Ein gong om sommaren gjekk bjørnen og ulven tur i skogen. Bjørnen høyrde ein fugl synge ein vakker song og sa: "Bror ulv, kva for ein fugl er det som syng så vakkert?"

'Det er fuglekongen [1]", sa ulven, "og alle dyra må bøye seg for han."

"I så fall", sa bjørnen, "skulle eg gjerne sjå slottet hans. Kom, ta meg med dit."

"Det blir sikkert ikkje som du har tenkt deg", sa ulven, "og du lyt vente til dronninga kjem."

Kort etter kom dronninga og hadde mat i nebben. Kongen kom også, og så tok dei til å fø ungane sine. Bjørnen ville gå dit med det same, men ulven heldt han i ermet og sa: "Nei, du må vente til kongen og dronninga har dratt vekk att."

Så merka dei seg kor hòlet inn til reiret låg, og lunta vekk. Men bjørnen hadde inga kvile før han hadde sett kongeslottet, og gjekk dit kort etter. Kongen og dronninga hadde akkurat floge ut, så han kika inn og såg fem-seks ungar ligge der.

"Er det kongeslottet? "ropte bjørnen, "dette er ein elendig slott, og de er ikkje kongelege ungar, men ungar til spott og spe!"

Då ungane til fuglekongen fekk høyrde slikt, blei dei fælande sinte og skreik: "Nei, det er vi ikkje! Foreldra våre er ærleg folk! Bjørn, dette skal du svi for!"

Bjørnen og ulven blei urolege over dette, og snudde og gjekk inn i hia sine. Dei unge fuglekongane heldt fram med å rope og skrike, og då foreldra igjen kom med mat til dei att, sa dei: "Vi vil ikkje røre så mykje som ein flugeveng om vi så skal døy av svolt for det, til de har fastsett at vi er respektabelt folk, for bjørnen har vore her og fornærma oss!"

Den gamle kongen sa: "Ta det roleg, han skal straffast", og flaug deretter i lag med dronninga til bjørnehiet og ropte, "Gamle brumlebasse, korfor har du fornærma barna mine? Du skal få svi for det. Vi skal straffe deg med blodig krig."

Slik blei det erklært krig for bjørnen. Alle firføtte dyr blei kalla inn for å ta del i han: oksar, eslar, storfe, hjort, og andre slags dyr også. Og fuglekongen tilkalla alt som flaug i lufta: ikkje berre små og store fuglar, men også mygg, kvefs, bier og fluger laut komme.

Då det var tid for å ta til med krigen, sende fuglekongen ut spionar for å få vite kven som var øvstkommanderande hos fienden. Myggen, som var den listigaste, flaug inn i skogen der fienden hadde samla seg, og gøymde seg under eit blad på eit tre. Under det blei eit signal avtalt mellom dyra:

Der stod bjørnen, og han kalla reven til seg og sa, "Rev, du er den listigaste av dyra. Du skal vere øvstkommanderande og leie oss."

"Godt, "sa reven", men kva for kampsignal skal vi bli samde om?"

Ingen kom på noko. Då sa reven, "Eg har ein lang, vakker og buskete hale, som ser nesten ut som ein dusk med raude fjør. Når eg held halen i vêret, går alt bra, og då må de gå til åtak. Men lar eg halen henge ned, må de flykte så fort de kan."

Då myggen hadde høyrt alt saman, flaug han heim att og fortalde alt i detaljar til fuglekongen.

Då det blei dag og krigen skulle starte, kom dei firføtte farande med slik støy at jorda skalv. Og fuglekongen kom flygande gjennom lufta med hæren sin med slik summing og surring og svirring og myldring at dyra blei ille til mote og skremte, men partane tok seg likevel frametter mot kvarandre.

No gav fuglekongen kvefsen ordre om å fly ned og sette seg under den buskete halen til reven og stikke han av all makt. Då reven kjende det første stikket, kvapp han så han drog til seg eine foten, men elles bar han smerta og heldt halen høgt i vêret. Då han blei stukken for andre gong, laut han senke halen ein augeblink. Og tredje gongen kunne han ikkje halde ut lenger, men skreik ut og stakk halen mellom beina. Då dyra såg dette, trudde dei alt var tapt, og tok til å springe, kvar til sitt eige hi, og dermed hadde fuglane vunne slaget.

Då flaug fuglekongen og fugledronninga heim til ungane sine og ropte: "Ungar, gled dykk! Et og drikk av hjartans lyst, for vi har vunne krigen."

Ungane sa: "Vi vil enno ikkje ete. Bjørnen må komme til reiret vårt og bede om tilgiving og seie at vi er ungar å ære."

Så flaug fuglekongen til bjørnehiet og ropte: "Brumlebasse, du har å komme til ungane mine i reiret og bede om orsaking. Elles blir kvart eit ribbein i kroppen din knust."

Dermed kraup bjørnen dit i største frykt og bad om tilgiving. No var endeleg dei unge fuglekongane fornøgde, og sette seg ned saman og åt og drakk og hadde det moro til seint på kveld.

Ord

1. Fuglekongen, Regulus regulus, er ein sporvefugl, og den minste fuglen her til lands. Reiret er jamt hengt opp mellom baret under ei grein, helst i gran.

Hans og Grete

Ved utkanten av ein stor skog budde ein fattig vedhoggar med kona og dei to barna sine. Guten heitte Hans og jenta heitte Grete. Dei hadde lite mat og ved i huset, og ein gong det var dyrtid i landet, visste ikkje mannen lenger korleis han skulle skaffe dagleg brød. Om kvelden, då han var kommen i seng og låg og tenkte over ulykka si, sukka han og sa til kona si: "Kva skal det bli av oss. Vi har ikkje mat til barna, knapt nok til oss sjølve."

"Veit du kva", sa kona, "i morgon tidleg følger vi barna inn i den tette skogen og tenner eit bål der. Vi gir dei eit stykke brød kvar, og så går vi på arbeid. Dei kan ikkje finne heim att, og så er vi av med dei."

"Nei, det gjer eg ikkje", sa faren, "eg kan verkeleg ikkje orke å la barna våre bli ganske aleine i den store skogen. Der blir dei jo etne av villdyr."

"Du er ein tosk", sa kona hans argt, "vi døyr jo alle saman av svolt. Du kan like godt ta til å snekre saman kistene."

Ho heldt fram å plage han til han gav etter. "Men det gjer meg likevel forferdeleg vondt overfor dei stakkars små", sa han.

Dei to barna hadde ikkje kunna sove av svolt og hadde høyrt kva mor deira hadde sagt. Grete gret og sa til Hans: "No er det ute med oss."

"Ver stille, Grete", svarte han, "eg skal nok finne på råd."

Då dei gamle hadde sovna, stod han opp og lista seg ut. Månen skein klart, og dei kvite kiselsteinane som låg utanfor på vegen, lyste som sølv. Han stappa lommene fulle av dei og gjekk heim att og sa til Grete: "Legg deg berre roleg til å sove, vesle søster. Gode Gud vil ikkje forlate oss." Deretter kraup han opp i senga si att.

Då det grydde av dag, vekte kona barna. "Stå opp, dovenpelsar", sa ho, "no skal vi ut i skogen og hente ved."

Ho gav kvar av dei eit stykke brød og sa: "Der har de middagsmaten dykkar. Meir får de ikkje."

Grete tok brødet inn under forkleet, for Hans hadde lommene full av stein, og dei gav seg no i veg alle saman. Då dei hadde gått eit lite stykke, stod Hans stille og snudde seg og kika etter huset, og då dei var komne litt vidare, snudde han seg att. "Korfor snur du deg heile tida?" spurde faren, "det har vi ikkje tid til, få beina med deg."

"Eg ser etter den kvite katten min", sa Hans, "han sit på taket og vil seie farvel til meg."

"Som du vasar", sa mora, "det er berre sola som skin på skorsteinen."

Men Hans hadde ikkje kika etter katten; han hadde kasta kiselsteinar bak seg på vegen.

Då dei var komne djupt inn i skogen, sa faren: "Kan de no samle ved, småbarn, så tenner eg eld så de ikkje skal fryse."

Hans og Grete samla ein liten bunke riskvistar, faren sette eld på kvistbunken, og då han hadde tatt godt fyr, sa kona: "Sett dykk ned ved elden og kvil dykk mens vi går inn i skogen og høgg ved. Når vi er ferdige, kjem vi att og hentar dykk."

Hans og Grete sette seg ved elden, og ved middagstid åt dei dei tørre brøda sine. Dei trudde dei høyrde øksehogg, og at faren derfor var nær ved, men lyden kom av at han hadde bunde fast ei grein til eit tre, og no slo vinden greina mot treet. Til sist blei dei søvnige og fall i søvn, og då dei vakna var det alt blitt mørk natt.

Grete gav seg til å gråte. "Korleis skal vi finne veg ut av skogen", sa ho.

Hans trøysta ho. "Vent til månen kjem fram", sa han, "så skal vi nok finne veg heim."

Og då månen hadde stått opp, tok Hans søstera si i handa og dei lysande kiselsteinane viste veg. Dei gjekk heile natta, og tidleg om morgonen nådde dei huset til faren. Dei banka på, og då kona lukka opp og såg at det var dei, sa ho: "Kor har de vore, de slemme barn. Vi trudde slett ikkje de ville komme heim att."

Men faren blei glad då han såg dei, for samvettet hadde plaga han for å halatt dei bli att aleine i skogen.

Kort tid etter var det stort elende att, og barna høyrde at mora sa til faren om natta: "No har vi berre ei halvt rugbrød att. Dersom barna ikkje blir rydda av vegen, er det ute med oss alle saman. Vi må ta dei enno lenger inn i skogen så dei ikkje kan finne veg heim."

Det gjorde mannen lei seg, og han meinte: "Det ville vere penare å dele den siste munnfullen med barna sine."

Men kona brydde seg ikkje om kva han sa. Når ein har sagt A må ein også seie B, harpa ho: Sidan han hadde gitt etter første gongen, laut han bøye seg no også.

Barna hadde lege vakne og høyrt det heile. Då dei gamle hadde sovna, stod Hans opp og ville ut og samle kiselsteinar som førre gong, men mora hadde låst døra. Likevel trøysta han søstera si og sa: "Ikkje gråt, Grete. Herren hjelper oss nok."

Tidleg neste morgon kom kona og sa til barna at dei skulle stå opp. Dei fekk eit stykke brød kvar, men det var mykje mindre enn førre gongen. Hans tok brødet i lomma og brakk det i små stykke, og mens dei gjekk, snudde han seg rett som det var og kasta eit lite stykke på jorda. "Skund deg litt, Hans", sa faren, "kva er det du kikar etter no?"

"Det er dua mi som sit oppå taket og vil seie farvel til meg", sa Hans. "Din tosk", skjente kona, "det er berre sola som skin på skorsteinen."

Men etter kvart som dei gjekk, kasta Hans alle brødsmulane på vegen.

Kona førde barna så djupt inn i skogen som dei aldri hadde vore før. Der tente mannen eit bål og mora sa: "Sett dykk her og kvil, og sov om de er søvnige. I kveld, når vi er ferdige med å hogge ved, kjem vi og hentar dykk."

Ved middagstid tok Grete fram brødstykket sitt og delte det med Hans, som hadde strøtt sitt på vegen. Så sovna dei, og det blei kveld, men det kom ingen og henta dei. Då dei vakna, var det mørk natt, men Hans trøysta søstera si og sa: "Vent til månen kjem fram og vi kan sjå brødsmulane, så kan vi nok finne heim."

Men fuglane i skogen hadde hakka opp og ete alle brødsmulane, og det var ikkje ein einaste igjen. "Vi finn nok veg likevel", sa Hans, men det gjorde dei ikkje. Dei gjekk heile natta og heile neste dag, men dei kom ikkje ut av skogen. Dei hadde ikkje fått anna å ete enn eit par bær dei hadde funne, og var så trøytte at dei ikkje kunne stå på beina. Så la dei seg under eit tre og fall snart i søvn.

Neste dag gjekk dei vidare, men dei kom berre djupare og djupare inn i skogen, og dei var like ved å døy av svolt. Ved middagstid fekk dei auge på ein snøkvit fugl som sat på ei grein og song så herleg at dei blei ståande for å høyre på han. Då fuglen hadde sunge litt, flaug han opp frå greina, og dei følgde etter han og kom til eit lite hus, der fuglen sette seg på taket. Då dei kom heilt bort til huset, såg dei at det var laga av brød og taket av pannekaker. Rutene var av kvitt sukker.

"No kan vi då få noko å ete", ropte Hans glad. "Kom Grete, ta eit stykke av glaset, det er herleg søtt. Så et eg noko av taket."

Hans stilte seg no på tærne og brakk eit lite stykke av taket for å prøve korleis det smakte, og Grete gav seg til å gnage laus på ruta. Då høyrde dei ei tynn stemme som ropte inne frå stova:

"Kven er det der ute som gneg på ruta mi?"

Barna svarte:

"Er det stormen
som susar og tutar og kvin
gjennom huset?"

Så åt dei vidare utan å la seg forstyrre. Hans som syntest at taket smakte herleg, brakk av eit stort stykke, og Grete dytta inn ei heil lita rute og forsynte seg godt av ho. Med eitt gjekk døra opp og ei eldgammal kone kom ut. Ho støtta seg på ei krykke. Hans og Grete blei så redde at dei mista det dei heldt i handa.

Den gamle rokka med hovudet og sa: "Korleis er de komne hit, vesle barn? Kom inn med meg og bli hos meg."

Ho tok dei i handa og gjekk med dei inn i huset. Der fekk dei herleg mat, mjølk og pannekaker med sukker og eple og nøtter. Deretter putta ho dei i to små, mjuke senger, og Hans og Grete trudde dei var komne i himmelen.

Men den gamle var ei vond heks, og slett ikkje så grei som ho lét som. Ho hadde bygt kakehuset berre for å lokke barn til seg.* Når ho hadde fått eit barn i sin makt, drap ho det kokte det og åt det, og så var det festdag for ho. Heksene har raude auge og er temmeleg nærsynte, men dei har god luktesans liksom dyra, og kan lukte så snart der er menneske i nærleiken. Så då Hans og Grete kom gåande mot huset, grein ho slemt og sa: "Dei skal ikkje sleppe frå meg."

*Huset til heksa stod langt, langt inni hutaheiti og vekke frå folk og barn å lokke. Det var feilplassert, takk og lov.

Tidleg neste morgon stod ho opp før barna var vakna, og då ho såg dei ligge der med raude, runde kinn og sove trygt, tenkte ho: "For nokre godbitar dei er."

Ho tok så tak i Hans med dei tørre hendene sine og bar han ut i stallen og lukka han inne bak eit gitter, utan å bry seg om at han gret og bad for seg. Så gjekk ho inn og ruska Grete vaken og sa: "Stå opp, din dagdrivar, og hent noko vatn og lag noko god mat til broren din. Han sit uti stallen, og når han er blitt retteleg tjukk og feit, skal eg ete han."

Grete gav seg til å gråte, men det nytta ikkje, ho måtte gjere det som den vonde heksa forlanga.

No fekk Hans gild mat, mens stakkars Grete ikkje fekk anna enn boss. Kvar morgon gjekk den gamle ned til stallen og ropte: "Rekk fram fingeren din så eg kan kjenne om du er blitt feit."

Men han stakk eit avgnaga bein ut gjennom gitteret, og den gamle, som ikkje kunne sjå det med det svake synet sitt, trudde at det var fingeren hans, og kunne ikkje fatte at han heldt seg så mager. Då det var gått fire veker og Hans ikkje hadde blitt det minste tjukkare, mista ho tolmodet. "Skund deg å hente vatn opp frå brønnen", sa ho til Grete, "enten Hans er tjukk eller tynn, vil eg ete han i morgon."

Tårene rann nedover kinna til stakkars, vesle Grete, men ho måtte gå. "Hjelp oss, gode Gud", sa ho. "Om villdyra i skogen hadde ete oss, hadde vi i det minste døydd saman."

"Hald opp med den skrikinga", sa den gamle, "det hjelper likevel ikkje."

Neste morgon måtte Grete tenne opp eld i peisen og sette kjelen over han. "Vi skal først bake", sa heksa, "eg har fyrt opp i bakaromnen og elta deigen alt."

Ho puffa den stakkars jenta bort til omnen, og flammane slo ut av han. "Kryp inn og sjå om han er varm nok", sa ho.

Grete kunne merke at det var meininga at ho skulle steikast der inne, og sa derfor: "Korleis skal eg komme inn?"

"Di gås", sa heksa, "opninga er då stor nok. Kan du sjå, det er tilmed plass nok til meg."

Mens ho sa det, stakk ho hovudet inn i omnen. Då gav Grete heksa ein dytt så ho ramla inn i den store omnen, og i ein fart smekka Grete jerndøra igjen og sette slåa for. Den gamle tok til å hyle og skrike, men Grete skunda seg berre av stad, og heksa måtte brenne opp.

Grete sprang like ut til Hans, opna gitteret og jubla: "No er vi frelste, Hans! Den gamle heksa er daud", og Hans sprang ut så glad som ein fugl som slapp ut av buret sitt. Dei omfamna og kyste kvarandre og gjekk så tilbake til huset til heksa, for no var det ikkje noko å vere redd for der. Der stod store kasser fulle av perler og edelsteinar.

"Dei er betre enn kiselsteinane", sa Grete og tok ei heil mengd i forkleet sitt.

"La oss no skunde oss å komme ut av skogen", sa Hans, og dei gav seg på veg.

Då dei hadde gått eit par timar, kom dei til ein stor sjø. "Den kan vi ikkje komme over", sa Hans, "eg kan ikkje sjå noka bru."

"Det er heller ingen båtar", svarte Grete, "men der svømmer ei kvit and. Ho hjelper oss nok når vi bed ho om det."

Så ropte ho:

"Kom du, vesle kvite anda,
frakt oss til den andre stranda."

Anda kom straks svømmande, og Hans sette seg på ryggen av ho og ville at Grete skulle sette seg saman med han. "Nei, det gjer eg ikkje", svarte Grete, "det er altfor tungt for anda. Ho får heller komme tilbake hit og hente meg."

Det gjorde den hyggelege anda, og då dei lykkeleg og vel var komne i land på hi sida, syntest dei at skogen verka kjent, og det varte heller ikkje lenge før dei kunne skimte huset til faren mellom trea. Då gav dei seg til å springe av alle krefter og styrta inn i stova og fall om halsen på han. Mannen hadde ikkje hatt ein glad time sidan han hadde etterlate barna i skogen, og no var den fæle mora deira daud. Grete kasta perlene og edelsteinane ut av forkleet, og Hans tok den eine handfulla etter den andre opp av lomma. No var alle sorger sløkte, og dei levde lenge i fryd og glede.

Snipp snapp snute,
no er eventyret ute.