei opp og tok seg heim kvar til sitt, Balder til Balderøy og Vigar til Vigrøy. Mellom dei låg det no eit sund som båtar kunne segle gjennom.

[Jf. Thiele, bd 1, s. 5: "Balder og Hother"]

Balderhola

Då Balder ifrå Balderøya hadde drive kjempa Vigar til Vigrøy, gav han folket sitt ordre om å grave ut ei hole i bergveggen vest på Balderøya, for han var ein fjong, flott kar som ikkje fekk så mykje fred og ro som han trong. Og fred og ro, og det fann han i hola. Inngangen til hola låg om lag 55 meter over havet. Opninga var om lag trettiåtte meter høg, så han fekk godt med sol om kvelden. Hola gjekk om lag hundre og førti meter innover i fjellet. Dei inste sekstini metrane var botnen ganske flat.

Sidan den fjonge Balder heldt til rundt opninga, har hola blitt heitande Fjong-hellaren.

Balder-fingrane

På garden Mudderholen ligg ein halvstein av stivna mudder, og i muddersteinen kan ein sjå avtrykk av fem fingrar. Det blir fortalt at gode, milde Balder ein gong budde der, men fekk ikkje eit augeblikks fred for kona. Då slo han i steinen så hardt at dei fem fingrane hans skapte varige merke. Enno syng barna når dei leikar:

Balder og den arrige kona
kom i krangel.
Der slo Balder ein stein.
Ni slag vil vi slå i stein og gå heim.
Eitt, to, tre, fire, fem, seks, sju, åtte og ni -
Dermed går ryggen fri.

I Prestekrøniker frå 1765 heiter det: "På Mudderud finst ein stein, og i den kan ein liksom sjå eit grep av ti fingrar." Under steinen skal den kjende kjempa Steinhard (Steinar) ligge daud. Juleleiken blant barna der kan ha opphav i ein strid der Balder slår i hel ein prestemann ute etter kiv. Dét var andre tider, om dei fanst.

Godt prov på at noko er sant kan mangle

Om prov på noko manglar, trur ein eller lar vere, og lèt neppe att døra for godlynt underhaldning heller.

Somt gjeld både nattlege draumar og gamle folkeeventyr. Fagfolk innan psykoanalyse og jungiansk litteraturanalyse påstår slikt. Dei kan ta feil i noko, og ha ganske rett i anna, så ein skulle dokumentere det ei setter fram, og gjerne på godtatte vis. Baldwin Hergenhahn (2005, 499-504) gir eit avklarande samandrag av forsking over delar av den grovt dogmatiske læra til Freud. Ein kan i regelen ikkje finne ut kva som er sant i den truslæra. Sagt med Hergenhahn på vitskapleg vis: "Freud's theory violates Popper's principle of falsifiability." (s. 504) Det vil seie ein kan ikkje etterprøve deler av psykoanalysen.

Men same kva, Sigmund Freud og disiplar gav seg til å tolke gamle greske segner og kom fram til nokså overraskande poeng i si tid, og Carl Jung og andre Freud-disiplar - som Erich Fromm - gav seg i kast med å tolke eventyr og annan litteratur også. Dei syner eigentleg at det kan bli lite føremålstenleg å berre forkaste vas som vas - sidan det kan gøyme seg skattar midt i noko som verkar som vas, men kanskje "løyner gull" på figurativt vis. For å finne "gullet", går ein over til andre "bølgelengder" enn dei konkrete, enn dei i syninga, enn ein først tenker seg. Det same gjeld truleg draumane dine. At somme hardhuda forståsegpåarar ser ut til å tolke mangt tullete, slik Erich Fromm tolka Raudhette, kan ein også ta med i rekninga. [jf. Berne 1973, 42-47]

Ei av dei store utfordringane er å prøve å finne fram til kva som stemmer, kva som tyder kva, og kor gode prova er på nett det. Når gode prov og avklaringar er mangelvare, gjer en venteleg best i å halde saka svevande, in suspensio, utan å gjere seg opp noka fast meining enno.

Tilbake står vi med ein annan lærdom: Ein får no og då gjere seg nytte av dei reiskapa ein har for å kome frametter og få til betringar og løysingar i livet, jamvel om reiskapa ikkje er heilt tipp topp - berre ein kan vere tent med dei.

Beowulf kjempa mot både troll og drake

Beowulf heiter eit gammalt dikt om helten Beowulf som hadde eit fælt troll, Grendel, imot seg, mora til trollet og ein drake. Etter å ha vunne over dei to første, kunne Beowulf herske i Götaland i femti år, heilt til han døydde av såra sine etter ein kamp mot ein drake han vann over. Så blei Beowulf hauglagt, står det. [Baff]

"Det var det", kan ein tenke, men det blei dikta om Beowulf, og diktet lever og leverer bakgrunnskunnskap enno. Beowulf tyder 'bie-ulv' eller 'bijeger', og diktet kjem frå 700-1000 i vår tidsrekning. Handlinga er lagt til Danmark og Götaland (Geatland), der helten voks opp og seinare herska. Det omtvista verket er eit "forteljande heltedikt" med bokstavrim, i angelsaksisk litteratur. [Sjå svensk Wikipedia, s.v. "Beowulf"]

I boka The Beowulf Poet har Donald Fry samla essays over "det beste diktet som har overlevd etter ein meisterleg handverkar i teknikkane som kvar diktar i einkvar tidbolk har for handa." Det dreier seg om det som blir kalla "meistring av struktur of veving av stoff, for det meste i å handtere avvik frå emnet - mastery of texture and structure, mostly in the handling of digressions". [Tbpc 1, 4]

Ikkje alle klarer å avvike frå hovudsaka og likefram hyllast for det. Thomas Bulfich fortel elles historia om Beowulf kort i kapittel 42 i mytologi-verket Bulfinch's Mythology: The Age of Fable, or Stories of Gods and Heroes.

I dette gamle diktet finn vi element som også er i eventyra: Troll og drakar, og kamp mot dei. Troll og drakar . . .

• Figurativt språk kan fakke og nærme seg det fryktelege.
• Mange husdrakar lager huskestue.
• Ein må freiste å fange inn att og verdsette den djupe grundinga. One must seek to recapture and esteem the deep pondering", skriv J. Tolkien, som blei inspirert av trollet Grendel mellom anna. [Tbpc 13]

Heile Beowulf i engelsk prosaversjon: [Lenke]

Stammora frå Giske

I mellomalderen var det ei stormannsætt på øya Giske i havgapet. Stamfaren til ætta var gift med dotter til ein fiende av Heilag-Olav, men var trufast mot kongen og følgde han ut av landet då kongen blei jaga ut. Dotter til ættestamfaren, Tora, blei gift med Harald Hardråde og blei stammor til ei kommande kongeslekt. Så langt stemmer soga!