• Kloke Else
• Rumleskaft

Kloke Else

Det var ein gong ein mann og ei kone som hadde ei dotter som blei kalla kloke Else. Då ho var blitt vaksen, sa faren: "Vi må sjå å få ho gift."

"Ja", svarte kona, "berre det kjem ein som vil ha ho."

Langt om lenge kom det ein friar som heitte Hans, men før han fridde, spurde han om Else verkeleg var slik eit godt hovud. "Ho er klokare enn alle vi andre til saman", sa faren, og mora la til: "Ho kan sjå vinden fare bortetter gata og høyre flugene hoste."

"Ja, for dersom ho ikkje er svært klok, vil eg ikkje ha ho", sa Hans.

Dei sette seg no til bords, og då dei hadde ete, sa mora: "Gå ned i kjellaren og hent noko øl, Else."

Kloke Else tok kruset og klapra med lokket mens ho gjekk, for at tida ikkje skulle falle ho lang. Då ho var kommen ned i kjellaren, tok ho ein stol og sette seg framfor fata for at ho ikkje skulle trenge å bøye seg. Ho gav seg så til å dreie på hanen, og mens ølet rann ned i kruset sat ho og såg seg om der nede. Då fekk ho auge på ein murhammar like over hovudet, ein som murarane hadde gløymt. "Når Hans og eg no ein gong får eit lite barn som skal hit ned og hente øl, så fell murhammaren ned i hovudet på det og slår det i hel", tenkte kloke Else og brast i gråt.

Dei andre sat der oppe og venta på ølet. Då Else ikkje kom, sende mora kokkejenta ned for å sjå kor ho blei av. Jenta gjekk ned i kjellaren, og då ho såg Else sitte gråtande framfor fatet, spurde ho kva som var i vegen.

"Eg er så ulykkeleg", svarte Else, "for når Hans og eg ein gong får eit barn og det skal ned hit og tappe øl, fell murhammaren ned i hovudet på det og slår det i hel."

"Kor klok Else er", sa jenta, og gav seg også til å gråte.

Då verken jenta eller Else kom att, sende faren tenesteguten ned for å sjå kor dei blei av. Han fann dei begge to i gråt og spurde kva som var i vegen.

"Eg er så ulykkeleg", svarte Else. "Når Hans og eg ein gong får eit barn, og det skal ned hit og tappe øl, fell murhammaren ned i hovudet på det og slår det i hel."

"Kor klok Else er", sa guten og gav seg til å gråte høgt.

Oppe i stua sat dei og venta og venta. Til sist sa mannen til kona si: "Gå ned og sjå kor dei blir av."

Kona gjekk dit ned og fann alle i gråt, og spurde kva som var i vegen. Else fortalde ho kor sørgeleg det ville gå det vesle barnet hennar. "Kor klok du er", sa mora og gav seg til å gråte, ho også.

Mannen sat der oppe og blei meir og meir tørst, og til sist bestemte han seg for å gå ned sjølv. Då han kom ned i kjellaren, fekk han vite at dei gret for det barnet som Else kanskje ville få ein gong, og kanskje ville komme ned I kjellaren for å tappe øl når murhammaren fall ned. Han sa då: "Kor klok du er, Else", og gav seg til å gråte, han også.

Friaren sat lenge og venta, men til sist tenkte han: "Dei sit vel der nede og ventar på meg. Det er nok best eg går ned og ser kva dei driv på med."

Då han kom ned dit, sat alle fem og gret, den eine høgare enn den andre. "Kva er på ferde", spurde han heilt forferda.

"Å Hans", sa Ellen, "når vi ein gong får eit lite barn, og vi sender det ned hit for å hente øl, fell murhammaren ned og slår det i hel. Er det ikkje fælt?"

"Du er klok, Else", sa Hans, "og derfor vil eg også gifte meg med deg."

Deretter tok han ho i handa, og dei gjekk opp og heldt bryllaup med det same.

Då dei hadde vore gift i ei tid, sa Hans ein dag: "Eg vil gå ut og sjå å få noko arbeid, så eg kan tene nokre dalarar. Gå du ut på marka og ta til med å meie ned kornet, så vi kan få noko å bake brød av."

"Det skal eg nok, Hans", svarte Else. Då Hans var gått, kokte ho først graut og tok grauten med ut i marka. "Skal eg no ete eller meie først", tenkte ho då ho var kommen ut dit, "No, eg trur eg vil ete."

Så åt ho all grauten og blei stappande mett. "Skal eg no sove eller meie først", tenkte ho. "Eg trur eg vil sove." Deretter la ho seg i kornet og fall straks i søvn.

Hans hadde komme heim for lenge sidan, og då Else ikkje kom, tenkte han: "Det er ei makelaus klok kone, eg har. Ho er så flittig at ho ikkje ein gong kjem heim for å ete."

Men då det blei kveld, gjekk han ut for å sjå kva ho hadde gjort, og fann ho liggande og snorksove utan å ha meitt det minste av kornet. Då skunda han seg heim og henta eit fuglegarn med bjøller og sveipa det omkring ho utan at ho vakna. Så gjekk han heim og lét att døra og gav seg til å arbeide.

Langt om lenge vakna Else. Det var belgmørkt, og då ho famla rundt om seg for å komme opp, ringde bjøllene kvar gong ho rørde seg. Ho blei forskrekka og visste verken ut eller inn. "Er det eller er det ikkje meg", tenkte ho, men det blei ho ikkje klokare av. Ho visste ikkje kva ho skulle gjere, men endeleg rådde ho seg for å springe heim og få saka oppklart.

Då ho kom heim, var døra lukka. Ho banka på glaset og ropte: "Er Else der inne, Hans?"

"Ja, det er ho", svarte han.

"Å nei og nei, så er det ikkje meg", tenkte ho forskrekka og sprang frå det eine huset til det andre, men ingen ville late opp når dei høyrde bjøllene ringe. Så sprang ho ut av landsbyen, og ingen veit kor ho er blitt av.

Rumleskaft

Det var ein gong ein møllar som var fattig, men som hadde ei overlag vakker dotter. Ein gong slumpa han til å snakke med kongen, og for å skryte litt, sa han: "Eg har ei dotter som kan spinne gull av høy."

"Det er ein fantastisk kunst", sa kongen "la dottera di komme og vitje meg i morgon, så skal eg sette ho på prøve."

Dagen etter kom jenta til slottet, og han tok ho med til eit rom som var full av høy, gav ho ein rokk og ei garnvinde og sa: "Du får ta til å arbeide i morgon. Men dersom du ikkje har spunne all denne halmen til gull før den dagen er over, er det ute med deg."

Så gjekk han og låste døra etter seg.

Der sat jenta og visste ikkje si arme råd. Ho ante ikkje korleis ein kunne spinne halm til gull, og til sist tok ho til å gråte.

Då med eitt blei døra opna og ein liten mann kom inn. "God kveld, møllardotter, sa han", korfor græt du?"

"Eg er så ulykkeleg", hiksta jenta, "Eg må spinne denne halmen til gull, og veit ikkje korleis eg skal bere meg åt."

"Kva vil du gi meg om eg hjelper deg?" spurde den vesle mannen.

"Halssmykket mitt", svarte ho, og mannen tok det og begynte å spinne. Og snurr, snurr, snurr, så var den første spolen full, og så den neste, og slik heldt han på like til neste morgon. Då var alle spolane fulle av reint gull.

Ved daggry kom kongen og blei forbløffa og glad. Men han var farleg grådig og slo seg ikkje tilfreds med dette; han leidde jenta inn i eit rom med enda meir høy og sa ho skulle spinne like til dagen etter om ho ville leve.

Jenta visste ikkje kva ho skulle gjere og tok til å gråte, men den vesle mannen kom tilbake og spurde: "Kva får eg om eg hjelper deg?"

"Ringen min", svarte ho, og mannen tok han og tok til å spinne. Før sola rann, var han ferdig.

Kongen blei berre enda meir grådig då han såg alt det skinande gullet, og tok møllardottera inn i eit stort rom fullt av høy.

"Dersom du kan spinne det til gull til i morgon, tar eg deg til kone", sa han og tenkte med seg sjølv: "Enda om ho berre er dotter av ein møllar, kan eg aldri få ei kone som er så rik."

Då jenta var aleine, kom den vesle mannen fram att og spurde: "Kva får eg om eg hjelper deg?"

"Eg har ikkje noko å gi deg lenger", svarte jenta trist. "Så lov meg det første barnet du får når du har blitt dronning,", sa han.

"Kven veit om det kjem til å hende", tenkte jenta. Og sidan ho ikkje visste kva ho elles skulle gjere, sa ho ja, og mannen spann og spann til neste morgon. Rommet var fullt av gull, og då kongen kom og såg det, blei han overlag glad, og bryllaupet blei feira med stor pomp og prakt.

Eitt år etter fødde dronninga eit vakkert barn. Ho hadde heilt gløymt den vesle mannen, men med eitt kom han inn i rommet og sa, "Gi meg det du lovde meg."

Dronninga blei forskrekka, og tilbaud han alle skattane ho no rådde over der i riket, om han berre let ho behalde barnet. Men mannen sa, "Kjøt og blod er meir verdt enn alle gullskattane i verda."

Dronninga tok til å gråte, og mannen forbarma seg noko over ho og sa: "Dersom du i løpet av dei tre neste dagane kan seie kva eg heiter, skal du få behalde barnet."

Dronninga låg vaken heile natta og tenkte på alle namna ho kunne, og sende bod rundt i landet for å frå vite enda fleire. Då mannen kom neste dag, tok ho til med Kaspar, Melkior, Baltasar og alle dei andre namna ho kunne, men mannen sa: "Nei, det heiter eg ikkje."

Dagen sende ho bod rundt om i nærleiken av slottet for å få vite kva folk heitte der, og sa fram dei raraste til mannslingen - Spissbein, Saueskankar, eller Bundebein og liknande - men ingen av dei var det rette. "Det er ikkje det eg heiter", sa han.

Tredje dagen kom sendebodet hennar tilbake og sa: "Eg har ikkje spora opp eit einaste nytt namn, men då eg kom til ein høg ås bak skogen, såg eg eit lite hus der det brann eit bål. Ein morosam liten mann sprang rundt bålet, hoppa på eitt bein og song:

"I dag skal eg brygge og bake,
i morgon tar eg dronningbarnet.
Så glad eg er for at ingen veit
eg heiter Rumleskaft."

Dronninga blei nesten frå seg av glede, og då den vesle mannen kom og spurde, "Kva heiter eg, dronning?", spurde ho: "Kanskje det er Konrad?"

"Nei."

"Kanskje du heiter Henrik?"

"Nei."

"Kanskje Rumleskaft?"

"Det har nokon fortalt deg", ropte den vesle mannen sint og stampa så hardt med den venstre foten i bakken at foten sokk nedi. Det blei han så sint over at han tok tak i foten med begge hender og drog så hardt at han skadde seg fælt. Men dronninga var berga.