• Tre lærlingar
• Den leie kona

Tre lærlingar

Tre lærlingar hadde blitt einige om å reise saman frå stad til stad, og alltid arbeide i same byen. Så ein gong hadde ikkje meistrane deira meir arbeid å gi dei. Lærlingane gjekk til slutt i filler og hadde ingenting å leve av.

Då sa ein av dei: 'Kva skal vi gjere? Vi kan ikkje bu her lenger. Vi drar vår veg, og dersom vi ikkje finn arbeid i byen til kjem til, avtaler vi med ein vertshushaldar der at vi kan skrive dit og fortelje kor vi held til, kvar på sin kant. På det viset kan vi alltid vite korleis dei andre har det, jamvel om vi er skilde."

Dette verka best for dei hine lærlingane også. Dei drog av stad, og på vegen møtte dei ein velkledd mann som spurde kven dei var.

"Vi er handverkarar og søker arbeid. Til no har vi vore i lag, men om vi ikkje finn noko arbeid snart, skil vi lag."

"Det trengst ikkje", sa mannen. "Vil de gjere som eg seier, skal de ikkje mangle gull eller arbeid, men bli herremenn og køyre i eigne vogner."

Ein av dei sa, "Dersom sjelene og frelsa vår ikkje kjem i fare ved det, slår vi til, så menn."

"Nei, svarte mannen, "eg har ikkje krav på dykk."

Ein av dei andre lærlingane hadde sett at mannen hadde ein hestehov og ein mannefot, og ville ikkje ha noko med han å gjere.

Djevelen sa: "Slapp av. Eg har ikkje noko med deg å gjere, men med ei anna sjel. Ho er allereie halvvegs mi, og blir meir og meir mi no for tida."

Sidan dei no kjente seg trygge, samtykte dei, og fanden fortalde kva han ville. Det første var at dei svarte "Alle tre", på alle spørsmål. Det andre dei skulle seie, var "For pengar", og det tredje var "Liksom". Dei skulle alltid seie det i denne rekkefølga, men ikkje eit ord meir. Dersom dei ikkje gjorde det slik, ville alle pengane deira bli borte med det same. Men så lenge dei gjorde som fanden hadde pålagt dei, kom dei alltid til å ha lommene fulle av pengar. Til å begynne med gav han dei så mykje pengar som dei kunne bere, og sa dei skulle gå inn i byen og til vertshuset der.

Dei gjekk dit, og verten møtte dei med "Vil de ha noko å ete?"

Den første svarte, "Alle tre."

"Ja,' sa verten, "det er det eg meiner."

"For pengar", sa den andre.

"De kan vere heilt visse på det", sa verten.

Den tredje sa, "Liksom."

"Ja, det er vel sant og visst", sa verten.

No fekk dei god mat og drikke, og blei oppvarta. Etter maten var det tida til å betale rekninga. Verten gav rekninga til dei eine, som sa, "Alle tre". Den andre sa, "For pengar", og den tredje, "Liksom"

"Alle tre betaler", sa verten. "Utan pengar har eg ikkje noko å spandere."

Men dei betalte meir enn han hadde bedt om. Gjestane som såg på og følgde med i samtalen, sa: "Dei folka må vere frå vettet."

"Vel", sa verten, "dei er ikkje særleg oppvakte."

Så dei budde ei stund i vertshuset og sa ikkje noko anna enn "Alle tre, for pengar, Slik er det berre." Men dei såg og visste om alt som gjekk føre seg.

Ein dag kom ein rik kjøpmann med mykje pengar. Han sa til verten: "Ta vare på pengane for meg, for det er tre skeive handverkarar her som er tenkande til å stele dei frå meg."

Verten gjorde som han blei bedt om. Då han bar reiseveska til kjøpmannen til rommet hans, kjente han at veska var svært tung, så tung som gull. Han gav no dei tre handverkarane rommet rett under kjøpmannen sitt. Ved midnatt tenkte verten at dei alle sov. Då kom han med kona si og slo i hel den rike kjøpmannen med øks, og deretter la dei seg til å sove att.

Då det blei dag, blei det oppstyr. Folk fann kjøpmannen daud i senga, bada i blod. Gjestane samla seg, og verten sa: "Dei tre handverkarane har gjort det."

Gjestane samtykte, "Det kan ikkje ha vore nokon andre."

Verten kalla til seg dei tre og spurde, "Har de drepe kjøpmannen?"

"Alle tre", sa den første. "For pengar", sa den andre, og den tredje la til, "Liksom."

"Der høyrer de", sa verten.

Dei blei tatt til fengselet, for dei skulle for retten. Då dei såg kor alvorleg stoda hadde blitt, blei dei skremde, men om natta kom fanden og sa, "Hald ut berre éin dag til, og søl ikkje vekk lykka dykkar. Det kjem ikkje til å bli krumma så mykje som eit hår på hovuda dykkar."

Om morgonen blei dei bringa for retten, og dommaren sa, "Er det dykk som har myrda kjøpmannen?"

"Alle tre."

"Korfor drap de mannen?"

"For pengar."

"Liksom", sa den tredje.

"De vonde vrak!" tora dommaren, "Er de ikkje redde for å synde?"

Han vende seg til betjentane og sa: "Dei har tilstått. Før dei ut og avrett dei på raude rappen."

Så blei dei tre tatt ut, og verten blei nøydt til å gå med dei i flokken. Som dei tre blei tatt hand om av folka som skulle avrette dei og var i ferd med å bli leidde opp på stillaset der bøddelen stod med nakent sverd og venta, kom det ei vogn som var trekt av fire raudbrune hestar. Vogna køyrde så fort at det gneista under hjula når dei køyrde over steinar. I vindauget i vogna var det einkvan som vinka med ein kvit klut.

Då sa bøddelen: "Dei blir benåda."

"Dei blir benåda, blir benåda!" ropte nokon frå vogna også. Så gjekk fanden ut av ho i form av ei fint kledt og fornem herre, og sa, "De tre er uskyldige. No kan de snakke fritt og fortelje kva de har sett og høyrt."

Då sa den eldste, "Vi har ikkje drepe kjøpmannen, men mordaren står i krinsen her", og peika på verten, "Gå til kjellaren hans. Der finn de mange andre som han har myrda og som heng der."

Då sende dommaren folka sine dit, og dei fann lika slik som handverkarane hadde sagt. Då dei fortalde det til dommaren, fekk han verten opp på skafottet, der hovudet hans blei kappa av.

Då sa fanden til dei tre: "No har eg sjela eg var ute etter, men de er fri og har pengar for resten av livet."

(Attgiving)

Den leie kona

Det var ein gong ein mann og ei kone som budde i ei bygd. Kona var så lat at ho ikkje gadd å gjere noko, og når ektemannen gav ho noko å spinne, spann ho det ikkje ferdig. Og tråden ho spann, spola ho heller ikkje opp, men let alt ligge i ein hop. Når mannen skjente for slikt, var ho alltid klar med tunga. Ein gong sa ho: "Korleis kan eg spole opp tråden når eg ikkje har garnspole? Du får gå til skogs og skaffe meg spolar."

"Er det det heile", sa mannen", så skal eg gå til skogs og skaffe ved å lage spoler av."

Kvinna blei redd, for om han laga spolar for ho, så måtte ho ta til å spinne att. Ho tenkte seg om, og med eitt fekk ho ein god idé og sprang etter mannen inn i skogen. Då hadde han klatra opp i eit tre for å velje ut og hogge trevirke. Ho gøymde seg i krattet under treet så han ikkje kunne sjå ho, og ropte:

"Den som høgg seg spoletre* skal døy,
og den som spolar skal gå under."

Mannen lytta, la vekk øksa, og kunne ikkje fatte kva det tydde. "Eg lyt ha øyresus [1]", tenkte han så. "Eg vil ikkje uroe meg for ingen ting."

Dermed greip han øksa og tok til å hogge. Han tok øksa igjen og hønsket å hogge, men då ropte det igjen:

"Den som høgg seg spoletre skal døy,
og den som spolar skal gå under."

Han stogga å hogge og kjende seg både redd og ille til mote. Så sat han i ro ei stund. Men då han ikkje kunne oppdage noko, tok han mot til seg att og rekte ut handa etter økse for tredje gong for å hogge, men stemma kom for tredje gong, og det var svært høgt og tydeleg no:

"Den som høgg seg spoletre skal døy,
og den som spolar skal gå under."

Det var nok for mannen. Lysta til å skaffe trevirke forsvann, og han klatra i stor hast ned treet og fór heim. Kvinna sprang ein snarveg så fort ho kunne, og kom før han.

Då han kom inn i stua, helste ho han med, "Vel, kjem du med eit skikkeleg trestykke som det skal bli spolar av?"

"Nei", sa han, "eg har sanna at spolar ikkje er godt", og så fortalde han kva som hadde hendt han i skogen. Frå no av ville han ikkje lenger krevje at ho skulle vinde opp tråden ho spann, sa mannen. Men etter ei tid tok han likevel til å klage over rotet i huset.

"Kone, sa han, "det er verkeleg ei skam at spunne garn ligg i slik ein vase."

"Tja", svarte ho, "sidan vi ikkje har spolar enno, skal du gå opp på loftet og eg stå her nede og kaste garn opp til deg, og du skal kaste det ned til meg. Gå no opp på loftet mens eg står nedanfor, og så kastar vi garnvinda fram og tilbake. Slik kan vi få ein vid garnbunt."

"Ja, det er godt", sa mannen. Og då dei var ferdige, sa han: "No er garnet bunta, men det må også kokast."

Kvinna blei på ny fortvila over å gjere noko. Enda om ho sa, "Ja, det skal eg gjere i morgon", tenkte ho på korleis ho skulle spele han eit nytt puss.

Tidleg neste morgon stod ho opp, fyrte opp og sette kjelen over varmen, men i staden for garnet, la ho i ein klump hampetau, og lét det koke. Så gjekk ho til mannen og sa: "Eg må ut eit bel, så du lyt stå opp og passe på garnet som koker i kjelen. Men pass godt på, for dersom hanen gjel og du ikkje passar garnet godt nok, blir det tau av det."

Mannen stod opp med det same og gjekk inn på kjøkkenet, men då han såg ned i kjelen, var det ikkje anna enn ein taukveil der. Då blei den stakkars mannen så still som ei mus, for han trudde det var hans feil at det hadde gått gale. Frå no av snakka han aldri med kona si om garn og spinning. Men du vil vel vere samd i at ho var ei temmeleg vemmeleg kone.

Ord

1. spoletre: spole-tein, tein av tre. Spolen er del av ein handreiskap til å vinde opp garn el tråd på. Han blei avløyst av spinnerokken frå 1600-talet, og rokken av spinnemaskinen. Maskinen (medrekna robotar og data-) tar gradvis over mykje av arbeidet i Vesten - (Wikipedia, "handtein"; "håndtein")
2. øyresus, tinnitus er lyd som ein høyrer, men som ikkje finst i den ytre verda. Slik lyd kan høyrast på det eine øyret eller begge øyra. Øyresus er ganske vanleg, og kan bli skildra som til dømes ringande lyd, summing, plystring eller melodi. Lyden som blir oppfatta, kan variere frå ein stille bakgrunnslyd til ein lyd som overdøyver ytre lydar.

   Ein kan få øyresus av øyrebetennelse. Det kan også vere andre orsakar til tilstanden, som til dømes høgt blodtrykk. Øyresus blir ofte rangert frå "lett" til "katastrofalt" i samsvar med vanskane som går saman med det, for eksempel søvnvanskar. Vanlegvis finst det inga behandling, og den rå blir jamt tilrådd å ignorere problemet. (Wikipedia, "tinnitus")