• Buddhismen lever
• Vegen er utanfrå og nedanfrå og innetter

Buddhismen lever

Det gjeld å sette seg så ein blir lykkeleg.

Dharma i buddhistisk samanheng tyder ofte læra etter Buddha. Buddhismen av i dag har rike utfaldingar med mange variantar, og somme sider er for innvigde. Men i den overleverte, lange teksten om dei siste dagane til Buddha, seier han: "Eg har forklart sanninga utan å skilje ho i ein open og ein lukka del. Den som har nådd inn til sanningslandet (ein Tathagata), opererer ikkje med noka hemmeleg lære . . . og har ikkje noko ønske om å leie fellesskapet (sanghaen)" (sjå Lie 2005, 92).

Læra etter Buddha, Dharmaen, inneheld gode poeng som folk flest kan vinne på. Han har råd til legfolk og strammare opplegg for munkar og nonner. Det er neppe alltid gjerleg å måle forskjellige variantar av buddhismen opp mot kva Gautama Buddha sa i dei eldste overleveringane, for det er fleire variantar av dei - som Mahayana og Theravada -, og fleire løysingar.

❋ Eit gode som er lønnsamt - kostar det eitkvart?

I eit nøtteskal

Om rett ferd til lykkerike. Buddhismen er eit levevis som har ein filosofi og ein veg (utfalding) knytt til seg. Buddhismen har hatt ei sentral rolle i mange land i Austen gjennom nesten 2500 år. I den tida har den utvikla seg gjennom mange ulike skoledanningar og regionale utfaldingar. Han freistar å fortelje kva som er rett ferd (dharma) så ein kan leve lykkeleg, utvikle eller fullbyrde seg og nå den hi sida som heiter nirvana, også kalla nibbana. Nirvana er eit "lykkeland", seier lærediktet Dhammapada. Det gjeld å vere lykkeleg og ha det godt, tilmed.

Buddhismen har endra seg ganske kraftig med tid og stad i samgang medsamfunn i endring og ved tilpassingar til andre samfunn enn det gamle vediske samfunnet som buddhismen opphavleg stod fram i. Somme snakkar om buddhismar, og ikkje buddhismen. Likevel er så mykje felles mellom greinene frå oldtida og til i dag, at det gir meining å sjå på buddhismen som eitt gammalt tre, og ikkje fleire likearta tre. Det er rom for forskjellig i buddhismen.

❋ Lykkeriket nirvana har ikkje alle gått inn i.

Endra forhold, endra kutymar for buddhistmunkar og -nonner

Læra om sjela kom vekk til slutt. Ulike lærde har ulike syn på når Gautama Buddha blei født og når han døydde. Dei fleste lærde i den vestlege kulturkrinsen held seg til at Buddha levde frå ca. 563 fvt. til ca. 483 fvt. (fvt. = før vår tidsrekning, f.Kr.). Då levde han mot slutten av vedisk tid i India. (WP, "Vedic period")

Sideblikk: I Buddhas levetid blei læreverka som blir kalla upanishadane til i Nordvest-India. Men i Nordaust-India fann ein mange lærer og praksisar som skilde seg frå dei vediske i upanishadane. Blant dei ikkje-ortodokse sektene i Buddhas tid, finn ein jainane, og ajivikaene. Dei trudde og trur at sjela finst.

I den vediske kulturen delte ulike religiøse samfunn same språk, der sjela blir kalla atman (sjølvet eller "sjela"). Buddha sjølv blei yogi og starta ein livsveg for dei som følgde han. Frå desse enkle ideane kom trua på læraren, læra etter han og fellesskapet han starta. Desse tre kallast dei tre juvelane i buddhismen.

❋ Tre juvelar, men krona blei ikkje med på ferda lenger enn 1400 års tid.

Pudgala, ein sjølv på eit vis

Ei av dei fire viktigaste retningane - Tanken om sjela - kostelegast av alt, trur mange - levde godt i buddhismen i mange hundre år frå ca. 280 f.Kr. gjennom pudgalavadinretninga. Ho blir også kalla vatsiputriya, og var sant å seie ei av dei dominerande retningane i tidleg, indisk buddhisme. Om bevisstheit fanst, fanst også nokon som var bevisst, nemleg pudgala, og som kom til syne i liv etter liv. Pudgalavadinane tolka Buddha dit at det fanst eit sjølv, ein person. (Jf EB, sv. "Pudgalavadins")

Sammatiya-skoledanninga i pudgalavadin-tradisjonen, blei vidt spreidd, i India, Bengal og til midt i Vietnam. Den kinesiske pilegrimen Hsüan-tsang skildra sammatiya-skolen som ei av dei fire viktigaste buddhistretningane på 600-talet e.Kr. Pudgalaretninga fanst så lenge buddhismen fanst i India, til 1100-talet. Det blir ca. 1400 år med pudgalatru, det. (WP, "Pudgalavada")

Andre buddhistretningar i oldtida meinte trua på pudgala likna læra om atman, sjølvet, og meinte Buddha hadde tala imot slikt. Den oppfatninga blei ståande fordi slik lære var spreidd utanfor India før buddhismen i India fall saman.

Dei som trur at eit sjølv ikkje finst, kan godt hevde ut frå skrifter som blei skrivne godt etter Buddha var faren, at han lærte at det ikkje fanst noko sjølv. Det Gautama då ikkje kunne forklare, men som lærde har freista å bortforklare - er at i så fall var han også ingen - ingen som fatta, ingen som blei opplyst, ingen som underviste i medkjensle - og det kom ingenting ut av han. Læra om ikkje-sjølv er ingenting frå ingen for den som gjennomskodar talar av det slaget. Det er rein logikk. (IEP, "Pudgalavada Buddhist Philosophy")

❋ Det er ikkje alltid ein smakebit på framande ord fell i smak.

Beinvegen

Rette vegen etter læra. Bra, metodisk utvikling ut frå yogalæra og -metodane til Buddha er beinvegen, skal ein feste lit til avslutningsord han stadig innprente dei som følgde han.

Ver flittige, oppmerksame, vis sjølvdisiplin, vakt sinn og tankar i djup konsentrasjon. . . .

Den . . . som lever etter læra i all si ferd, som lever eit heiderleg liv i all si ferd, han og ho er det som gir meg den aller største heider, han og ho er det som viser meg den høgaste respekt . . . Øv dykk opp i å leve etter læra og å leie et heiderleg liv i alt . . ." (Lie 2013, 208)

Rette merksemd går saman med djup konsentrasjon - med få ord: metodisk øving i fagna meditasjon. Det er gjennomgangstema og starten på somt som er bringa vidare i buddhistiske yogaskolar i Mahayana og Vajrayana. Det er beste del av den åtteledda vegen, middelvegen også, med at ashta, lem, blir omsett til ledd. Det er oppøving det er snakk om.

❋ Gi heider: gå middelvegen dugleg - iallfall skikkeleg, tyder det.

Utforminga av buddhismen: Vekst og øydelegging, eller?

Buddha ignorert, eller? Læra og oppbygginga og utforminga av munke- og nonnevesenet i tidleg-buddhismen før kløyvingar tok til, varte i om lag 150 år. Tidleg-buddhismen blei kløyvd i ulike sekteriske skoledanningar over korleis munkar skulle vere organiserte og kva for reglar dei måtte lyde, som korleis munkane skulle lagre salt, om dei kunne drikke surmjølk etter middagstid, og så bortetter. Først fleire hundreår etter, rundt 100 evt. kom usemje om læresetningar med i bildet. (WP, "Early Buddhism; "Second Buddhist council")

Så Buddhismen greina seg etter kvart. Kva Buddha gjekk inn for, blei kanskje ignorert, og anna lagt til.

• Den harde heimløysa for vandremunkar blei for det meste ignorert til fordel for klostertilpassa munke- og nonneliv.
• Fri formidling utan løyndommar blei avløyst av esoteriske retningar som kløyvde og greina seg. Meir ufridom kom til.

Og så vidare. Var endringane vekst og utvikling, forfall eller blandingar av forfall og utvikling? Om det var forfall i det, var det så fall tildekt forfall? Kunne det vere tale om forfall fram til øydelegging av tanken om å vere til, for eksempel? Ein kan spørje om så mangt.

I alle fall steig Vajrayana, diamantvegen, fram i India. Det er buddhisme for innvigde imot Buddhas ikkje-hemmeleghald. Diamantvegen finst ikkje i den eldste buddhistlitteraturen, i Pali-kanonen og ágamaane. Vel så viktig er vel at Buddha ikkje stod for noko esoterisk sjølv. Det går godt fram i "farvelskrifta" etter han og fleire andre tekstar. (WP "Agama (Buddhism)")

Her kjem døme:

Buddha: "Eg har forklart sanninga utan å skilje ho i ein open og ein lukka del. Den som er kommen fram til sanninga, opererer ikkje med noka hemmeleg lære. . . . Den som er kommen fram til sanninga, har ikkje noko ønske om å leie munkefellesskapet eller om at munkefellesskapet skal vere avhengig av han. . .

. . . Stol på dykk sjølve, ikkje berre på andre . . . og stol på sanninga", sa Buddha. (Lie 2010, 266-67)

Han forklarer at sjølvstendig "stoling" skjer litt etter litt ved å gi slepp på litt av kvart og å skode merksamt og med stor forståing, det vil seie å halde seg merksam og identifisere fenomena etter kvart. Litt etter kvart kjem venteleg sanne førestellingar til ein slik.

❋ Ein treng å halde seg sann for å ha sanne førestellingar.

Samtale i fred og ro

Kring vennehjelp i undervisninga. I ein samtale mellom Buddha og ein landsbyhøvding kjem dette fram:

Buddha: "Sett at ein bonde har tre åkrar. Den eine åkeren er svært god, den andre er middels og den tredje er dårleg, med mykje sand og salt i jorda. Når bonden skal så, kva for åker trur du han då sår først? Den gode, den middels gode eller den dårlege åkeren?"

Høvdingen: "Då sår han den beste åkeren først, Meister, og deretter sår han den middels gode. Til slutt kan det hende han sår den dårlege åkeren, eller det kan hende han lèt det vere. Om ikkje anna så kan vel den åkeren til nød duge som beiteland."

Buddha: "Munkane og nonnene mine er som den beste åkeren . . . Dei underviser eg i læra som er god i starten, god midt på og god mot slutten, og forklarer både hovudinnhaldet og alle dei små detaljane for dei. . . .

Vanlege lekfolk, både menn og kvinner, er som den middels gode åkeren. Også dei underviser eg i læra som er god i starten, god midt på og god mot slutten, og forklarer både hovudinnhaldet og alle dei små detaljane for dei. . . . Fordi [også] dei tar tilflukt i meg . . .

Asketar og bramanar som følger andre lærarar, er som den dårlege åkeren. Også dei underviser eg i læra som er god i starten, god midt på og god mot slutten, og forklarer både hovudinnhaldet og alle dei små detaljane for dei. . . . Og korfor? Om dei skulle forstå berre så mykje som ei setning av ho, vil det vere til langtids nytte og glede for dei." (Jf. Lie 2010, 132-33)

Vennleg medkjensle. Gautama Buddha er vennleg - Behageleg medkjensle er eitt av kjenneteikna på den vakna, på den som har funne sanningsriket. Det går fram av det som står andre stadar, til dømes:

Dei sanningane som eg har innsett og forklart for dykk, munkar, dei har de sett dykk grundig inn i, praktisert, utvikla og fordjupa dykk i, slik at den edle livsførselen skal vare lenge og bli til glede og nytte for mange menneske, ut frå medkjensle med verda, til glede og nytte for gudar og menneske. Kva sanningar er dette, munker? Det er . . . den edle åtteledda vegen [med meir]. Dette er dei sanningane som eg har innsett og forklart for dykk, munkar, som de har sett dykk grundig inn i, praktisert, utvikla og fordjupa dykk i, slik at den edle livsførselen skal vare lenge og bli til glede og nytte for mange menneske, ut frå medkjensle med verda, til glede og nytte for gudar og menneske. (Lie 2010, 268)

Til glede og nytte - slik skulle bra utdanning også vere. Det kan ein godt merke seg.

Buddha til munkane:

"Eg har vist dykk denne læra som er noko som alle sjølv kan sjå, som gir resultat her og no, som innbyr til innsyn, som fører til målet og som forstandige menneske sjølv kan finne ut av." (Lie 2010, 134)

"Gå . . . jamt og uforstyrreleg inn for å nå det høgaste målet, . . . og ver flittige . . . i arbeidet for å nå det høgaste målet," sa Buddha (Lie 2013, 209). Slike og mange andre utsegner peikar på at bra buddhisme går for sjølvhjelp, og at heidring av Buddha ligg meir i klok, forsvarleg livsførsel enn i å bygge forskjellig i Buddhas namn.

Det som passar den eine, passar kanskje ikkje den andre. I kva grad støttar dei første kjende tekstane hemmeleg lære i Buddhas namn? I grunnen har ein mykje fridom ut frå Kalama Sutta. Der er mang ei sett fri til å prøve ut somt varsamt og godt nok, søke råd hos erfarne og finne ut av kva som vel ser ut til å hjelpe - også.

Ein ser kva som har vakse fram, som tibetansk buddhisme, også kalla Vajrayana, med mange storveges oppfatningar og kjernesymbol. Delar av tibetlæra er om korleis hugen (sinnet) og verda fungerer, stort sett.

Esoterisk buddhisme kan godt gagne mykje i starten. Så kjem dei to neste fasane - mellompartiet og sluttdelen kan godt bli harde enda om første partiet går godt. Det er leitt om nokon skulle gli ned i underdanig og kanskje sykofantisk uklok og tilgjord underkasting til disiplin, klosterklokka, orden, feil ord, einsretting -

Ein skulle kanskje halde det for leitt å tilpasse seg i esoteriske lommer med dulde eller uskjønelege læresetningar, smålege kutymar og uhøvelege praksisar som Buddha ikkje fagna.

❋ Det kan jo hende at læresetningar om å vere vennleg, til glede og nytte og anna ein ikkje skjønar i starten, inneheld godt og tiltrengt stoff.

Seinare attåtdiktingar og Tripitaka

Tilsynelatande tilsynelatande - smak på det. I seinare utforma Buddha-lærer, som nok kan vere forma av andre enn han, legg Buddha vekt på omgrepet sunyata (som kan bli omsett til 'slikheit', alternativt 'sliknad') og at alt som framtonar, er å sjå til, er "tilsynelatande". Men det er vel i så fall berre tilsynelatande, det då . . .

Trass i lengre tildiktingar finst grunnleggande prinsipp att i buddhismen, jamvel om dei blei omtolka, tenkt om att, og omformulert. I samlinga Tre korger (Tripitaka på sanskrit og Tipitaka på pali) står dei eldste orda som har blitt tillagt Buddha samla med kommentarar. Tre korger inneheld mykje som blir sanna som Buddha-ord i Mahayana og tantriske buddhisttradisjonar. Tre korger inneheld altså ei rekke kjernetankar i buddhismen, som elles greina seg overvettes og er rik og mangslungen. Store delar av Tre korger finst på nettet. [◦Lenke]

❋ Tilsynelatande tildiktingar og omformingar av Buddhas lære er eigentleg ikkje reelle, men å sjå til - ut frå gjengs buddhistisk lære - ein alternativ svir, så å seie.

〰ೞ⬯ೞ〰

Vegen er utanfrå og nedanfrå og innetter