Sjølv i buddhismen

Buddha vandra omkring i førti år etter å ha vakna, etter å ha vunne nirvana. Han fanst i ettertid.

Roper du det store spørsmålet i mørket: "Er det nokon der?" og du får svaret, "Her er ingen", får du velje klokt kva du vil tru.

Nirvana, det store målet, blir skildra av Buddha som verdt å oppleve, og det er ikkje å drepe eller sløkke seg. For å oppleve nirvana lyt ein vere til. Den som ikkje finst, verken opplever eller fortel om det opplevde. Og Buddha vandra rundt rundt i førti år etter å ha vakna, blitt opplyst, erfart nirvana, for å kunngjere litt av kvart.

Den som seier det ikkje finst noko sjølv, kastar ut barnet med vaskevatnet, som ein seier. Sidan oldtidstekstar i buddhismen blei redigerte, og det finst ulike oppfatningar i somme av dei, treng ein neppe tru hardt på lirumlarum frå folk som meiner dei eigentleg ikkje finst . . .

Buddha godkjente sjelevandringslæra og karmalæra som taler om gjengjeld over fleire liv - og talte om moralsk ansvar som svært viktig. Alt dette kan verke absurd om det "ikkje er nokon der inne", om det ikkje finst nokon som vandrar frå liv til liv med karma, for eksempel. I fleire samtalar sa han dessutan somt som kunne tyde på eit langvarig sjølv, som gir eit liv god meining og gjer god moral føter under seg. (Ames, Dissanayake og Kasulis, 1994:283-91, passim)

I lys av dette kan ein forstå at opptil ein tredel av alle buddhistane i India i ei tid fokuserte på at det finst ein pudgala, ein 'varig person' djupt innvortes i kvar enkelt, og med støtte i at Buddha ein stad seier at det finst einkvan som "ber børa (bunten)". Slik pudgala-buddhisme var utbreidd omkring Ganges og aust til Vietnam, og varte fram til 1100-talet, i rundt 1400 år. Noka døgnfluge var det ikkje. (Sjå førre sida). Dessutan tar fleire greiner i Mahayana - den største retninga i buddhismen og ikkje utdøydd -, høgde for at det finst eit vesen.

Mange truande opp gjennom hundreåra har altså site med oppfatninga av at det finst nokon, eit vesen, ein person, ein som "ber bunten [dvs. "aggregata" i sinn og kropp] og så vidare. Børa det er snakk om her, er ymse indre "aggregat" ["ting" som heng saman] etter gjengs forståing av det ordet. Denne "nokon" innom hjartet gjer teoriar om karma ("gjengjeld"), gjenfødsel og nirvana skjønelege, for korleis kan ein vakne og vere til etterpå, eller bli født i nye liv om ein ikkje er nokon? Korfor nemne karma frå tidlegare liv og inn i framtidige liv, om det ikkje er nokon til å bere og klare karmaen (den utliknande gjengjelda)?

Og korleis kan nokon som ikkje er til, vandre og snakke om nirvana i rundt førti år? Er du nokon sjølv? Om ikkje, har ikkje argumenta dine om kjernelæra verdi heller, sidan "det kjem ingenting ut av ingenting", som førsokratikaren Parmenides meiner. Noko av det same gjeld for snurrepiperier med unødvendig fiksfakseri og resonnement-krumspring ut frå eit nedarva dogme om at ein sjølv ikkje finst. Ingentingar kan ein då ikkje få noko godt frå? Ein tom brønn skulle ein ikkje vente vatn ifrå.

Buddha blir ofte framstilt som lærar for gudar på høgare tilværenivå, men i buddhismen trur ein også at det finst opplyste gudar, devaar "englar". (WP, "God in Buddhism")

Haldninga til Buddha i tidlege skrifter er imot spekulasjonar. Han verkar først og fremst skeptisk til prov frå andre lærarer om at dei kan leie disiplane sine til det høgste godet. Han freister ikkje å motbevise at Gud finst, er vurderinga til Richard P. Hayes ut frå Devadaha Sutta (1991).

I palikanonen fortel Buddha Vasettha at Tathagataen (den vakna, Buddhaen) var Dharmakaya sjølv, var Sanningskroppen eller kroppsleggjeringa av sanningsanden, så vel som "blitt Sanning", "Ein som har blitt Sanning". Buddha seier såleis: Kvar den som ser Dharma ser meg; kvar den som ser meg ser Dharma." [Vakkali Sutta, i Samyutta Nikaya (SN 22.87)]

Det liknar umiskjenneleg lære frå Mundaka Upanishad (III. 2.9 om at den som har sanna Brahman (Gud), blir Brahman. (Digha Nikaya 27:9; Walshe 1995:409])

❋ Buddha vandra omkring i førti år etter nirvana var nådd, så nirvana er slett ikkje "utsløkking" av ein sjølv. Buddha fanst etterpå. Og ingenting av verdi kjem or ingenting.

Zen er ei mahayana-utforming

Mahayana, som tyder storvegen, er den største buddhismegreina. Somme reknar Vajrayana (diamantvegen, tantrisk buddhisme, tibetansk buddhisme) inn under Mahayana. Kjernelæra derifrå, om storsymbolet, Mahamudra, er ekte Zen, fortel ein som kjente begge, omsettar og professor [Garma] Chen-Chi Chang, også skrive Chenji Zhang med nyare skrivemåte, pinyin. (1920-88). Han blei lært opp i kinesiske kloster og innvigd i tibetansk buddhisme, før han gifta seg og blei professor ved Pennsylvania State University. Professor Chen har skrive den framifrå boka The Practice of Zen - ei fin innføring i kinesisk zen. Zen fann vegen til Japan frå 1100-talet. Chen skriv i

Buddhism is essentially a basis and support for the realization of . . . the Ultimate Reality. Tathana ("Thatness") is the Buddhist term to connote this indescribable supramundane attainment [in Evans-Wentz 1967, xxxiv]. . . .

A study of [Milarepa's] Biography and Songs shows that he did not practise this Yoga of the Path of Form only, but previously and primarily had practised the Mahamudra [in Evans-Wentz 1967, xxxv].

The essentialities of the practical teaching of Buddhism . . . can be found only in Zen and such Tantric yoga as is taught by the Mahamudra. . . . These Tantric Schools . . . produced great numbers of enlightened beings [in Evans-Wentz 1967, xxxv].

From my own personal experiences in the study and practice of both Zen and Tantricism, I have discovered that the teachings of Zen and the advanced Tantricism of the Mahamudra are identical. Any difference discernible is merely the superficial and external one of diversity of style and methods of presentation. The essence is wholly the same [in Evans-Wentz 1967, xxxv-xxxvi].

Zen-lærarar fortel at når ein oppfattar Gud som den endelege verkelegheita, den Eine, finst Gud i buddhismen også, for i buddhismen er målet å finne inn dit, vakne i nirvana. [Meir]

Kvar og ein kan freiste å ha spørsmålet om Gud er i buddhismen svevande, in suspensio, som det heiter. Spør like gjerne: "Finst eg?" Om ikkje, har nokon narra deg. Når du til dømes snakkar om Gud eller gudar i Buddhismen, gjeld det å fatta kva meining orda har i buddhisme-samanheng, og kva "finnast" er å forstå som. Det er ikkje heilt enkelt - ikkje å vere såpekokar heller.

Tru kan gjere ein farleg og blind for fakta og føre til så mangt. Ein kan jo slutte å tru på tullball. Ved ikkje å gi etter for tru som blir dosert av andre (som kan tene på ho eller slavar under ho), blir ein ikkje så omfattande træltatt ved tru, og held seg friare til sinns om ikkje anna.

Å praktisere metodane og prinsippa og etterleve moralen og hauste fordelar av buddhismen, det gjeld heilt fram, fortel Buddha, og det er kjernen i det meste av det som kjem.

❋ Ein gjer vel i å leve vel gjennom hagleg utøving til gagn for seg, sine og sitt.

Gud og Buddha fremma buddhismen - noko attåt

I Brahmasamyutta, står det at det var Skapar-Gud Senior som bad Buddha gjere kjent læra si. Dessutan står det i Tevijja Sutta (attfortalt ovanfor) at Buddha seier: "Eg kjenner Gud (Brahma) og Guds Rike (Brahmaloka), og veien til Guds Rike, og praksisvegen som ein kan vinne [nå inn til] Guds Rike ved." (DN 13 ◦Tevijja Sutta [On Knowledge of The Vedas]; Holder 2006, 160; Walshe 1995, 193).

Dagleg levevis som konkret avspeglar Guds ande står sterkt

Det gjeld å ikkje strekke seg lenger enn skinnfellen rekk. Ein lyt forstå kor begrensa kvardagssjølvet er, både i djupn og erfaringar. Dei fleste har berre konforme erfaringar, dessutan.

Ei anna interessant side ved dette er: Enn om du har treft Gud ute på vandring, utan å skjøne kven du møtte? "It takes one to know one". Kanskje du enno ikkje har det som skal til for å sanse slikt høveleg? Sanseregisteret er ganske smalt, i grunnen.

Den beste tanken i dette kan vere om lag som Zen-meisteren Dogen viser: Det gjeld å finne kvardagsutfaldingar som harmonerer med det høgaste – som har slik samklang. Har ein forstått kva som kjennermerker Gud ut frå høge skildringar som ikkje gir gale inntrykk (det er fare for det), kan ein avstemme seg godt til Guds vesen ved å prioritere desse: Halde seg til sanninga, verne gleda si, ikkje gå inn for alt rart og overflatisk berre – motar og diller og anna rart – og ved å leve i samklang med det høgste eller beste, blir ein vel også meir fornøgd med livet, tru eller ikkje tru.

No kan ein gå vidare og spørje om Gud er i og bak buddhismen, og svaret er ja og tja - for eksempel nokre tjaaa til at den storbrysta kona til Jahve - ho Gud mellom israelittane i oldtida - er med i dette. Ho Gud - den kanaanittiske morgudinna og himmeldronninga kalla ◦Asjera, kan vere verdt nokre tjaaaa.

❋ Buddhas rettleiingar for godt levevis krev neppe noka tru, og er eigna for sjølvhjelp.

Nokre ord om levevilkår og rake tilpassingar

Grunnleggande buddhisme blei modifisert og utpensla alt i antikken. Somme tilpassingar er tillate, fortel Buddha [jfr. Vilama Sutta]. Ikkje alle sider ved buddhismen ifrå oldtida høver i vår tid så godt som då, blant anna fordi levevilkåra i det store og heile er blitt annleis. Buddhistmunkar som i gamle skrifter blir instruert i å dra til villskogar under regntida og klare seg der på eiga hand utan materiell hjelp eller framifrå verktøy, finn ikkje alltid regntida, jungelen, eller grunn til å leve akkurat slik no til dags. Det er berre slik det er.

Tidene endrar seg, og buddhismen er neppe på sitt beste om den fortel folk nær Sahara (Tibet, Mongolia, Svalbard, osv) å gå til og frå villskogen to gongar årleg. Alt i oldtida slutta munkar flest å leve slik, enda det står i gamle skrifter at slik skulle munkar gjere det. I staden slutta fleire seg saman i kloster og liknande. Tilpasningar frå farne tider er ikkje alltid heilt perfekte, det er nå så. Buddhismen har dessutan tilpassa seg kulturane i land der den har fått vekse i ro. Gode og behagelege lokale tilpasningar kan fungere, men hovudkjernene i buddhismen får normalt ikkje endrast ved slikt.

❋ Buddha gav ut verktøy for sjølvhjelp til eigenutvikling og sjølvhjelp på mange måtar. Ikkje berre for munkar og nonner, men for vanleg folk også. Å la vere å bryte dei fem moralnormene som Buddha set fram, er ikkje det verste. Ein har også lov å utvikle seg forstandig.