Jetmund sprang til næraste tre. Det var eit stort pæretre som vel hadde forvilla seg ifrå klosterhagen på Selja. Han klatra opp i stor fart. Han visste ikkje at bjørnen var på veg til det same treet. Dess nærare bjørnen kom, dess større såg han ut. Bjørnen gjespa, strekte på seg, og gjespa igjen. Så la han seg ned på bakken under pæretreet, grynta dovent og lukka auga.

"Du narrar ikkje meg!" tenkte Jetmund. "Du ventar berre på å bykse på meg." Han klamra seg til greina mens han stira vilt på den store bjørnen nedanfor og venta at dyret skulle bykse på han kvar augeblink som helst. Som han sat slik, kom han til å tenke på alle feila han hadde gjort - alle gongane hadde han vore sur og tverr og hard mot kona si og alle gongane han hadde fare med knep utan å lykkast.

Bjørnen skalv litt og begynte så smått å snorke.

"Å, søv du?" kviskra Jetmund og vrei seg frå den eine stillinga til den andre. Det var så utriveleg å sitte og halde seg fast. Lenger nedi dalen høyrde han klemt frå klosterklokkene. "Det vil seie at det held på å bli seint", tenkte han og undra på kor lenge dette kunne vare.

Etter kvart som sola dala, blei han stivare og stivare. Då sola var nede, skein månen så klart at han kunne sjå flankane til den digre bjørnen vekse og minske etter som han pusta og snorka. Jetmund såg bedande opp forbi skyene, og bad om hjelp.

Til sist rørte det brune dyret seg under han. Det strekte seg og kom seg på dei stive føtene sine og snuste ivrig. Og til Jetmund sin skrekk, sette bjørnen dei store klørne sine i pæretreet og gav seg til å klatre oppetter. Jetmund skalv så han nesten ikkje kunne halde seg fast i greinene mens bjørnen fann akkurat det han var ute etter: ei saftig villpære - og så ei tid, og enda ei. Bjørnen klatra og åt, klatra og åt, og kom oppetter i treet. Og skjelvande og dirrande klatra Jetmund høgare og høgare samstundes.

Til sist var Jetmund i den høgaste greina som kunne bere han. Å, om berre bjørnen ville vere mett snart og ikkje klive høgare. Smask, smask, kom det frå dei store bjørneleppene mens alle villpærene innan rekkevidde forsvann mellom dei. Så klatra han høgare, og kom så nær at Jetmund kunne merke pusten frå han. Ut svinga ein stor labb, fekk med seg ei pære, og svinga attende mot bjørnekjeften. Labben var så nær at han nesten rørte munnen til Jetmund.

Prøvde bjørnen å dele pærer med han? Det spela inga rolle likevel: "Nei, takk!" skreik Jetmund; det var eit merkeleg innfall.

Bjørnen var gammal og sky og såg ikkje bra. Han var ikkje budd på brå skrik på kloss hald frå ei grøn grein. Med eit sjokka ul tippa han over og fall ned mellom greinene. Det kom eit dunk då han trefte bakken, og etterpå var alt stilt, veldig stilt.

Jetmund torde ikkje klatre ned og sjå etter med det same. Men mot slutten av vakenatta kom han sakte nedover treet med auga varsamt på den brune, rufsete bylten som låg urørleg i månelyset under han. Då Jetmund kom ned til den lågaste greina, skein dei første strålane av dag gjennom skogen. Jo, bjørnen låg daud. Aldri meir skulle han klatre i tre og ete pærer i måneskinet.

Jetmund hoppa stivt og klossete ned frå greina. Kroppen var nomen. Det var som om nåler blei stukne i armar og bein. Først la han i veg mot klosteret for å få frukost, men så braut det fram ein smil over det trøytte fjeset. Han sprang tilbake til pæretreet, tok fram kniven sin og flådde bjørnen.

Med den tjukke brune pelsen slengt over skuldrene, strauk han nedover åssida og over sletta innanfor klosterøya, og då ein av klosteret sine båtar kom og henta han ut til klosterøya før aftans, kom alle om bord til at Jetmund var ein mektig jeger. Han trong ikkje seie eit ord om dei nattlege opplevingane sine. Andre gjorde det for han. Ordet gjekk. Dei fortalde om korleis Jetmund hadde drepe ein stor og farleg bjørn heilt på eiga hand.

• ◦Den gamle legenda om den irske kongsdottera Sunniva som fór til Selja på 900-talet og døydde i ei berghole på øya, er om ei som folk ville bli kvitt. Dei tok ikkje vel imot ho, for folk på staden meinte ho og følget hennar stal sau. Berghola blei stengt med tunge steinar, og ho og følget døydde der inne. Sunniva blei dernest utnemnd til vernehelgen for Vestlandet, Bergen og nordisk ungdom. Var det så lurt? Festdagen til St. Sunniva er 8. juli.
• ◦Historia til det gamle hovudklosteret på Selja.
  
• ◦St. Jetmund kyrkje på Åheim. Sankt Jetmund kyrkje blei bygd i 1155 til ære for ein som frå først av ikkje var engel, men engelsk. - St. Edmund . . . Om han ikkje blei engel, blei han då kanonisert til helgen - Kyrkja som står der i dag, er bygd opp att på dei gamle murane av stein frå gamlekyrkja.

  "Eit tempel av bein er betre enn eit av stein." Det er ei tillemping av ordtaket A temple of bone is more than a temple of stone. Når beintempelet er levande og klokt, stemmer det vel.

Den kongelege nepa

Det var ein gong to brør. Den eine var rik og mektig, og den andre var utfattig og dyrka neper. Ei av nepene blei så diger at den fattige broren ikkje visste kva han skulle gjere med ho. Han kunne ikkje ete ho aleine; det måtte nok hundre gjestar til for å hjelpe han med det, og gjestane måtte ha noko attåt nepa, og det kunne han ikkje by dei, fattig som han var. Han kunne heller ikkje selje nepa på marknaden, for det ville koste meir å få ho dit enn det han kunne vente å få for ho der.

Han tenkte og tenkte på problemet, og til sist bestemte han seg for å gi nepa til kongen. Kongen blei svært glad for den digre nepa og var overtydd om at noko så sjeldant måtte vere verdifullt. Kongen gav mannen ei stor gåve i gjengjeld; det var gull nok til å halde seg rik eit heilt liv utan tull.

Då den rike broren høyrde om det, tenkte han: "Om kongen lønnar ei nepegåve så gåvmildt, kva gir han då ikkje i byte for ei verkeleg verdifull gåve?" Dermed fylte han eit skrin med dei kostelegaste juvelane han eigde og gav skrinet til kongen. Kongen blei svært takksam. For å lønne mannen rikeleg for gåvmilda, gav kongen han det mest dyrebare han eigde. Det var nepa som den andre broren hadde gitt han.

(Eitt av fleire motiv i Grimm-eventyr nr 146, "Nepa". Jamfør Padoan 1987, 9.6.)

Tre late tenarar

Tre tenarar skrytte av latskapen sin, som om det var noko å vere stolt av.

"Når herren i huset ringer etter meg, lèt eg som eg ikkje har høyrt det", sa den første, "og eg venter til han har kalla på meg minst tre gongar før eg står opp."

Så snakka tenaren som stelte hestane: "Når eg lyt strigle ein hest, legg eg meg nedi fôrkassa hans og strekker ut ein fot og lar støvelen gli langs sida på dyret. Det er ikkje lett!"

"Eg søv alltid påkledd", avbraut den tredje, "slik at eg slepp å kle på meg om morgonen eller kle av meg om kvelden."

(Bitar ifrå Grimm eventyret "Dei tolv late tenarane" (ATU 1950), der tolv tenarar tevlar om å vere latast. Henta frå "The Lazy Servants" i Padoan 1987, 20.11.)

Ugla og måsen

Ei ugle og ein måse bestemde seg for å drive forretningar i lag. Først måtte dei ha pengar å starte opp med. Ugla hadde ikkje pengar, så ho måtte låne. Måsen eigde ein edelstein, og den sette han i føretaket [1].

For å sleppe å betale mykje skatt, ville dei drive føretaket utanlands, langt vekke, og gjekk om bord i ein båt for å komme dit. Men det blei storm på havet, og båten sokk. Ugla og måsen klarte berre så vidt å komme frå forliset med livet, men dei mista alt dei eigde og kunne ikkje betale låna dei hadde tatt, og med edelsteinen som garanti for.

Sidan då kjem ugla ut berre om natta fordi ho er redd for å møte dei ho skuldar pengar, og måsen flyg over havbølger og knausar ved havet og skrik til sjøen og strendene: "Gi meg att edelsteinen!" Trur du ikkje det er akkurat slik det har seg?

(Esopsfabel i attgiving)

Uttrykk

1. Sette verdiar i eit føretak: (Her:) La føretaket (bedrifta (verksemda) få edelsteinen eller det han er verdt i pengar. Andre talemåtar: Plassere edelsteinen i verksemda; overføre verdien av edelsteinen (pengane han skal vere verdt) til verksemda; skyte verdiar inn i verksemda og binde dei slik.

Hundespråk og nedgraven skatt

Ein rik mann ville gi sonen sin den beste utdanninga som fanst, og sende han til utlandet for å lære språk, og sparte ikkje på noko.

Nokre år seinare kom den unge mannen heim og kunne hundespråk. Det var det han hadde lært. Faren blei så forarga og opprørt at han jaga sonen ut av huset og sa at no var det nok!

Etter mykje vandring kom den unge mannen til ein landsby som blei plaga av ein flokk blodtørstige hundar. Trass i at folk i landsbyen bad han la vere, gjekk den unge mannen inn i skogen der hundane heldt til. Folk undra seg storleg då han kom att utan ei skramme og fortalde at han hadde fått hundane i tale. Dei hadde sagt at dei var blitt tvinga til å vere så grufulle på grunn av ein trolldom som var blitt kasta over dei: Dei skulle halde folk unna den delen av skogen dei heldt til i, for det var grave ned ein veldig skatt i gullkister nett der, og dei hadde ikkje anna val enn å glefse og vakte over skatten så lenge han låg nedgravd der.

Den unge mannen løyste vanskane for både landsbyfolket og hundane ved å grave opp kistene til seg sjølv.

"Finnaren av skatten eig han, heiter det - og vi er løyste frå forbanninga slik", tenkte hundane, og dermed kunne dei dra ifrå staden og ikkje plage folk i landsbyen meir, og landsbyfolket kunne puste friare og lettare.

Den unge mannen kjøpte no ei flott vogn til seg sjølv, og dessutan mange lastevogner. Dei fylte han med rikdommane han hadde grave opp, og reiste heimom. Faren hans fornærma aldri sidan sonen sin for at han hadde lært å snakke med hundar.

(Eventyret kjem frå Sveits. Her er det i kortform. Ein finn det i Müller-Guggenbühl 1958, 177-81, og i Grimm-brørne si samling som Dei tre språka. Jamfør Padoan 1987, 18.9)