Ein flink smed heldt seg både seint og tidleg i smia fordi kona hans vond og vrien og ei plage å vere saman med over lang tid. Han hadde likevel ukuveleg tru på at ting kunne bli betre om han berre fann ut korleis.

Ein dag kom ein ferdamann køyrande forbi og las noko som smeden hadde skrive på døra over smia til påminning for seg:

"Mykje kan gå betre etter kvart som ein gjer vel."

Mannen sa til smeden:

"Den eine hesten min har mista ein sko på framfoten. Hjelp om du kan og så fort du kan klare."

Smeden svarte:

"Først må eg sjå over problemet med eigne auge. Elles veit eg ikkje nøyaktig korleis skoen skal vere og korleis eg best kan gå fram."

"Ta berre hammar og tong og hestesaum og bli med ut", sa mannen, "for eg har med sko til hesten her."

Nett då kom kona til smeden til smia og bad han komme og ete middag. Smeden svarte: "Eg kan ikkje komme før eg har hjelpt mannen her. Gå du, eg kjem når eg har gjort ferdig noko arbeid det hastar med for han."

Smeden tok hammar og tong og nokre saumar å stifte fast skoen med, og følgde med utfor gjerdet der kjerra og hestane stod.

"Her er hesten", sa mannen. Det var ein større hest enn nokon annan smeden hadde sett og skodd, men etter to timar var alt gjort. Då ville mannen gi han lønn for det harde arbeidet.

"Det kostar ikkje noko, det er god nok lønn for meg å hjelpe ein annan i nød", svarte smeden.

Men ferdamannen meinte han måtte då ha eitkvart, og sa: "Kva vil du ha?"

"Men hald opp", sa smeden. "Eg har nettopp sagt eg ikkje tar noko for det."

Då tok mannen tak i hatten til smeden og heldt han opp i lufta eit augeblikk, og så gav han hatten i handa til smeden mens han smilte:

"No har eg gjort som du sa. Eg heldt opp hatten din. Sjå kva som no er i han."

I hatten låg femten tusen kroner.

"Når du kjem heim, har kona di blitt betre enn før, og då kan du helse ho frå han Peter", sa mannen.

"Ja, la oss håpe ho er betre, for elles rømmer eg vel gard og grunn til sist", sa smeden.

"Nei, det treng du ikkje tenke på meir", sa Peter.

Smeden gjekk heim med det same og fann ut at alt verkeleg hadde blitt betre.

Trollet Mjoholkokl og kyrkja på Runde

For lenge sidan var det ein småkonge [1] ein stad. Han ville bygge seg ei kyrkje [2] på Runde [3] og let kunngjere at den som kunne bygge kyrkja slik han ville ha ho, skulle få kva han ville i løn når arbeidet var ferdig.

Det kom eit bergtroll og tok på seg å bygge kyrkja slik han fortalde, men trollet ville ha hovudet til kongen i lønn. Kongen kunne ikkje godt ta tilbake ordet sitt, og sa motvillig ja til tilbodet.

Som dagane gjekk, såg han forferda at kyrkje blei rund og stor, og arbeidet gjekk i ein fart. Ein dag det berre stod att småting på den nye kyrkja, gjekk kongen ut i naturen sør på øya for å bede eit grann. Han jamra til tider høglydt mellom måsane og andre fuglar som hekka der.

Lomvi på eit fuglefjell, med sjø i bakgrunnen

Trist og aleine gjekk han langt sør på øya og skreik ut i vinden om kapp med fuglane. Då sansa han ei kvinnerøyst. Ho song ei vise for barnet sitt så det skulle vere stilt og sove, "for i morgon kjem Mjoholkokl heim med hovudet til kongen, og det er større enn eit digert måseegg", sa ho fleire gongar.

Kvinnesongen kom ut av ei sprekke i berget der. Kongen hugsa med eitt noko som dei fortalte før, at om ein kunne kalle trollet ved namn, forsvann makta til trollet. Han skunda seg til kyrkja. Trollet var høgt oppå taket og i ferd med å legge på plass siste takhella.

"Høyr, Mjoholkokl, legg den steinen der litt lenger fram", ropte kongen.

Straks kongen hadde sagt namnet, blei kreftene til trollet søkk vekk. Rasande forsvann det i røyk. Og sidan trollet ikkje klarte å gjere bygget heilt ferdig, berga småkongen hovudet sitt så vidt det var [4].

Ord

1. småkonge: konge i eit smårike. Det var mange slike før landet blei samla i eitt rike ved at ein av somme småkongar vann over andre heilt fram til éin eller nokre få sat som storkongar og liknande.

2. kyrkjer har ulike formar. Rundkyrkjer har runde kyrkjeskip ("stor-rom", eller ganske runde, som til dømes sekstenkanta og åttekanta. Rund form kan gi "meir plass for pengane", meir innerom per meter vegglengde. Det blei bygt mange rundkyrkjer i Europa i mellomalderen. Korsfararane var mellom dei som blei inspirert til slikt. Det står att gamle rundkyrkjer i Sverige og Danmark.

3. Runde: øy i havgapet i Herøy kommune på Sunnmøre, med det sørlegaste fuglefjellet her i landet. Frå februar til august kvart år er det hekkesesong, og over 500.000 fuglar samlar seg på øya. Mellom 250 og 300 fugleartar har blitt registrert, og mellom dei lundefugl, krykkje, alke, lomvi, havsule, havhest, toppskarv og ørn.
4. Merknad: Det er inga kyrkje på fugleøya Runde. Ei gammal vandresegn om korleis ymse domkyrkjer og andre rundt om har blitt bygt av troll som ein skulle finne ut av namnet på, har i høvet fått Runde som adresse. Segner av denne typen er også laga om domkyrkjene i Lund og Uppsala, med små skilnadar.

Julenatta i Feios-kyrkja

Den kjende organisten Gjelgom frå Feios ved Sognefjorden fortalde at året etter at han hadde blitt organist der på staden, opplevde han noko rart om julenatta i lag med ei gammal kone og ein skreddar.

Om kvelden sa han til den gamle kona som låg i same rom som han, "Vi får stå opp tidlegare i morgon. Eg vil opp for å stemme orgelet i Feios-kyrkja. Vaknar de før meg, så vekk meg klokka tre eller før, for då vil eg opp og stelle meg."

Mens han talte med kona, kom skreddaren som budde ovanpå, og også han ville stå opp tidleg. Dei stilte klokkene sine likt, så dei kunne vite tida så mykje sikrare. Skreddaren hadde eit lommeur og eit anna ur, og dessutan ei veggklokke. Alle klokkene blei stilt likt om kvelden.

"Vi la oss til å sove som vanleg", fortalde organisten, "men eg sov uroleg. Eg tenkte på korleis eg skulle klare å vakne så tidleg som klokka tre.

Mens eg låg og sov som best, vakna eg brått som om nokon hadde vekt meg. Eg var snar til å sjå gjennom vindauget bort på kyrkja, og då sansa eg at det var lyst i alle vindauga der. Eg skunda meg ut av senga og trudde at eg hadde forsove meg, kasta på meg buksene og sprang ut og lytta utfor døra. Eg høyrde ein dus song av ein kjent salme.

Eg skunda meg inn att og kjende meg brydd, for eg trudde at gudstenesta hadde tatt til utan meg. Imens sov kona. Eg tende lys og såg at begge klokkene hadde stansa. Då skjøna eg at noko var rart, og vekte kona. Så sprang eg ut att for å finne ut av dette. Eg småsprang bortover mot kyrkja. Der var det lyst i vindauga, og songen heldt fram.

Men då eg kom enda nærare, syntest eg det var nokon ved kyrkjeporten. Då gjekk eg heim att og bad kona følge meg utfor døra. Også ho høyrde ein underleg song og såg lyset i kyrkjevindauga.

Eg vekte skreddaren også, og han følgde med. Klokka hans hadde stansa, ho også. Vi gjekk saman mot kyrkja og undra oss fælt. Lyset og songen kunne vi høyre til vi kom nær kyrkjeportane. Då forsvann alt i ein fei, songen og heile kyrkja", sa organisten, "og sidan har ingen sett ho."

Guten som blei smed

Ei gammal kone hadde ein son som blei sett ut i lære i mange slags handverk. Men sonen verken ville eller kunne lære noko stort, såg det ut som. Ein dag blei han sett i lære hos ein gartnar. Gartnaren sa til han:

"No skal du gå ned i hagen og plante kål. Gjer det vel!"

Guten svarte, "Ja, kjære gartnar."

Så gjekk han ned i hagen og stelte til kålsengene, og så plukka han dei likaste og finaste plantane han fann. Då sa gartnaren til han:

"Sett ut dei som har best røter, så får vi sjå om dei trivst og vekst. Skulle nokre døy ut, får vi plante ut andre om fjorten dagar."

Så gjekk han. Guten valde ut dei finaste plantane og sette toppane ned og røtene opp. Etter tre eller fire dagar kom gartnaren til å gå forbi den delen av hagen der kålplantane hadde blitt sett ut. No låg alle plantane visna og daude. Sola hadde tørke dei ut fordi plantane var for lenge utan vatn. Gartnaren blei harm, og spurde guten om han visste av nokon som gjordeslikt.

"Nei, men du bad meg jo sette dei plantane som hadde best røter slik at vi kunne sjå dei", svarte guten.

Gartnaren sa ikkje stort til dette. Det var på sett og vis som han hadde sagt, om enn ikkje som han hadde meint.

No skulle guten sette poteter. Gartnaren sa han skulle sette dei djupt i jorda og ikkje for tett. Guten tok ei lang jernstong, laga mange djupe hol og sleppte småpotetene ned med åtti centimeter mellom kvart hol.

Då det hadde gått litt tid, kom gartnaren for å sjå korleis det gjekk. Han fann fort ut at arbeidet som var gjort, ikkje var godt nok. Potetene hadde komme så djupt ned at groane ikkje kunne komme opp til overflata. Så spela det lita rolle at dei var spreidd mykje meir enn nødvendig. Alt måtte gjerast om igjen med nye poteter. Det var ikkje anna råd.

Guten fekk sparken med det same, og drog då straks til forsvaret for å bli trommeslagar. Det kunne kanskje passe betre for han, meinte mora.

"La oss no høyre og sjå. Du er ganske kvikk, ser eg, og dersom du trommar betre og får meir lyd ut av tromma di, blir du i fremste rekke blant kameratane dine", sa sersjanten som skulle lære han opp.

Guten gjorde sitt beste. Han tok vekk trommeskinna på fram- og baksida av tromma og gav seg til å slå på trommesida.

Offiserar kom for å sjå, og ein av dei spurde: "Har noko gått sund?"

"Nei, det er på befaling at eg har tatt vekk trommeskinna så lyden kjem ut av tromma så mykje betre."

Så fekk han ikkje bli trommeslagar der. No skulle han gifte seg og sette opp ein smie for seg sjølv, for det var no smed han måtte bli om ikkje noko anna dugde, meinte mora. Guten, som heitte Håkon, blei deretter kalla Håkon Smed. Folk sa "Håkon Smed som alltid står og kveser", fordi han støtt stod og ergra seg. For smedarbeid var han verken opplært til eller van med.

Men ein kveld han var i skogen, møtte han fanden. Gamle-Eirik sa:

"Vil du ly meg, så skal eg hjelpe deg så alt du tar det til, går bra og vel i femti år frå i dag. Og når så tida er ute, skal du tilhøyre meg, om du då ikkje kan sette meg til eit arbeid som eg ikkje kan gjere."

"No, på så lang tid skal eg nok klare å tenke ut eitkvart", tenkte Håkon Smed. Dei tok kvarandre i hendene på avtalen, og gjekk kvar til sitt. Håkon Smed heldt fram med arbeidet sitt, og det gjekk vel for han. Han blei attpåtil kjent som den beste smeden ein kunne få tak i.

Då det hadde gått femti år, kom fanden til han og ville ha han.

"Men vent, skal eg ikkje prøve å sette deg til eit arbeid som du ikkje kan gjere?" sa Håkon Smed. Så sette han Gamle-Eirik til å blåse erter på langs gjennom ein pinne som det ikkje skulle vere hol i nokon stad.

"Oppgåva er gitt", sa Håkon.

Korleis han skulle klare oppgåva, fann ikkje fanden ut av, og så gjekk Håkon Smed fri frå mykje leitt og vondt, mykje leitt og vondt.