Sporvane og bjørnen

Ein gong kom bjørnen på vitjing til sporven. Sporvemor og sporvefar var ikkje heime. Sporvungane stirde forskrekka på den lodne gjesten. Bjørnen kika litt på dei, og så gjekk han sin veg.

"Mor, mor", ropte ungane då sporvemora kom heim, "det har vore eit digert dyr her!"

"Så", sa sporvemor, bles seg opp og brysta seg. "Kor stort var det dyret? Var det større enn eg?"

"Ja", sa barna, "mykje større."

Så bles sporvemora seg opp enda meir og bruste med fjøra. "Var det større enn dette, då?" spurde ho.

"Ja, det var det", sa ungane. "Enda større."

Så bles sporvemora seg enda meir opp og stritta med fjøra så ho såg ut som ein fjørball. "Var det større enn dette?" spurde ho.

"Å ja", sa ungane, "mykje, mykje større."

Då sokk sporven saman att og sette seg til å fundere på kva i all verda det kunne vere for dyr som var så svært!

Reven og hanen

Hanen stod ein dag nokså kry på møkkahaugen og gol då Mikkel Rev kom listande. Mikkel stod litt og såg på hanen, og så sa han: "Du er ikkje så dyktig som far din var."

"Korleis har det seg?" spurde hanen.

"Han kunne gale med auga att", sa reven.

"Det kan eg også", sa hannen. Og så lét han att auga og gol av full hals. Men i det same snappa Mikkel Rev han og la på sprang mot skogen med han.

Då hanen sansa seg att, sa han: "Men du er no heller ikkje så dyktig som far din var, Mikkel Rev."

"Korleis, på kva måte?" spurde reven.

"Han kunne falde hendene og be fadervår før han åt", sa hanen.

"Ja, det kan eg også", sa reven, og så sleppte han hanen og tok til å legge forpotane saman.

Men nett som han lét opp kjeften for å ta til med fadervår, flaug hanen opp i eit tre og så over i eit anna, og slik heldt han fram heilt til han kom heim att heil. Så Mikkel fekk inga hanesteik den gongen.

Skatten

Det var ein gong ein fattig bonde som gjekk og pløgde på marka til herremannen. Så med eitt støytte plogen imot noko så han gjekk i stå. Mannen trudde det var ein stein, men då han såg nærare etter, så var det eit stort skrin. Det var fullt av gamle pengar, både gullpengar og sølvpengar. Dei var nok blitt gravne ned der i krigstider for mange hundre år sidan.

Mannen stappa pengane i fôrsekken sin og tok dei med heim. Den rette eigaren måtte vere daud for mange år sidan. Men mannen var likevel redd for at herremannen ville ta dei frå han når han fekk vite at bonden hadde funne dei på marka hans. Derfor talte han ikkje om det til andre enn kona si, og bad ho teie med det.

Men ho kunne ikkje halde tett; ho måtte likevel la nokre gode vennar vite korleis dei var komne til velstand; men ho bad dei rett nok kvar især om ikkje å seie det vidare til nokon. Men dei kunne heller ikkje dy seg; og ryktet om skatten som hadde blitt funnen på marka hans, nådde omsider også herremannen. Han rei då bort til plassen der bonden budde; det låg einsamt til på heia. Kona var aleine heime, for mannen hadde nettopp dratt til byen for å veksle nokre av pengane.

Då herremannen no spurde ut kona, så sa ho som det var, at mannen hadde funne nokre gamle pengar ute i marka; men at han ikkje var heime nett no. Ho visste ikkje kor pengane var, heller. Så ville herremannen ikkje gå vidare med saka den dagen, men vente til han kunne tale med dei begge.

Då mannen kom heim, fortalde kona han det heile. Han skjelte ho ikkje ut for å ha fortalt sanninga, men tenkte sitt. Neste dag fekk han spent for hestevogna og bad kona dra med, og så køyrde han til staden att med resten av pengane og fekk dei veksla og sett i banken der. Så kjøpte han seg ei heil mengd kveitebrød og stappa dei i fôrsekken sin. Han sørgde for at kone fekk godt med mat og drikke i kjøpstaden, og då kvelden kom, sette dei seg i vogna att og køyrde heimetter.

Det var langt utpå hausten og både regn og vind då dei køyrde heim i mørket, men kona i baksetet hadde fått så mykje mat og drikke innanbords at ho sat lunt og godt og småsov det meste av tida.

Då dei var komne eit stykke av vegen, vakna ho av at det fall eit stykke kveitebrød i hovudet på ho, så fall det eitt i fanget hennar, og så snart ho heldt på å sovne att, så regna det på ny ned over ho med kveitebrød. Det var mannen som sat og kasta dei opp i lufta så dei fall ned på ho.

"Men mann", sa ho, "kva er det for noko? Eg synest det regnar kveitebrød."

"Ja", sa mannen, "det gjer det også; det er dårleg vêr."
Så kom dei forbi herregarden. I det same dei køyrde forbi der, vakna kona av at eit esel skrytte. "Kva var det?" sa ho og kjende seg uhyggeleg til mote.
Mannen sa, "Det du høyrer, er fanden som plagar herremannen. Fanden har lånt han pengar, og no vil ikkje husbonden vår betale rentene."
"Fy då", sa kona, "skund deg og la oss komme vidare!" Og så hyppa mannen på hestane, og dei kom lykkeleg og vel heim.

Då dei no var vel heime, sa mannen til kona si: "Høyr, kone det var ei lei nyheit eg fekk høyre i byen i dag: fienden har rykt inn i landet og kjem hit i natt. No skal du krype ned i potetkjellaren så du ikkje blir skada, mens eg lyt ut og forsvare eigedommen etter evne."

Så gøymde han ho nedi potetkjellaren, greip børsa og gjekk ut på garden og ropte og skaut med lauskrut. Det larma fælt. Slik heldt han det gåande natta til ende.

Ved morgongry henta han kona opp av potetkjellaren og sa: "Ja, eg forsvara meg godt. Dei fleste skaut eg visst, og dei andre rende sin veg til sist og tok dei daude kameratane sine med seg."

"Det var enda godt", sa kona. "Eg har vore så redd heile natta!" Så la dei seg i senga og sov ut etter all forskrekkinga.

Nokre dagar etter kom herremannen ridande til dei. Han trefte først mannen utanfor huset og sa til han: "Kva er det med den skatten du har funne på marka mi? Det nyttar ikkje å nekte, for kona di har sagt det som det er. Eg har det frå hennar eigen munn."

"No vel", sa bonden, "Men ein skal no ikkje berre tru alt ei kone seier."
Så kalla herremannen kona ut og spurde om det ikkje var rett at mannen hennar hadde funne nokre gamle pengar på marka til herregarden.

"Jo, det er rett nok", sa kona, "og eg var sjølv med inn til kjøpstaden då vi bytte pengane.

"Når var det?" spurde herremannen.

"Det var den dagen vi hadde slikt fælt vêr at det regna kveitebrød", sa kona.

"Hæ?" sa herremannen. "Sei no når det var?"

"Ja det var dagen før det store slaget som stod utpå marka då fienden hadde rykt inn i landet", sa kona.

"Slag og fiendar?" sa herremannen. "Er du frå vettet, kone! Når var det de var i byen og veksla pengar?"

Kona gret og krympa seg, men så laut ho fram med det: "Det var den dagen Fanden plaga dykk om kvelden og piska dykk ute i herregardshagen."

"Kva?" skreik herremannen arg. "Renner du omkring berre med lausprat?"

Kona blei så skremt at ho sprang inn i huset. No kasta herremannen seg på hesten, rei vekk, og spurde aldri meir etter skatten. Men bonden kjøpte seg ein god gard i ei annan trakt, og der levde han fornøgd med kona si. Ho hadde hjelpt han veldig, enda om ho ikkje sjølv var klar over det.

Grisesalet

Det var ein gong ein enkel bonde, verken boklærd eller tulling, men bra nok på sin eigen måte. Han hadde ei drektig sugge, men då tida kom, fekk ho berre ein einaste grisunge. Då grisungen var ein månad gammal, gjekk bonden til byen for å selje han.

Då bonden kom gåande gjennom byen med grisungen, helste fullmektigen på byskrivarkontoret han med "Hallo, bondefar, kva har du i sekken?"

"Ein gris", sa bonden.

"Kva kostar han?"

"Å, eg lyt ha fem dalar, verken meir og mindre", sa bonden.

"Det er i meste laget", sa fullmektigen. "La meg sjå han."

Bonden sette seg på kne og falda ned sekken så fullmektigen fekk sjå heile grisen.

"Ja vel, det får gå. Her er pengane. Ber no grisen heim til kona mi og sei at ho skal steike grisen til middag."

Bonden var kjent i byen, sa ja til handelen og avtalen og gjekk av stad med grisen. Eit stykke lenger nedi gata trefte han ein sakførar som skulle til retten.

"Hallo, bondefar, kva har du i posen?"

"Ein gris", sa bonden.

"Kor mykje kostar han?" spurde sakføraren.

Det var fem dalar. Det kunne bonden seie med rette, for det var nettopp det fullmektigen hadde kjøpt grisen for.

"Det er då i meste laget for ein månadsgris", sa sakføraren, "men la meg sjå han."

Bonden sette seg på kne og vikla vekk sekken så sakføraren kunne sjå grisen.

"Ja, han ser fin ut. Her er fem dalar. Ber grisen heim til kona mi og sei at ho skal steike han til middags."

Då bonden fekk sjå pengane framfor seg, blei han freista til å ta imot dei, og så gjekk han vidare med grisen. Men han gjekk ikkje til nokon si kone med han, for då han kom til torget der gjestgivaren budde, sprang gjestgivaren ut til han og sa, "God dag, bondefar. Kva har du i sekken?"

"Ein gris."

"Kva kostar grisen?"

"Fem dalar", sa bonden, sidan han hadde tatt fem dalar for han to gongar.

"Ja, la oss sjå, det er rett nok ein høg pris, men kanskje grisen er så fin at det løner seg å kjøpe han."

Då bonden hadde falda ned sekken, kjøpte gjestgivaren grisen for fem dalar og tok han med inn. Så gjekk bonden heim att, og no har han pengar i lomma.

Imens sa fullmektigen til sakføraren i det dei gjekk ut av rettssalen: "Bli med heim, for i dag har vi grisesteik."

Sakføraren takka, og så gjekk dei.

Heime sa fullmektigen, "Kona mi, er grisen ferdig steikt?"

"Kva for ein gris?" Ho kjende ikkje til han.

"Har det ikkje vore ein bonde her med ein gris før i dag?"

Nei, det hadde det ikkje vore, sa ho.

"Så går vi heim til meg", sa sakføraren, "for der er det grisesteik; det er sikkert og visst."

Men der i garden var det heller ikkje noka grisesteik. Heller ikkje sakførarkona hadde fått levert nokon gris.

No blei lovmennene harme og ville ha gris, same kva det kosta, for det hadde dei gledd seg til store delar av dagen. Dermed gjekk dei til gjestgivargarden, og der fekk dei steikt gris. Dei åt og drakk og hadde ei herleg stund. Men så kom dei i snakk og korleis det hadde gått til med grisekjøpa den dagen, og enden på visa var at bonden fekk ei skriftleg innkalling til å møte i retten.

Då dagen kom, laut bonden av stad til byen att. På vegen trefte han ein gammal sakførar og bad han om råd med grisen som var seld tre gongar.

Den gamle sakføraren sa, "Det er eitt råd som du kan prøve, men i så fall lyt du bruke det jamt, elles duger det neppe. No skal du høyre; når du står i retten, vil byfuten først lese opp innkallinga, og når han har lese ei setning, vil han sjå bort til deg og spørje om det er sant. Då skal du stå og seie "Pyhy", verken meir eller mindre. Det skal du halde fram med, same kva dei seier til deg. Ja, det var rådet eg kunne gi deg, og det skal du gi meg ei eller to tønner rugbrød for."

Ja, det kunne dei lett bli samde om, og bonden gjekk så til rettssalen og inn. Byfuten gav seg til å lese opp frå innkallinga, og bonden sa "Pyhy" og heldt fram slik for kvar setning.

Då byfuten var nesten ferdig med å lese innkallingsklaga, såg han bort på fullmektigen og sakføraren og sa, "Er de så uforskamma at de bringer meg ein tulling for retten?"

Så lét han att døra og sa dei skulle komme seg vekk med slike saker.

Bonden gjekk no ut i forstua til rettssalen. Der stod den gamle sakføraren som hadde gitt han råda.

"Vel, det gjekk godt", sa sakføraren.

"Pyhy", sa bonden.

"No, du treng ikkje seie det meir no, for no har du vunne saka. No gjeld det ei tønne eller to med rug som du lova meg for rådet."

Men bonden heldt fram med "Pyhy", og enden på historia er at ein ikkje skal lære folk slike råd som hemnar seg på ein sjølv til sist.

Jomfruspranget

Det var ein gong det låg mange ufine svenskar utplassert ei bygd sørpå. Då blei ei ven og ærbar jomfru nådelaust forfølgt av ein horde av dei - usle, ubehøvla og drukne alle som ein. Til sist såg ho ingen annan utveg enn å flykte opp i kyrketårnet for å prøve å berge seg sjølv og æra. Dei rå slampane følgde stadig etter ho, så ho hoppa til slutt ut av eit av dei store, opne lydhola i tårnmuren. Då jenta trefte bakken, landa ho med så stor kraft på ein stein der at steinen gav etter. Føtene hennar etterlét avtrykk i han.

◎ Det er naturleg å gjere om att gjæve og gode bragder når berre miljøet støttar ein.

Katten

I gammal tid var folk i Gabølle fælande plaga av mus, og dei visste ikkje korleis dei skulle bli kvitt dei. Men ein dag kom det ein ferdakar inn i vertshuset i landsbyen. Då spurde dei han til råds, og han tilbydde dei hjelp med det same. Det var ein katt han hadde. Katten skulle nok drive vekk musene, sa han.

Mannen reiste vidare, men folka i landsbyen hadde ikkje fått vite kva katten skulle ha å ete. Ein av karane rei då etter mannen, og straks han kunne sjå ferdamannen, ropte han og spurde på langt hald.

"Mjølk og mus", ropte ferdamannen tilbake.

Mannen frå bygda syntest han sa "mann og mus", og drog heim med den beskjeden.

Då folket i landsbyen fekk høyre det, heldt dei råd om dei ville gi katten slik mat eller om dei heller skulle avlive han. Dei valde det siste, men då dei kom for å ta katten, smatt han inn i eit hus så dei ikkje klarte å få tak i han. Då sette dei fyr på huset, for så laut katten brenne opp der inne, han også, tenkte dei.