• Oskeladden som røva skattane til trollkjerringa
• Den brune oksen
• Den trufaste hanen
• Friaren og dei tre gifteklare jentene

Oskeladden som røva skattane til trollkjerringa

Det var ein gong ei fattig enke. Ho hadde tre søner. Dei to eldste var i arbeid andre stadar for å klare seg, men budde heime. Der var dei til lite gagn, sidan dei sjeldan gjorde som mora bad om. Men den yngste guten heldt seg i huset og hjelpte den gamle. Slik blei han skatta av mor si, men dårleg likt av brørne, som kalla han Oskeladden.

Ein dag sa den gamle enka til dei tre sønene: "No lyt de ut i verda og prøve lykka som best de kan. Eg maktar ikkje lenger å fø dykk alle tre."

Gutane gjorde seg i stand og gav seg i veg, Dei vandra omkring saman ei tid, men fekk ikkje teneste nokon stad. Seint ein kveld kom dei til ein stor fjord. Langt ute i fjorden var det ei øy som det skein sterkt ifrå, som frå ein eld.

Gutane stogga ved stranda og såg på det underlege skinet, og kom til at det måtte vere frå menneske. Sidan det alt var mørkt og brørne ikkje visste kor dei skulle finne ly for natta, blei dei samde om å ta ei båt som stod på stranda og fare over til øya og låne hus. Som tenkt så gjort. Dei sette seg i båten og rodde over fjorden.

Då dei nærma seg øya, såg dei ei lita stue ved stranda der. Gutane gjekk til den og merka at det fagre skinet som lyste over sjøen, kom frå ei gull-lykt som hang utanfor stuedøra. I garden utanfor gjekk ein stor bukk med gullhorn. Det var festa små bjøller på horna, og bjøllene klang vent når dyret rørde seg. Brørne undra seg storleg over alt dette, og aller mest over kona som budde i huset i lag med dotter si. Kona var både gammal og lite pen, men ho var prektig kledd i ei pelskåpe som var sydd med så mykje gulltråd at det blenkte ifrå den.

Gutane kunne forstå at dei ikkje hadde komme til vanlege menneske, men til eit overlag rikt fjordtroll. Dei rådslo med kvarandre, og så gjekk dei inn. Inne stod kona ved eldstaden og rørde med ei sleiv i ei stor gryta som koka over elden. Dei bad om husly for natta. Men kona svarte nei, og peika gjennom glaset på ein gammal kongsgard på hi sida av fjorden. Mens ho no talte, såg ho skarpt på den yngste guten der han stod og såg nøye på alt i stua.

Kona spurde: "Kva heiter du, gut?"

Guten svarte: "Brørne mine kallar meg Oskeladden."

Kona sa: "Brørne dine får dra sin veg, men du må bli hos meg fordi du ser kvassare ut, og fordi hugen min fortel meg at eg ikkje kan vente noko godt frå deg om du kjem til kongsgarden og blir verande der lenge."

Oskeladden bad no pent om å få dra bort med brørne sine, og så lenge og vel bad han at han fekk lov til det. Då skunda brørne seg til båten og over fjorden. Alle tre var glade over å ha komme heilskinna frå vitjinga.

Brørne gjekk heile sommarnatta, og tidleg neste morgon kom dei til kongsgarden dei hadde sett. Han var større og herlegare enn noko dei før hadde sett. Brørne gjekk inn og bad om å få tene der. Dei to eldste blei stalltenarar og den yngste fekk vere tenar for den unge kongssonen.

Oskeladden var både kvikk, kjekk og kjapp, og blei snart likt av alle. Dag for dag kom kongen til å like han betre. Dei to brørne hans likte dette dårleg, dei misunnte han at folk likte han betre enn dei sjølve blei likt. Til sist snakka dei med kvarandre om korleis dei skulle skade yngstebroren og bli betre likt av kongen sjølve. Ein dag gjekk dei til kongen og la ut om den fagre lykta som skein over sjø og land. Dei sa at det verka så vissent at ein konge sakna slik ein kosteleg skatt. Kongen blei nyfiken og spurde: "Kor finst den lykta og kven kan skaffe den til meg?"

Brørne svarte: "Det kan vel berre broren vår, Oskeladden. Han veit best kor lykta er."

No fekk kongen stor lyst til å eige gull-lykta, og kalla Oskeladden til seg. "Kan du skaffe meg den fagre gullykta som skin over sjø og land, skal du bli den fremste under meg", sa kongen.

Guten lova å gjere sitt beste. Brørne blei glade over å få vite om dette, for dei visste godt at det var eit stort vågestykke som stod føre han, og at det neppe ville gå godt for han.

Oskeladden skaffa seg no ein liten båt og rodde i løynd over fjorden til øya der trollkona var. Då han kom fram, var kvelden kommen, og kona heldt på å koke kveldsgraut som ho pla gjere på den tida av døgeret. Guten smaug seg varsamt opp på taket og kasta av og til ein handfull salt gjennom skorsteinen slik at saltet fall ned i gryta som stod og koka over eldstaden kloss under.

Då grauten var ferdig og trollkona skulle ete, kunne ho ikkje skjøne at den var blitt så salt og fæl å ete. Trollkona trudde det var dottera som hadde salta maten for mykje. Det var ikkje mogeleg å spe grauten så den blei god på smak heller, så dottera laut til slutt ut til brønnen og hente vatn til ny graut.

"Korleis skal eg kunne gå ned til brønnen?" sa dottera. "Det er så mørkt der ute."

"Ta gullykta mi!" sa mor hennar. Jenta tok den fagre gullykta som no stod i forstua, og sprang fort ut for å hente vatn. Men då ho luta seg over kanten av brønnen for å løfte opp vassbøtta, var Oskeladden der. Han tok jenta i føtene og løfta henne over kanten i ein fei. Jenta fall på hovudet ned i vatnet mens guten greip lukta og skunda seg til båten.

Men no tok kona til å undre seg over at det tok så lang tid å hente vatn. Ho kika ut gjennom glaset og såg noko som skein langt uti fjorden. Då sprang ho til stranda og ropte vilt, "Er det du, Oskeladd?"

Guten svarte at det var det.

Kona sa: "Har du tatt lykta mi?"

Oskeladden svarte: "Ja, det har eg."

Kona tok opp at: "Er du ikkje ein stor skøyar?"

Guten svarte: "Jo, det er eg vel."

No klaga og jamra kona og sa: "Å, kor dum eg var som let deg få dra herifrå første gongen. Eg kunne vel tenke meg du skulle spele meg eit puss som dette sidan. Men kjem du hit enda ein gong, slepp du neppe herifrå."

Guten vende attende til kongsgarden med lykta og blei den fremste under kongen slik det var lovt.

Brørne blei dermed enno meir forbitra over kor godt det gjekk han, og bestemte seg for å prøve å skaffe han av vegen enda ein gong. Så gjekk dei til kongen og la ut om den fagre bukken som hadde horn av gull og små gullklokker festa til horna slik at det klang himmelsk når dyret rørde seg. Brørne kunne tenke seg at kongen ville ha noko så kosteleg når han berre visste om det.

Kongen spurde: "Kor finst bukken, og kven kan skaffa meg den?"

Brørne svarte: "Bror vår veit best kor bukken står."

Kongen blei så vill etter bukken med gullhorna at han kalla Oskeladden til seg og sa strengt, "Brørne dine har fortalt meg om ein fager bukk med horn av det klaraste gull og små klokker festa til horna slik at det kling himmelsk når dyret rører seg. Dra og skaff meg den bukken. Lykkast du, skal du få tredelen av riket."

Guten lova som sist å gjere det han var kar om, og brørne feira den lovnaden hos seg sjølve, for dei meinte han kunne ikkje sleppe unna trolla ein gong til - det ville vere heilt uvanleg.

Oskeladden laga seg til og drog i båten sin over fjorden til øya der trollkvinna heldt til. Då han kom fram, var det kveld og mørkt alt, og denne gongen lyste inga gullykt for han i mørket. Guten grunna lenge på korleis han skulle komme til og få med den gylne bukken. Det var ikkje lett, for bukken var så gild og skatta at den fekk ligge i stua om natta. Til sist kom guten på noko som kunne verke, trudde han.

Seinare om kvelden, då kona og dottera skulle til sengs, gjekk jenta for å stenge fjøset og låse døra for natta. Men Oskeladden låg på lur utanfor og sette ein spile bakom døra utan at nokon merka det, slik at døra ikkje kunne latast att. Jenta stod no lenge og prøvde å få den i lås, men det gjekk ikkje. Då kona merka det, tenkte ho at noko var komme i ulag, og ropte at døra kunne stå ulåst over natta til det blei lyst. Då kunne dei sjå kva som var i vegen. Jenta let så døra stå på gløtt og la seg til å sove.

Men då det leid fram på natta og alle i huset sov djupt, smaug guten seg inn i stua og kraup fram til bukken der den låg og strekte seg framfor eldstaden. Oskeladden tok no ull og stappa inn i alle gullklokkene så dei ikkje kunne klinge og røpe han. Så greip han gullbukken og bar den til båten. Ute på fjorden tok han vekk ulla, og då tona det høgt kvar gong bukken rørte på seg.

Kona vakna av søvnen av den fagre lyden, og sprang ned til stranda og ropte arg: "Er det du, Oskeladd?"

Guten svarte: "Ja, det er det, veslemor!"

Kona sa: "Har du stole gullbukken min?"

Guten sa: "Ja, veslemor!"

Kona sa som sist: "Er du ikkje ein stor skøyar?"

Oskeladden svarte: "Det er eg nok."

No tok kona til å skrike og bere seg. Ho sa: "Åå, eg skulle aldri ha sleppt deg ifrå meg! Men kjem du attende hit ein gong til, skal du aldri sleppe herifrå, står det til meg."

Oskeladden vende no attende til kongsgarden og fekk tredjedelen av riket, slik kongen hadde lova.

Men då brørne fekk vite korleis alt hadde gått til og såg den fagre lykta og bukken med dei gylne horna, blei dei enno meir misunnelege og forbitra, og det var ikkje lite. Dei stakk hovuda saman for å tenke ut korleis dei skulle gå fram for å skade broren sin verst råd. Så ein dag gjekk dei til kongen og fortalde vidt og breitt om skinnpelsen til kona; den skein som det raudaste gull og var sydd med gulltråd. Den passa heller på ei dronning enn eit slikt gammalt troll som budde for seg sjølv, sa dei.

Då no kongen fekk nyss om alt dette, spurde han: "Kor er den pelsen, og kven kan skaffa meg den?"

Brørne svarte: "Berre broren vår, Oskeladden, kan hente den. Han veit best kor gullpelsen er å finne."

Kongen fekk stor lyst på den fine pelsen, og kalla Oskeladden til seg. Då kan kom, sa kongen: "No ha brørne dine fortalt meg om ein fager skinnpels sydd med raudt gull overalt. Skaffar du meg den, gir eg deg dottera mi til make, og du får arve riket etter meg."

Då guten høyrde dette, blei han glad og sa han ville vinne kongsdottera eller misse livet. Han sette seg i båten sin og segla over vika til øya der kona budde. Undervegs grunna han over korleis han skulle kunne få tak i gullpelsen; for kona gjekk med den på seg støtt. Til slutt kom han fram til kva han ville gjere. Han batt ein pose under kleda, og gjekk inn i stua med nølande steg. og audmjuke fakter inn i stua til kjerringa.

Straks kona såg han slik, sa ho, "Når du kjem hit, slepp du ikkje herifrå. Er du kommen fordi du angrar på alle rampestrekane du har gjort og alt du har tatt ifrå meg?"

Ho tok no fram ein stor kniv og ville drepe Oskeladden. Då guten såg dette, sa han forferda: "Sidan eg likevel skal døy, vil eg helst velje måten sjølv. Eg vil heller døy av å ete meg i hel på tynn graut."

Kona meinte han hadde valt ein fæl måte å døy på, og sa ja til ønsket. Ho stelte no ei stor gryta over elden og laga i stand mykje graut. Då den var ferdig, sette ho den framfor guten og sa han skulle ete. Men for kvar gong han stakk ei grautskei i munnen, helte han to skeier i posen under kleda. Til slutt tok kona til å undre seg over at Oskeladden kunne ete så mykje. Men rett som det var, let guten som han blei fælt sjuk, seig ned på golvet frå stolen og såg ut som han var dauden nær. Samstundes stakk han hol på posen utan at kona såg det, så grauten flaut utover golvet.

Kona tenkte at Oskeladden hadde sprukke av all grauten. Ho blei så glad at ho klaska hendene saman og ville springe ut til dottera som var ved brønnen i eit ærend. Men sidan det regna, tok kona av seg den fine pelsen og la den ifrå seg i stua.

Kona hadde ikkje komme langt før guten skunda seg å ta gullpelsen og springe til båten og legge utpå fjorden. Litt etter såg kona han i den vesle båten av di gullpelsen lyste over fjorden. Fortørna sprang ho ut i vatnet og ropte: "Er det du, Oskeladd?"

Guten svarte: "Ja, det er det, veslemor."

"Har du tatt pelsen min?"

"Ja, veslemor."

"Det var slemt!"

"Ja, det er så, veslemor."

Oskeladden kom velberga fram til slottet. No blei han utropt til tronarvingen, gifta seg med kongsdottera han var blitt lova, og seinare blei han den nye kongen. Men brørne laut streve som stallgutar som før, og det gjorde dei så lenge dei levde.

Den brune oksen

Det var ein gong ei jente som tente hos ein bonde. Om morgonane gav ho dyra fôr utanfor fjøset, og då var det alltid ein liten brun stut som gjekk der og leita opp strå å ete, som kom bort til ho og strauk seg inntil ho. Etter ei tid klaga jenta til bonden over dette. Bonden svarte: "Kast til han litt beinfôr iblant."

Då jenta gjorde det, blei den vesle stuten misnøgd og sa like ut: "Du burde heller gi meg noko godt å ete, for eg er ein fortrolla kongsson og vil hjelpe deg til ein betre plass og gjere deg både rik og lykkeleg. No skal du smyge deg inn og ta på deg bestekleda dine, sette deg på ryggen min og følge meg bort i skogen. Men skogen er fortrolla: Så når vi kjem inn der, vil ei stemme spørje: "Kven er det som rører ved skogen min?" Då skal du svare "Ein liten brun okse".

Jenta gjorde som stuten sa, ho tok på seg bestekleda sine, sette seg på ryggen av stuten og flydde ned i trollskogen. Då dei kom dit, tok ho eit blad, og straks spurde ei stemme: "Kven rører ved skogen min?"

Jenta svarte: "Ein liten brun okse!" og rei til den andre skogen. Der tok ho seg også eit blad, blei spurt som sist, og svarte likeins.

Så kom ho til den tredje skogen, og det gjekk sameleis for seg der også.

Deretter kom dei til ei grøn eng, og der la stuten seg ned under eit lindetre. Nær ved låg eit kongeslott. "Dit skal du gå for å søke om å bli kammerjente så ho fekk bere opp vaskevatn til kongen kvar morgon", sa stuten.

Det arbeidet fekk jenta, men første morgonen blei kongen harm av di jenta kom inn i rommet i den enkle drakta si. Han sa: "Ditt svarte troll, kva vil du her?" Så kasta han handduken etter ho og køyrde ho ut.

Då gjekk ho ned i enga og beklaga seg for brunoksen under treet der. Men han sa at ho skulle prøve lykka neste morgon likeins.

Morgonen kom. Ho gjekk inn til kongen med vaskevatnet, men blei like uverdig mottatt; og no kasta kongen etter ho handsåpa si og dreiv ho på dør.

Ho beklaga seg på ny for stuten, fekk same oppmaninga som førre gong, og fekk same låke behandlinga av kongen den tredje morgonen: Då kasta han den forgylte tøffelen sin etter ho i raseri. Trist flydde ho ned til stuten under treet.

Så blei det søndag, og då sa stuten: "No skal du i kyrkje. Ta fram det første bladet du snappa til deg i trollskogen." Det gjorde jenta. Og vips voks bladet til ein kledning som skein som stjernene over skogbrynet. Samstundes kom det fram ei fin vogn midt framfor treet.

Ho sette seg i vogna og reiste til kyrkja. I kyrkja vekte ho mykje oppstyr fordi ho var så vent kledd og såg så pen ut, og då ho gjekk ut av kyrkja, stod kongen ved døra og spurde: "Kva for eit land er du ifrå, søtnos?"

"Eg er frå handdukland", svarte jenta; og dermed hoppa ho opp i vogna og vende som eit lyn tilbake til brunoksen under treet i enga.

Den andre søndagen sa brunoksen at ho skulle til kyrkje att. "Ta fram det andre bladet du tok frå trollskogen", sa han. Ho så gjorde, og mens ho stod og heldt i bladet, svella det i hendene hennar til ei drakt som skein som månen. Det same fine vogna dukka opp som sist. Ho steig opp i og køyrde til kyrkja. Der vekte ho enda meir oppstyr enn sist, og då ho ville ut att etter gudstenesta, stod kongen ved utgangsdøra og spurde kor ho var ifrå.

"Frå såpeland", sa ho, og forsvann på same sett som sist.

Tredje søndagen, då ho dukka opp hos oksen under treet på enga, bad oksen ho ta fram det tredje bladet frå trollskogen, og det gjorde jenta. Mens ho heldt det fram, voks det til ei drakt som skein som sola, og det følgde eit par gullskor med også. Den fine vogna stod med eitt framfor dei under treet, og så køyrde ho til kyrkja.

I kyrkja kika alle på ho og undra kven ho var og kor ho kom ifrå. Etter gudstenesta ville ut så fort ho kunne, men så stod kongen i utgangsdøra og spurde ho ut som dei to siste gongane.

Denne gongen svarte ho kongen: "Eg er frå tøffelland." Men så mista ho den eine gullskoen sin mens ho smaug seg forbi han. Det var ein uvanleg nett liten gullsko. Kongen tok han straks opp og tok vare på han, alt mens jenta skunda seg som dei førre gongane til brunoksen.

Kongen hadde no blitt kjær i den vakre, ukjente jenta. Han kunngjorde frå kyrkjebakkane over heile riket at den som kunne fortelje kven som eigde gullskoen, skulle få stor lønn, for kongen ville ha jenta til kone! Men ingen kunne seie noko om ho.

Ein husmannsdotter meldte seg no for kongen. Ho såg pen ut, men hadde store, klumpete føter under stakken. Derfor hadde ho hogd eit godt stykke av hæl og tå for å få den vesle gullskoen på foten når ho skulle prøve han. Gullskoen passa nesten fint, men så ropte ein papegøye i rommet om og om att:

"Hoggen hæl, hoggen tå; i enga hos brunoksen er ho som gullskoen går på."

Straks såg dei nøyare på foten hennar, og då dei såg ho hadde avkappa hæl og tær, blei ho drive frå slottet. Fleire av tenarane til kongen sprang no ned i enga, og der fann dei snart den rette, ho som gullskoen passa på, og dessutan hadde ho ein sko som var maken.

Dei tok jenta med opp i slottet og synte ho fram for kongen, og i det same blei brunoksen fri frå fortrollinga. Han blei omskapt til ein kjekk og ven kongsson, slik han hadde vore før.

Den trufaste hanen

Det var ein gong ein bonde som hadde ei merkverdig kvern. Den kunne nemleg male sølvpengar. Då kongen fekk nyss om kverna, ville han gjerne ha den, og tok den frå bonden. Bonden blei heilt fortvila over tapet, og jamra og klaga bittert.

Då hanen fekk høyre all denne jamringa, kleiv han fram og sa: "Ver ikkje lei! Eg skal gå til kongen og skaffe deg kverna attende." Og så gav han seg i veg.

Mens han gjekk vegen gjennom skogen og grubla på korleis han skulle bere seg åt, møtte han ei gammal kone.

"Korfor er du så tankefull og trist?" spurde ho.

"Jo", sa hanen, "eg skal til kongen og bede han gi bonden kverna si attende."

"Ingenting anna?" sa kona. "Då skal eg gi deg eit godt råd. Ta med deg alle du møter!"

Knapt hadde hanen gått hundre meter vidare, før ein rev kom svinsande.

"Vent, følg med til kongen!" sa hanen, og reven sa ja og kraup inn under eine vengen på den.

Lenger inn i skogen møtte han ein ulv.

"Følg meg til kongen!" sa hanen, og ulven sa, "Gjerne det", og kraup inn under andre vengen.

Ei lita stund deretter møtte han ein stor bjørn.

"Ikkje så travelt!" sa hanen. "Bli med til kongen."

"Skal bli", sa bjørnen, og fekk krype inn under halefjøra.

Då hanen kom fram til slottet, gjekk han opp på trappa og gol så både tak og murar rista.

Kongen sprang opp og ropte: "Kven er det som ruskar på slottet mitt?"

Hanen svarte: "Gi bonden kverna hans tilbake! Elles vil det gå deg ille."

Kongen blei forarga og stengde hanen inne blant dei arge vêrane sine for at dei skulle gjere ende på han. Men hanen sleppte ned reven, og då tenarane til kongen kom på morgonen for å gi vêrane mat, låg dei alle daude. Men hanen gjekk oppå trappa og gol så heile slottet rista og rutene klirra.

"Gi bonden kverna hans att! Elles vil det gå deg ille", sa han.

"Deg skal eg vel kunne gjere ende på", sa kongen harm og sleppte hanen inn til dei argaste oksane sine. Men hanen sleppte laus ulven, og då tenarane til kongen kom for å sjå til oksane neste morgon, låg dei alle ihelrivne. Men hanen gjekk oppå trappa og gol, så slottet skalv i grunnvollane.

"Gi bonden kverna hans att! Elles går det deg ille."

Då blei kongen heilt frå seg av ilske og fekk kasta inn hanen mellom dei villsinte hingstane. Men hanen pussa bjørnen på dei, og då tenarane til kongen kom for å fôre dei neste morgon, låg dei ihelslått på marka. Og hanen gjekk oppå trappa og gol så slottet rista og rutene klirra, og ropte:

"Gi bonden kverna hans att! Elles vil det gå deg ille."

Da blei kongen harm og baud sin tenarar att ro ut på sjøen og drukne hanen. Men hanen drakk opp alt vatnet så han svella opp og blei rund som ei tønne. Nok ein gong gjekk han opp på trappa og gol så det knaka i slottet:

"Gi bonden kverna hans att! Elles vil det gå deg ille."

Då let kongen bygge eit stort bål, førde hanen opp på det og tende på. Men hanen spruta ut alt vatnet han hadde drukke, så elden blei sløkt og alle heldt på å drukne. Så gjekk han opp på slottstrappa og gol så murane truga med å rivne. Han ropte:
    "Gi bonden kverna hans att! Elles skal det gå deg ille."

Men kongen let seg ikkje skremme; han baud tenaren sin steike hanen. Så åt kongen opp hanen for at fuglen ikkje skulle komme igjen. Men hanen strekte hovudet opp gjennom halsen til kongen og gol. Då blei kongen fælen og baud tenaren hogge hovudet av hanen. Tenaren tok fram det skarpaste sverdet dei hadde. Det var smidd av både gull, sølv og stål. Då hanen enda ein gong strekte fram hovudet og gol, hogg tenaren til. Men hanen drog hovudet sitt kvikt attende, og sverdet hogg i staden hovudet av kongen.

Bonden fekk att kverna si. Hanen flaug opp på taket, og der sit han enno, same korleis det blæs og stormar.

Friaren og dei tre gifteklare jentene

Ein bonde hadde tre døtrer, men ingen av dei kunne tale reint. Alle tre var rett galne etter å gifte seg, men ingen ville ha dei. Til sist kom det ein som var langt heimanfrå. Mora deira hadde nekta dei så mykje som å opne munnen mens det var friar i garden, så mannen fekk ikkje eitt ord ut av dei.

Ei sat og arbeidde med ein vev. Mens ho sat og streva med vevinga, sleppte ho i vanvare ut av seg, "basta [brast av]". Den andre sa straks, "såknutpå [slå knute på]".

No meinte den tredje det var best å minne om forbodet frå mor, og sa, "saikjmor viskutei mefriarinne? [sa ikkje mor vi skulle teie med friar inne?]"

Straks tok dei til å diskutere kva dei så skulle gjere. Mens dei heldt på, forsvann friaren ut døra.