• Lykkehans
• Ulven og mannen

Lykkehans

Då Hans hadde tent hos herren sin i sju år, sa han til han: "No har eg vore her lenge nok, no vil eg gjerne heim til mor. Kan eg få lønna mi?"

"Du har vore ein trufast og ærleg tenar", sa herren hans, "og lønna di skal bli deretter." Så gav han Hans ein gullklump som var like stor som hovudet hans. Hans sveipa klumpen inn i det store lommetørklet sitt, knytte saman og tok bylten på skuldra og gav seg på heimveg.

Mens han trava av stad og sette det eine foten framfor den andre, fekk han auge på ein ryttar som rei av stad nokså fornøgd på ein rask hest.

"Ein hest ville det vere herleg å ha", sa Hans. "Når ein sit på han er det nesten som i ein stol. Ein støyter ikkje foten sin på steinar, sparer skorne og kjem av stad så fint at ein nesten ikkje fattar korleis alt går til."

Ryttaren høyrde det han sa. Han stansa og ropte: "Korfor går du til fots, Hans?"

"Det er eg vel nøydd til", svarte Hans, "og her har eg ein stor og tung gullklump å ta med heim. Mens eg traskar med han på skuldra, lyt eg halde hovudet på skakke, og dessutan trykker han så fælt på skuldra."

"Veit du kva", sa ryttaren, "skal vi byte? Du får hesten, så får eg gullet ditt."

"Med stor glede", sa Hans, "men eg seier Dykk, det er ein fælt tung klump."

Ryttaren steig no ned, tok gullet, hjelpte Hans opp på hesten, gav han taumen i handa og sa: "Når det skal gå retteleg fort, skal du smekke med tunga og seie hypp, hypp."

Hans blei munter av å ri. Etter litt kunne han tenke seg å sette opp farten, og smekka med tunga og ropte hypp, hypp. Hesten sette i galopp, men før Hans fekk tid til å sjå seg om, låg han nedi grøfta mellom marka og landevegen. Hesten kunne også ha falle i grøfta om ikkje ein bonde som kom dragande med ei ku, hadde gripe tak i han. Hans samla seg og kom seg på føtene att. Men han var ikkje blid lenger, og sa til bonden:

"Det er dyr moro å ri, i sær når ein har fått ei slik merr som bykser og kastar ein av så ein er nær ved å knekke nakken. Eg setter meg aldri i live opp på ho att. Nei, då priser eg kua dykkar. Ho kan ein gå bakom i ro og mak, og så får ein attpåtil mjølk og smør og ost."

"Sidan du liker kua så godt, vil eg så menn gjerne byte med deg."

Hans blei blid att, og bonden hoppa opp på hesten og rei av stad i ein fart. Hans dreiv roleg av stad med kua si og tenkte over kor heldig det siste bytet var: "Om eg har berre eitt stykke brød, så kan eg få meg smør og ost attåt. Og blir eg tørst, kan eg berre mjølke kua, og så har eg mjølk. Kva meir kan ein forlange?"

Han kom til ei kro. Der tok han inn og tok for seg av både middags- og kveldsmaten med stor glede. For den siste skillingen sin kjøpte han eit lite glas øl. Så gjekk han vidare med kua si for å komme heim til bygda der mor budde. Fram mot middagstid blei det varmt, varmare og varmare. Hans var midt ute på ei vid lyngmark, og det ville ta minst ein time å kome derifrå. Han var så varm og tørst at tunga klistra seg fast i ganen hans. "Den sorga kan vel sløkkast", tenkte han. "No mjølkar eg kua mi og drikk mjølka."

Han batt kua ved eit visse tre, og sidan han ikkje hadde noko spann, heldt han lêrhua si under juret til kua. Men same kor mykje han strevde, kom det ikkje ein einaste mjølkedrope. Og fordi han tedde seg så keitete, blei kua utolmodig og gav han eit spark i hausen med bakbeinet så han tumla over ende og låg i svime ei tid. Heldigvis kom det forbi ein slaktar med ein smågris på ei trillebår.

"Kva er i vegen", ropte han og hjelpte Hans på beina att. Hans fortalde no korleis det var gått til. Slaktaren rekte han ei flaske med litt drikke i og sa: "Drikk så du kjem til krefter att. Den kua gir ikkje mjølk. Ho er for gammal til det, men kan bli slakt eller trekkdyr."

"Kva skulle trutt det", sa Hans og strauk over håret med handa. "Det blir mykje kjøt av det når ein slaktar eit slikt dyr. Men eg er ikkje så glad i kukjøt, eg synest ikkje det er saftig nok. Men om eg hadde ein slik smågris . . . Han smaker godt, og så får ein attpåtil pølser."

"Høyr no, Hans", sa slaktaren, "for å føye deg skal eg byte. Du kan få grisen for kua."

"Velsigne deg", sa Han. Han fekk grisen ned av trillebåra og tok snora som grisen var bunden med, i handa. Han drog no vidare, mens han tenkte på korleis all gjekk som han ønskte det: Gjekk det litt på skeive for han, blei det straks godt att.

Kort etter slo han følge med ein kar som bar ei feit og fin kvit gås under armen. Dei sa god dag til kvarandre, og Hans fortalde kor godt det var gått han, og kor gunstig han hadde bytt heile tida. Den andre fortalde at han skulle til ei barselfeiring med gåsa. "Lyft på ho og kjenn kor tung ho er", sa han og tok ho i vengane. "Men så er ho også blitt feita i åtte veker. Når ein setter tennene i det kjøtet, kjem feittet til å renne ut av begge munnvikene. "Ja", sa Hans og vog gåsa i eine handa, "men grisen min manglar heller ikkje noko."

Karen såg på grisen frå alle sider, rista litt på hausen og såg betenkt ut. "Høyr", sa han, "alt er kanskje ikkje som det skal vere med den grisen. Eg kjem like frå ei bygd der det er blitt stole ein gris frå sjefen for politiet i soknet, sjølvaste futen. Eg er bitte litt redd for - ja, det er eg sanneleg - at det er den grisen du har der. Der er sendt ut folk etter tjuven, og det ville jo vere ei lei sak om dei fekk fatt i deg med grisen. Då blir du minst plassert i eit mørkt fengselsrom."

Hans blei redd. "Himmelen fri meg", ropte han, "hjelp meg då! Du er betre kjend her. Ta grisen min og la meg få gåsa."

"Det kan likevel bli litt farleg for meg", svarte den unge karen, "men eg vil ikkje vere skyld i at du kjem galt av stad." Så tok han tauet i handa og dreiv grisen ned langs ein sideveg, og Hans gjekk letta vidare.

"Når eg tenker meg godt om, kan eg stå meg godt på bytet", sa Hans til seg sjølv. "For det første har eg den gode steika og feittet som dryp frå ho. Eg kan ha feit mat i tre månadar av ho. Dessutan er det dei pene, kvite fjøra; dei stappar eg i hovudputa mi så eg får sove herleg. Så glad som mor skal bli!"

Då han kom til den siste bygda før han var heime, stod ein vandringsmann med ei kjerre der. Mannen song mens han sveiva på eit slipehjul:

Eg sliper sakser. Det går flott.
Kappa har eg over begge skuldrane. Det er godt.

Hans blei ståande og sjå på mannen som gjekk frå stad til stad og slipte sakser og knivar for folk. Til sist sa Hans: "Det går nok godt med deg sidan du syng så glad til arbeidet."

"Ja, det kan du tru", svarte svarte karen som slipte sakser og knivar. "Dette handverket gir gull. Ein kunnig slipekar treng berre stikke handa i lomma for å finne dalarar. Men kor har du kjøpt den flotte gåsa?"

"Eg har ikkje kjøpt ho, men bytt ho til meg for ein gris."

"Og grisen?"

"Eg fekk han i byte for ei ku."

"Og kua?"

"Eg fekk ho for ein hest."

"Og hesten?"

"Eg fekk han for ein gullklump så stor som hovudet mitt."

"Og gullet?"

"Det var lønna mi for sju års teneste."

"Du har sanneleg forstått å klare deg", sa slipekaren, "og dersom du no får det til så pengane raslar ned i lomma di når du reiser deg, så har du funne lykka."

"Jammen korleis skal eg nå så langt?" sa Hans.

"Kva med å bli ein som går omkring og sliper knivar og sakser for folk? Ein treng i grunnen ikkje anna enn ein slipestein. Då kjem resten mest av seg sjølv. Eg har ein slipestein her. Han er rett nok litt skadd, men derfor skal du heller ikkje gi meir for han enn gåsa di. Slår du til på tilbodet?"

"Det var også noko å spørje om!" sa Hans. "Då blir eg jo den lykkelegaste på jorda. Når eg har pengar kvar gong eg stikk handa ned i lomma, treng eg jo aldri å ottast for alt mogeleg."

Han rekte gåsa til mannen og fekk slipesteinen i byte. Sliparen tok dernest ein ganske vanleg, stor stein som låg på jorda ved sida av han, og gav han til Hans. "Her har du ein til", sa han, "den kan ein retteleg hamre på og bruke til å slå gamle, benda spikrar beine att. Ber han varsamt."

Hans tok steinen og gjekk vidare mens auga hans skein. "Eg må vere født til det", ropte han. "Alt eg ønsker meg, får eg som om eg var eit søndagsbarn."

Men han tok til å bli trøytt, for han hadde vore på føtene frå tidleg morgon. Svolten var han også, etter at han åt for alle pengane han hadde, i glede over kua. Han kunne nesten ikkje gå lenger, og måtte stogge rett som det var. Steinane var så tunge å bere på at han ikkje kunne dy seg for å tenke kor kjekt det ville vore om han ikkje trong å slepe omkring med dei. Ganske seint slepte han seg bort til ein brønn for å kvile seg der og oppkvikke seg med det friske vatnet. For at han ikkje skulle ska steinane når han sette seg ned, la han dei varsamt på brønnkanten. Så sette han seg ned, men då han ville bøye seg fram og drikke, kom han til å støyte litt borti steinane, og dermed plumpa dei ned i vatnet. Hans følgde dei med augene mens dei forsvann i djupet, og blei jublande glad, fall på kne og takka Himmelen med tårer i auga for at han var fridd frå den tunge børa som berre hadde vore til plage. Han såg ingen grunn til å klandre seg sjølv for uhellet, og ropte: "Eg er det lykkelegaste mennesket under sola!"

Og lett om hjartet, fri for alle byrder, sprang han heim til mor si.

Ulven og mannen

Ein gong fortalde reven ulven om kor sterkt mennesket var, og korleis ingen dyr kunne stå seg mot farlege menn, og korleis alle dyra var nøydde til å gøyme seg med allslags knep for berge seg frå dei.

Ulven svarte: "Skulle eg få høve til å sjå nøye på ein farleg mann for ein gongs skuld, ville eg fare laus på han likevel."

"Eg kan hjelpe deg med det," sa reven. "Kom til meg i morgon tidlig, så skal eg vise deg ein farleg kar."

Ulven kom til avtala tid, og reven tok han med ut på ein veg som jegerar gjekk langs kvar dag. Først kom eit gammalt utsliten soldat.

"Er det ein slik kar vi ser etter?" spurde ulven.

"Nei," svarte reven.

Etterpå kom ein liten gut som skulle til skolen.

"Er det ein slik ein?"

"Nei, dei heilt farlege karane er mykje større."

Omsider kom ein jeger med ei dobbeltløpa rifle på ryggen og ein stor kniv i slire ved sida. Reven sa til ulven, "Sjå, der er ein farleg kar! Han kan du gå til åtak på, men eg for min del vil tilbake til hola mi." Ulven sette på sprang mot mannen.

Då jegeren såg han, sa han: "Kor leitt at eg ikkje har kuler i geværet, men hagl!" Han sikta og skaut ei ladning hagl beint i fleisen på ulven. Ulven skar skeive grimasar av å bli treft, men lét seg ikkje skremme: Han gjekk til åtak att. Då skaut jegeren den andre ladninga med hagl. Ulven svelgde smerta og bykste mot jegeren. Men mannen trekte fram den blanke kniven si og gav ulven nokre kutt til høgre og venstre, så ulven blødde bra. Då sprang han hylande tilbake til reven.

"Vel, bror ulv," sa reven. "Korleis kom du ut av det med den farlege mannen?"

"Å-å," svarte ulven. "Han var sterkare enn eg trudde. Først tok han ein stokk frå skuldra si og bles inn i han så noko flaug inn i fleisen min og kila meg fælt. Då pusta han enda ein gong inn i stokken, og det flaug inn i nasen min som lyn og hagl. Og då eg var ganske nær, trekte han eit kvitt ribbein frå sida si og slo laus mot meg så eg knapt nok kom levande ifrå det."

"Sjå for ein skrytepave du har vore! "sa reven. "Du kasta øksa så langt at du ikkje finn ho att!"