• Gjetarguten
• Guten som søkte teneste
• Møllardottera og skytsengelen
• Einar

Gjetarguten

Det var ein gong ein gjetargut som ikkje hadde nokon i verda bortsett frå stemora si. Men stemora var ei lei kvinne og unnte han verken å få noko i seg eller på seg. Guten lei mykje nød. Dagen lang måtte han gjete; men aldri fekk han noko anna enn ein liten matbit morgon og kveld.

Ein dag hadde stemora dratt frå huset utan å sette fram mat til guten. Han laut drive buskapen til skogs utan å ha ete, og sidan han var fælt svolten, gret han bittert. Men då det blei middag, tørka han tårene og gjekk opp på ein grøn kolle der han brukte å kvile seg når sola brann varmt om sommaren. På kollen var det alltid friskt og doggfullt under lauvtrea; men no var marka tørr og graset nedtrampa. Guten undre over korleis det kunne ha seg. Best som han sat og tenkte, såg han noko som låg og glima i sola. Det var eit par små skor av det aller kvitaste glas. Då blei han nøgd igjen, gløymde svolten og leika heile dagen med dei små glasskorne.

Om kvelden, då sola gjekk ned i skogen, lokka gjetarguten kyrne og geitene sine til seg og dreiv dei heimover. Då han hadde gått eit stykke med dei, møtte han ein liten gut. Guten helsa vennleg, "God kveld".

"God kveld att", helsa gjetarguten.

Den vesle spurde: "Har du funne skorne mine som eg miste i grøne graset i dag tidleg?"

Gjetarguten svarte: "Ja, men la meg behalde dei og gi dei til stemor mi. Så får eg kanskje litt mat når eg kjem heim."

Den vesle guten bad no så inderleg pent:

"Gi meg att skorne mine, så kan eg gjere deg ei teneste til gjengjeld ein gong."

Då gav gjetarguten tilbake dei små glasskorne. Den vesle blei glad, nikka fortruleg og sprang sin veg, mens gjetarguten lulla i hop buskapen og gjekk heimetter.

Då han kom til garden var det alt mørkt og stemora snakka stygt om at han kom så seint.

"Det står graut att i fatet" sa ho, "et no og pakk deg i seng, så du kan komme opp i morgon tidleg som anna folk."

Guten torde ikkje svare på dei harde orda; han åt kaldgrauten sin i stor hast, og kraup til køys. Han var trøytt og sovna snart, og heile natta drøymde han om den ørvesle guten og dei vene glasskorne hans.

Før sola stod opp om morgonen, blei gjetarguten vekt av rop frå stemora:

"Stå opp! Det er lyse dagen! Dyra skal vel ikkje stå og svelte på grunn av deg!"

Han kraup ned frå køya og fekk ein brødbit, og så gjekk han av garde med bølingen.

Då han kom til den grøne kollen som alltid var så sval og skyggefull, syntest han det var snodig at doggen alt var borte frå graset og marka tørr, ja nesten meir enn dagen før. Rett underleg var det. Han kika nøye rundt omkring i det nedtrampa graset. Då fekk han sjå noko som låg og skein i sola mellom tuene. Han sprang dit og fann ei lita hette; den var raud og hadde små gylne klokker sydd fast på alle sider. Då han rista på den, ringla alle klokkene. Då blei guten glad att og gløymde både svolten sin og buskapen han skulle valla.

Kvelden kom den dagen også, og då fekk guten det travelt med å samla dyra og drive dei heimetter. Då han hadde komme eit lite stykke på heimvegen med bølingen, møtte han ei bitte lita jente. Ho var så fin og ven at han blei heilt dåra. Ho helsa vennleg på han: "God kveld!"

"God kveld att!" sa gjetarguten.

Den vesle spurde: "Har du funne hetta mi som eg miste i dag tidleg i det grøne graset?"

Guten svarte: "Ja det har eg. Men kjære, la meg få behalde den! Eg har tenkt gi den til stemor mi, så får eg kanskje litt mat når eg kjem heim."

Men den vesle jenta bad no så inderleg vent: "Gi meg att hetta mi! Så vil eg hjelpe deg ein gong for det."

Gjetarguten gav henne då den vesle hua, og då blei jenta glad, nikka vennleg og sprang sin veg.

Guten samla feet og heldt fram på heimvegen. Då han kom til garden var det alt mørkt, og stemora stod i porten og venta. Ho var gretten av å vente på dei, og sa:

"Alltid skal du komme så seint heim at eg får sitte oppe halve natta og mjølke. Det står graut igjen i fatet. Et no og gå og legg deg så du kjem opp i morgon tidleg!"

Gjetarguten åt i hast og smaug seg opp i køya si. Der låg han natta til ende og drøymde om den vesle, vene jenta og den raude hua hennar.

Tidleg om morgonen før dagen grydde, ropte stemora som vanleg til han:

"Stå opp og gjer klar dyra! Skal dei stå og svelte på grunn av deg?"

Guten stod straks opp og gjorde seg klar til å gjete bølingen, men før han gjekk, bad han om ein bit brød.

"Brød!" sa stemora. "Ein som er så lite dugleg som du, er ikkje verdt brød."

Guten måtte gå av stad utan mat i magen. Då han hadde gjett dyra ein times tid, skunda han seg bort til den grøne kollen for å sjå om det var noko nytt å finne. Doggen var borte, marka tørr, og graset trampa ned i store rundingar. Då kom han til å tenke på noko han hadde høyrt om dei små alvane som dansa om sommarnettene i det doggvåte graset, og han forstod at alvane hadde danseplassen sin mellom trea på kollen.

Mens han gjekk derifrå i djupe tankar, støytte han foten borti noko som låg i graset og skein. Han bøygde seg ned og tok det opp. Det var ei lita bjølle som klang fint og høgt berre han rista litt på den. Straks han gjorde det, kom kyrne og geitene springande til han og stod og lytta dei også.

Guten sette seg øvst på kollen og leika med den vesle bjølla så lenge at han gløymde sorgene sine og blei glad igjen, og kyrne og geitene stod i ring omkring han og gløymde å beite. Slik gjekk dagen, og kvelden kom så fort at han ikkje sansa det før sola stod i høgd med tretoppane lenger vekke. Då gjorde han seg klar til å gå heim med dyra. Men same korleis han lulla og lokka, ville ikkje kyrne og geitene gå heim, for dei var svoltne etter å ha gløymt å ete i lang tid.

Då tenkte guten for seg sjølv: "Kanskje dei kjem om eg bruker den vesle bjølla."

Og så tok han den fram og ringla med den, og gjekk av stad langs heimvegen. Straks kom bjøllekua rennande etter han, og dei andre kyrne i rad og rekke, og geitene kom hoppande ved sida av vegen. Det bar heimetter fortare enn vanleg, og gjetarguten blei glad, for no forstod han kva gagn han kunne få av den vesle bjølla.

Best som han skunda seg framfor bølingen, møtte han ein minimann. Minimannen nikka vennleg til gjetarguten: "God kveld, god kveld!"

"God kveld igjen!" sa guten.

Den ørvesle mannen spurde: "Har du funne bjølla som eg miste i det grøne graset i dag tidleg?"

"Ja", sa gjetarguten, "eg har funne den."

"Gi den tilbake til meg, så er du grei", sa minimannen.

"Nei", svarte guten, "eg er ikkje så dum som du trur. I forgårs fann eg to små glasskor, og dei lokka ein liten gut ifrå meg. I går fann eg ei lita hette, og den gav eg til ei lita jente. Og no kjem du og vil ta frå meg den vesle bjølla som er så god til å lokke dyra med! Andre finnarar får finnelønn, men eg får ingen."

Den vesle bad og tigga om å få att bjølla si, men ingenting hjelpte. Då sa den vesle gubben: "Gir du meg att bjølla, skal du få ei anna. Her har du ei som er like fin til å lokke kyrne med, og i tillegg skal du få oppfylt tre ønske av meg."

Guten sa ja med glede. "Eg vil bli konge på ein kongsgard og få ei ven dronning", sa han. "Du ønsker ikkje lite, du", sa den vesle. "Men legg deg vel på minnet det eg no seier deg! I natt når alle søv, skal du gå heimanfrå til du kjem til ein kongsgard som ligg rett sør for her. Her har du ei lita beinpipe. Når du kjem i nød, så blås i ho! Og kjem du i enda større nød, så blås om igjen! Men kjem du for tredje gongen i ulykke, skal du bryte sund pipa, og då kjem eg sjølv og hjelper deg; det lovar eg."

Guten takka minimannen hjarteleg for dei store gåvene. Alvekongen gjekk sin veg med bjølla si, men gjetarguten drog heim og var glad i hugen ved tanken på snart sleppe å gjete for ei stemor som ikkje brydde seg om han.

Då guten kom heim den kvelden, var det alt mørkt, og stemora hadde venta lenge på han. Ho var så forarga at guten fekk juling i staden for mat, og sove kunne han gjere i løa, sa ho også. Men guten trøysta seg. "Det varer vel ikkje så lenge", tenkte han før han la seg til for natta i løa.

Han kraup ned i høyet og sovna. Men midt på natta, lenge før hanen gol, stod han opp og smaug seg vekk frå garden, og sette kursen rett sørover, slik som minimannen hadde sagt. Han gjekk over berg og dalar, og to gongar gjekk sola opp og to gongar gjekk den ned mens han enno var på veg.

Tredje dagen imot kveld kom gjetarguten til ein kongsgard. Den var stor og veldig. Han gjekk inn i kjøkkenet og bad om teneste.

"Kva kan du då?" spurde kokken.

"Eg kan gjete", svarte guten.

"Ja, då kjem du som tinga", sa kokken. "Kongen søker ein gjetar nett no, men det går vel med deg som det har gått med dei andre: at du kvar dag mister nokre av dyra."

Guten svarte: "Eg har enno aldri mista eit dyr som gjetar."

Han kom no i teneste på den store kongsgarden, og gjette kongens fe, og aldri reiv ulven i hel krøtter for han, og han blei rekna for som ein trugen og påliteleg gut blant tenarane.

Ein kveld gjetaren dreiv bølingen heim til slottet, merka han at ein ven og fin jente stod i vindauget og lydde på han mens han song. Guten let som han ikkje hadde sett noko, men blei varm under trøya. Så gjekk det ei tid og gjetarguten blei glad kvar gong han såg jenta i vindauget.

Tidleg ein morgon, akkurat då han dreiv bølingen ut på beite, kom den unge jenta bort til han. Ho hadde med seg eit drivkvitt lite lam og rekte han, og bad han vennleg om ta det vesle lammet hennar med på beite, men verje det for ulvane i skogen.

Gjetaren tok det vesle lammet med seg, og snart følgde han lammet som hunden følger husbonden. Frå den dagen fekk gjetarguten ofte sjå den vene jenta. Om morgonane mens han lulla bølingen før dei gjekk i skogen, stod ho i vindauget og lydde på songane hans. Og om kveldane når han dreiv dyra heim frå skogen, gjekk jenta ned for å kjæle med det vesle lammet sitt, og då sa ho alltid nokre vennlege ord til gjetarguten.

Tida gjekk fort. Gjetarguten voks opp til ein kvikk ungdom, og jenta blei den venaste ungjenta der omkring, og dessutan var ho dotter til kongen. Men ein dag var ho sporlaust borte, og ingen visste kor ho hadde tatt vegen. Det blei stort oppstyr på heile kongsgarden. Ho kom ikkje tilbake. Då sørgde heile folket, for alle var glad i henne, men aller mest sørgde kongen og dronninga.

Ein dag let kongen kunngjøre over heile riket at den som frelste dottera hans, skulle få henne og halve riket i tillegg. Kongssonar og unge herrar og riddarar kom frå både aust og vest; dei kledde seg i jern og drog ut med våpen og stort følge for å søke den røva kongsdottera; men ikkje mange av dei vende att like frå den ferda; og dei som kom heim att hadde verken høyrt eller spurt noko om henne.

Kongen og dronninga sørgde så folk frykta dei kom til å ta skade for livet, og gjetaren dreiv kvar dag som før buskapen til skogen, men han var ikkje glad meir, og song ikkje lenger som før når han gav seg av stad om morgonen eller når han vende om heim om kvelden. Dag og natt tenkte han berre på den vekkomne jenta.

Ei natt han sov, syntest gjetaren at den vesle alvekongen stod framfor senga hans og sa: "Mot vest, mot vest, der har du dronninga di!"

Guten blei så glad så han spratt opp; og i det han vakna, stod den vesle enno ved senga og vinka "mot vest, mot vest!"

Og så forsvann minimannen. Tidleg neste dag gjekk gjetarguten opp på slottet og bad om å få tale med kongen. Alle tenarane til kongen blei forbausa over tiltaket hans, og kjøkemeisteren sa:

"Du har gjett i så mange år at du nok kan få meir i lønn og kost, men det er ikkje nødvendig å snakke med kongen om det."

Gjetaren stod på sitt og let han forstå at han hadde anna i tankane. Då fekk han sleppe til hos kongen, og kongen spurde kva han ville.

Gjetaren bukka høvisk og sa:

"Eg har tent deg trufast i mange år; no bed eg deg om lov å få fare vekk og leite etter dottera di."

Kongen sa harm: "Korleis vil du som går og gjeter fe, prøve deg på det som ingen kongsson eller riddar har klart?"

Gjetarguten sa berre at han kunne finne spor etter å ha gjett og leita opp dyr i mange år, og at han ville finne kongsdottera eller sette livet til for det.

"Ja vel, då", sa kongen, og sa at guten skulle få seg hest og våpen og anna han trong. Men gjetarguten ville ikkje ta imot noko særleg. Han sa likefram:

"Det passar meg betre å gå enn å ri. Gi meg berre ditt ord på å få henne om eg finn henne, og ein god matsekk."

Det fekk han, og kongen ønskte han lykke til. Men alle dei tilsette på slottet lo av gjetarguten for det han ville gjere.

Gjetaren vandra no imot vest, slik som alvekongen hadde sagt, og gjekk langt og lenger enn langt over skogkledde fjell og langs aude stiar. Omsider kom han fram til ein stor fjord. Midt uti den breie fjorden låg ei grøderik øy, og på øya var ein kongsgard som var mykje større enn den som gjetaren kom ifrå.

Guten gjekk ned til stranda og gjekk langs fjorden for å studere kongsgarden frå så mange kantar som mogeleg. Best han stod der og kika over sjøen, fekk han auge på ei storveges jente med gullgult hår i eit vindauge i kongsgarden på øya. Ho vinka til han med same slags silkeband som det kvite lammet pla ha om halsen, etter det han kunne sjå. Då hoppa hjartet i brystet til guten, for han tenkte at jenta måtte vere kongsdottera. Han sette seg ned på stranda for å tenke etter korleis han skulle komme over sjøen til den store kongsgarden, men kunne ikkje finne på noko slag. Endeleg kom han i hug at han kunne prøve om dei små alvane ville hjelpe han. Han tok fram den vesle beinpipa og bles ein lang tone.

"God kveld!" sa ei stemme bak han med eitt. Det var miniguten han hadde funne glasskorne til i det grøne graset. "Kva vil du meg?"

Gjetaren sa: "Eg skulle så gjerne over fjorden til slottet utpå øya!"

"Sett deg på ryggen min!" sa alveguten, og med det same blei han til ein stor hauk som flaug over vatnet med guten på ryggen.

Gjetaren gjekk no opp i slottet og bad om teneste.

"Vel, kva kan du av det som er godt?" spurde kjøkemeisteren.

"Eg kan gjete", svarte gjetaren.

"Då er du velkommen", sa kokken. "Kjempa som bur her i slottet treng nettopp ein gjetar. Men det går vel med deg som det har gått med dei andre: mister du eit krøtter gjeld det livet ditt."

"Det var harde vilkår", sa guten, "men eg seier likevel ja."

Då sa kokken han fekk vere velkommen, og sa at han skulle få begynne tenesta neste dag.

Då dagen grydde, gjekk guten ut med buskapen og song visene sine og ringla med bjølla som han pla. Kongsdottera sat i glaset og lytta. Då han gjekk forbi nedunder henne, vinka ho til han at han ikkje skulle syne at han kjende att.

Om kvelden lulla gjetaren dyra heim frå skogen. Då kom kjempa gåande imot han og sa: "Eg tar deg i staden for den som manglar."

Men ikkje noko krøtter var borte, same kor lenge kjempa rekna. No blei kjempa vennleg og sa: "Du skal sanneleg få bli gjetaren min så lenge du lever."

Han gjekk deretter ned til stranda, sette trollbåten sin ut på fjorden og rodde tre gongar rundt øya, slik han pla gjere kvar kveld. Mens kjempa rodde ute på fjorden, stod kongsdottera i vindauget og song:

I natt, i natt, du gjetarmann,
kjem du då, så blir eg nok di.
Krona mi gir eg deg gjerne.

Gjetaren lytta til songen, og forstod at han burde komme om natta og fri kongsdottera. Han gjekk vekk utan vise at han hadde oppfatta songen. Men då det blei seint og alle sov, smaug han seg bort til tårnet og stilte seg nedanfor vindauget til kongsdottera og song:

Sturen står gjetarkaren din her under.
Kjem du ned, så blir du nok mi,
men det er mørkt her!

Kongsdottera bøygde seg ut vindauget og kviskra:

"Eg er bunden med kjeder av gull; du må komme opp og bryte dei sund."

Då visste ikkje guten anna råd enn å ta fram den vesle pipa og blåse ein lang tone.

"God kveld!" sa i det same ei stemme bak han. Der stod minimannen som han ein gong hadde fått bjølla og pipa av. "Kva vil du meg?" spurde alvekongen.

"Kan du ta kongsdottera og meg vekk herifrå?"

"Følg med!" sa den vesle, og gjekk føre opp i tårnet der kongsdottera sat innesperra i eit lite rom.

Tårn

Døra opna seg av seg sjølv framfor dei, og då alvekongen rørde ved kjeda gjekk ho sund. Så skunda alle tre seg ned til stranda. Der song alvekongen:

Kom fort som ein vind, dotter!
Ei kongsdotter med gullhår skal ri på deg,
og ein kommande konge.

I det same kom alvejenta som eigde den vesle hua gjetaren hadde funne i det grøne graset. Ho hoppa ut i fjorden og blei til ein kjempelaks som svømte i store buktingar i vassflata.

"Fort no!" sa alvekongen. "Sett dykk på lakseryggen! Men kongsdottera må ikkje bli redd, same kva som hender. For då har eg ikkje makt meir."

Gubben forsvann, gjetarguten og kongsdottera gjorde som han hadde sagt, og laksen førde dei kjapt fram gjennom bølgene.

Mens dette stod på, vakna kjempa og såg ut gjennom glaset. Då fekk han sjå gjetaren som for fram over bølgene med den unge kongsdottera. Straks skapte kjempa seg om til ein veldig ørn og flaug etter dei. Men då laksen høyrde suset av ørnevengane, dukka han djupt ned i vatnet. Kongsdottera blei så redd at ho skreik høgt, "Blubb, blubb, blubb!"

Då var makta til alvekongens broten, og kjempa grep dei to flyktningane i klørne sine. Då han kom attende til slottet, kasta han gjetaren i ei mørk fangehole tjue meter under jorda, og sette kongsdottera tilbake i tårnet, og no fekk ho vakt utanfor rommet også, så ho ikkje skulle komme unna.

Guten låg no djupt nedi fangehola til kjempa og kjende seg nedfor. Då kom han i hug det alvekongen hadde sagt: "Kjem du i fare for tredje gong, skal du bryte sund pipa, og då kjem eg og hjelper deg."

Gjetarguten tok straks fram den vesle beinpipa og braut ho over på midten.

"God kveld!" sa det med det same bak han.

"God kveld igjen!" sa gjetaren og snudde seg. Der stod alvekongen og spurde:

"Kva vil du no, ettersom du kallar på meg igjen?"

"Eg vil fri kongsdottera og ta ho heim til faren sin."

No tok alvekongen han i armen og gjekk føre. Dei gjekk gjennom mange dører og gilde rom. Til slutt kom dei inn i ein stor våpensal. Der var det mykje bra utstyr, og sverd og spyd av blinkande stål. Den vesle gubben tende opp eld i peisen i rommet bad gjetaren kle av seg.

Då det var gjort, brende alvekongen opp alle kleda hans. Deretter gjekk han bort til ei stor kiste og tok opp ei gild rustning frå den. Rustninga skein som gull.

"Ta ho på med det same", sa alvekongen.

Gjetaren gjorde det, og då han hadde fått på seg heile rustninga frå hovud til fot, batt alvekongen eit skarpt sverd ved sida hans og sa:

"Det er slik laga at kjempa vil falle for nettopp dette sverdet, og på denne rustninga bit ikkje stål."

Gjetaren kjende seg vel til mote i gullrustinga. Alvekongen tok gjetaren med til fangehola igjen, der guten takka for all hjelpa, og så skildest dei.

Ut på dagen blei bulder og bang i kjempas gard, for no skulle han ture bryllaup med kongsdottera. Han hadde bedd til seg slektingar og vennar frå nær og fjern. Kongsdottera blei no stasa opp i gild bryllaupsdrakt med gullkrone og raude ringar og andre dyrebare smykke som mora til kjempa sjølv hadde bore. Så tura gjestane bryllaup med drikke i lange banar. Men brura gret stilt heile tida.

Då det lei mot natta og kjempa skulle føre brura si til brurekammeret, sende han nokre tenarar for å hente gjetaren som låg i botnen av fangehola, og heile bryllaupsflokken samla seg ute på garden for å sjå på når kjempa døyda gjetarguten. Men då tenarane kom ned i hola for å hente guten, møtte dei ein riddar med sverd og skjold og våpen. Dei skunda seg skremt opp alle trappene og ut i garden, og etter dei kom guten i rustning.

"Kva er dette?" skreik kjempa då han fekk sjå guten i garden.

"No skal du stri med meg om den glade kongsdottera du røva!" ropte guten.

Då kjende kjempa att sverdet som skein som ei eldtunge i handa til guten. Det var sverdet som det var sagt ho skulle falle for, og kjempa blei bleik som eit lik. I det same hogg guten til så hovudet til kjempa trilla av, og dermed var det slutt med kjempa. Kongsdottera sprang fram og omfamna guten, takka han om og om att, og gret av glede.

Då guten og kongsdottera såg seg omkring, var alle andre borte. Alle bryllaupsgjestane hadde blitt så forferda då kjempa fall at dei sprang til alle hald.

Så tørka gjetarguten godt av sverdet sitt og stakk det i slira att. Han tok kongsdottera i handa og gjekk ned til stranda med henne. Der skauv guten ut trollbåten, og så segla dei i ro og mak over fjorden. Under overfarten fortalde kongsdottera at kjempa hadde drepe alle kongssønene og riddarane som hadde komme for å fri henne.

Då dei kom heim til foreldra til kongsdottera, blei gleda stor. Gjetarguten blei gjort til prins og fekk kongsdottera til kone.

Så levde dei lykkeleg saman. Og då kongen døydde, arva dei heile riket saman.

Guten som søkte teneste

Det var ein gong ein gut som gav seg ut i verda og kom til eit stort berg. Der gjekk han gjennom ein smal mørk gang til han kom til ei kopardør og eit fint rom med ei sølvdør, og så eit enno stateligare rom med ei gulldør. Innanfor døra var alt av gull, og ein gubbe sat og rørde i ein kjele på omnen.

"Kva vil du her?" sa gubben.

"Eg søker teneste!"

"Det kan du få hos meg", sa gubben. "Kom hit og rør i kjelen mens eg går ut på jakt. Og stell hesten min imens slik at du legg høy under svansen og eld under nasen", sa gubben og gjekk vekk.

Etter ei tid over kjelen blei guten søvnig. Då datt skinnhua hans ned i gryta og blei forgylt! Då forgylte han like godt alle dei andre tinga sine også. Etterpå, då han kom inn i stallen, sa hesten:

"Eg er ein forheksa kongsson, og trollgubben plagar meg: byt om foret og berg oss begge herifrå. Ta sverdet, fløyta, flaska og børsta: Drikk av flaska, så kan du svinge sverdet godt."

Det var tre salar: ein av kopar, ein av sølv og ein av gull. Guten tok alle tre og la på hesten. Så flydde han og hesten sin veg.

Kort etter høyrde dei ein dur. Hesten sa: "Kast børsta" og ønskte noko, og så blei børsta til ein tjukk skog. Trollet kom etter, men måtte heim etter sølvøksa si. Så kom det attende, hogg vekk skogen, og sprang etter dei igjen.

Då trollgubben kom nær innpå, kasta guten frå seg flaska og ønskte at ho blei til ein sjø, og straks blei det ein sjø bak dei. Trollgubben ville sleppe å ro over. I staden ville han drikke opp alt vatnet. Han drakk til han sprakk, og då var dei berga.

No kom dei til eit kongeslott der kongen var sjuk. Guten sleppte hesten fri, og hesten lova at berre guten blåste i fløyta, skulle han komme med det same og hjelpe guten.

Guten fekk teneste i slottet, men blei ikkje godt likt av sønene til kongen. Så blei krig, og begge kongssønene rei i krigen. Guten bad å få følge med, men alt han fekk å ri med, var ei gammal, svart merr. Den sat guten og sa "Hypp, vil du gå" til då kongssønene rei forbi. "Eg skal også i krig i dag", ropte guten.

Dei lo av han og spurde korleis han skulle komme dit; men han sa ikkje anna enn: "Eg skal også i krig."

Så snart dei hadde ridt forbi, bles guten i fløyta. Då var hesten der som ein vind, og hadde med koparsalen på seg. Guten tok på seg gullrustninga, rei utanom kongssønene og vann slaget før dei nådde fram.

Men kongssønene sa vidt og breitt at det var dei som hadde vunne slaget. Faren deira tok såleis godt imot dei etterpå, og godt beverta blei dei også. Imens sat guten utanfor og ropte oppå den svarte merra: "Hei, vil du gå!"

Sidan kongen var sjuk, skulle kongssønene ut på jakt og skaffe noko ferskt. Guten fekk også no den svarte merra og ropte: "Eg skal også på jakt i dag!"

Kongssønene sette av garde i stor fart med følget sitt, og etter litt var dei borte for guten; han sat og sleit med ein dårleg hest. Men så bles han i fløyta, og då kom hesten farande til han med sølvsalen på seg denne gongen. Guten svinga seg opp i salen og rei forbi kongssønene i slik fart at dei ikkje kjende han att, og så skaut han alle dei fine og feite fuglane i området, og let det vere att berre kråker til kongssønene.

Kongssønene var snart på den framande riddaren og ville byte til seg dei fine fuglane han hadde skote for finger- og øyreringane sine. Det gjekk riddaren med på, og det enda med at kongssønene enda ein gong blei tatt imot med glede og velvilje av kongen på slottet.

Etter ei tid skulle kongssønene ut og jakte på ny. Denne gongen rei guten forbi dei med gullsal på hesten, og det gjekk som før. Kongssønene hadde no ikkje anna å gi for feite, fine fuglar enn øyreflippane sine.

No slo guten i gullrustninga lag med kongssønene og dei rei saman heimover til slottet. Då dei nærma seg slottet, kom dei tre vakraste frøknene ved hoffet imot dei og kasta gulleple til dei. Den som fekk eit eple, skulle få ho som åtte eplet til ektemake.

No baud kongen alle tre til bordet sitt. Mens dei sat der saman, spurde kongen kor sønene hans hadde gjort av ringane sine. Dei kunne ikkje svare for seg. Då viste guten fram ringane deira saman med øyreflippane dei mangla. "Dette skulle vere alt", sa han.

Då kongen spurde meir, sa han også korleis det hadde seg med dette. Han fortalde om det bra han hadde gjort for kongen sidan han kom i teneste for han, og om korleis sønene hadde tatt heider for det. Kongssønene blei raude og kunne ikkje nekte stort. Kongen blei då så harm at han tok frå dei arveretten og gjorde den trufaste guten til kronprins. Og sidan han hadde gripe fatt i det gulleplet som den snillaste jomfrua ved hoffet hadde kasta frå seg, fekk han ho også.

Dagen før bryllaupet sa hesten til guten: "No lyt eg døy. Som takk for at du berga meg frå trollgubben, fekk du alt dette."

Så la hesten hovudet i fanget til guten og anda ut fredfullt. Og dagen etter gifta guten seg.

Møllardottera og skytsengelen

Det var ein gong ein møllar som var blitt nokså tunghøyrt av larmen i mølla. Han hadde vore rik, men no var han fattig med kone og barn, og huset var tomt. Ein vinterdag måtte han i skogen og hogge ved til sine. Vel oppi skogen fall han på kne ved sida av kjelken og håpte Gud ville gi han eit betre liv igjen.

Utan at møllaren merka at nokon kom, stod med eitt ein kar ved sida av han og spurde kva som var i vegen. Møllaren fortalde kor ille det stod til.

"Vel, sa den framande, som kalla seg Kuesus, "du skal få det du treng og vil ha, om du lovar meg det som står bak kverna når du kjem heim att."

Møllaren meinte han sa "Kristus", men var ikkje heilt sikker. Han tenkte over det, og kunne ikkje sjå at det var anna enn eit epletre bak kverna, og no stod det utan lauv og frukt, så ja sa ja og takk.

Då han kom heim med vedkjelken, kom kona imot han i grinda og ropte og hoia at etter at han hadde gått, hadde det komme brød på hylla og mat i gryta, og dessutan var det buldring og bråk på loftet av tønner, kister og skap som blei fylt, øl og anna drikke som blei helt i tomme kar. Det var så mykje at det knaka i berebjelkane til sist.

"Sånn skal det vere", tenkte møllaren. "Bønnene mine har blitt høyrt av Gud."

Men då han fortalde kona om avtalen med "Kristus" i skogen, ropte ho forferda: "Kva er det du har gjort? Gud har ikkje høyrt oss, men Gamle-Eirik sjølv! Du har nok lova dottera vår til han, for ho gjekk nettopp og sopa ute bak kverna", skreik ho.

No, det kunne ikkje hjelpast; og snart kom dagen då Gamle-Eirik skulle hente dottera. Men dagen før hadde ho føtt ei openberring frå skytsengelen sin om at ho skulle streke ein runding og skrive "Gut, gut, gut" rundt om han i spiralar. Når ho sette seg nybade i sirkelen inni spiralen, kunne ikkje Gamle-Eirik ha makt over ho.

Gamle-Eirik kom som avtalte og freiste jenta utan nåde og utan skam, men han vann ingenting fordi ho hadde skrive det heila "Gut, gut, gut" i spiralar utanom seg i sirkelen. Til sist sa Gamle-Eirik at han berre ville nøye seg med ein finger eller nokre dråpar blod frå ho. Men han fekk ingenting den dagen, og ikkje neste heller.

Tredje dagen kom han att og sa då til jenta at enten fekk han begge hendene hennar, eller så tok han livet av faren for avtalebrot. For å berge faren frå Gamle-Eirik rekte jenta hendene utanfor spiralen med "Gut, gut, gut", og Gamle-Eirik hogg dei av med det same.

No var ho løyst frå den vonde. Ho ville ikkje lenger vere heime etter at faren hadde seld ho slik. Ho bad mora om å binde armstumpane på ryggen, så slapp folk ho møtte, å vemjast over dei. Så gjekk ho ut i verda for å tigge til livet kvar dag, som best ho kunne.

Langt om lenge kom ho til eit slott. Det lyste ut av dei høge vindauga og det rauk ut av dei mange skorsteinane, men ho kunne ikkje komme inn, for ei djup vollgrav rundt slottet, og brua over var dratt opp. Då kom skytsengelen hennar til syne og slo ned brua så ho kunne gå over og like inn i hagen.

Andre morgonen merka den unge kongen at det mangla sju store eple på det treet han likte best. Gartnarmeisteren våga berre så vidt fortelje kongen at han om natta hadde sett to vesen i hagen; den eine hadde vore heilt kvit og den andre utan hender. Han hadde trudd dei var gjenferd, men sidan det no mangla sju eple, så måtte han fortelje om det.

No ville kongen leite i hagen for å finne ut av dette, og snart fann han den ulykkelege jenta i ei lauvhytte. Han blei straks slått av kor ven og dydig ho var. Ho fortalde han om ulykka si, at faren hadde selt ho til Gamle-Eirik, og korleis ho hadde komme seg fri han. Ho var kanskje oppgitt av menneska, men ikkje av Gud, sa ho. For han hadde berga ho ut av klørne til Gamle-Eirik og sendt ho ein engel til å verne seg. Då ropte kongen:

"Eg vil heller ikkje gi deg opp!"

Han tok ho med opp til slottet, fekk laga sølvhender til ho, og tok ho til dronning. Eitt år etter, då den unge dronninga var med barn, reiste kongen i krig. Mor til kongen, som alltid hadde vore god mot den ulykkelege sonekona, skulle sende meldingar til han om korleis det stod til heime, og framfor alt med den unge dronninga, som kongen elska heilt og fullt.

Då ho omsider fødde ein velskapt ung son, sende gamledronninga straks brev med gledesbodskapen til kongen. Men kureren som sprang land og strand om med brevet for å få det fram, tok inn på eit vertshus for å kvile og forfriske seg. Då passa Gamle-Eirik på å ta brevet mens han sov, og forfalska det. Han skreiv at dronninga hadde født ein hundekvalp.

Då kongen fekk brevet, blei han fælt trist, men skreiv like fullt nokre behagelege ord til mora om å ta seg vel av og pleie kona hans. Også dette brevet fekk Gamle-Eirik tak i på same måten som sist. Han endre det til eit påbod om at dronninga skulle halshoggast og hjartet hennar sendast til kongen som prov.

Gamledronninga fekk befalinga, men hadde ikkje hjarte til å gjere det som stod der. Ho ville i staden berge den unge dronninga. Derfor tok ho eit lammehjarte og sende det til kongen, batt barnet på ryggen til den unge dronningas og let ho så i veg ut i skogen like ved. Der fann ho langt om lenge eit hus der det stod "Her bur kvar og ein fritt!" over døra, og der fekk ho bu med sonen, Gutn.

Første natta ho sov der i huset, låg sølvhendene hennar lause på nattbordet ved sida av ho. Då voks dei naturlege hendene hennar ut att.

Kongen kom endeleg heim og var lei av krigen og tynga av sorg over å ha mista den vakre kona si. No ville han sjå kvalpen han var far til. Men ingen i slottet forstod kva han talte om. I staden fortalde gamledronninga i tårer at ho hadde brote befalinga til kongen og ikkje drepe kona hans likevel, enda det stod i brevet han hadde sendt ho. I staden hadde ho sendt kona hans ut i skogen med barnet deira.

Kongen blei no gladare enn på lenge. Han kunne kanskje finne att kona han hadde så kjær, og han var ikkje far til ein kvalp heller. Han skunda seg derfor for å leite etter ho. Og Gud styrde stega hans til huset i skogen der det stod over døra:

"Her bur kvar og ein fritt."

Då han hadde fått komme inn dit, la kongen seg ned for å kvile ei stund. Han breidde då lommetørkleet over andletet. Samstundes førde skytsengelen dronninga og sonen inn i same rommet som kongen låg i. Då lommetørklet fall av andletet til kongen, kjende dronninga att mannen sin og sa til sonen:

"Kjære du, gå og ta opp lommetørklet og legg det over andletet til far din."

Barnet såg stumt på mora til ho tok opp att beskjeden. Då gjorde barnet det. I mellomtida hadde kongen vakna, og såg mellom fingrane eit barn og ei kvinne som var så lik kona hans, men denne her hadde jo rettelege hender -

No kom den kvitkledde skytsengelen inn og sa til kongen: "Stå opp og ta kona i famn som ein mann!"

Då svarte kongen: "Denne kona liknar ein heil del på kona eg hadde og som eg sørger over, men ho hadde jo sølvhender!"

Skytsengelen tok då fram dei lause sølvhendene, viste dei til kongen og sa korleis Gud og han sjølv hadde bevart kona hans og gitt ho heile lemmar i skogen - og forsvann.

Kongen blei reint frå seg av glede, tok den vakre og hardt prøvde kona i famn saman med den unge sonen sin og kyssa dei. Dei drog attende til slottet med største glede og levde lykkeleg sidan.

Einar

Ei kone hadde ein ulydig son som ho ikkje fekk skikk på, same korleis ho bar seg åt. Han var som ein bjørn i huset. Ho skikka han først til ein skomakar for å lære det handverket. Då han hadde vore der i fjorten dagar meinte meisteren det var uråd å få skikk på han og sende han heim til mora att, og var glad for å sleppe den leie sveinen.

Sidan sende ho han til ein skreddar. Skreddaren blei så forarga over han at han dreiv han vekk. Så fekk mora han tilbake enda ein gong.

Etter kvart fekk guten prøve seg i mange slags handverk og fekk bank attpåtil. Men ingenting hjelpte, og etter kvart var han nesten vaksen og for stor til å vere gjetar. Men ingen anna råd var å finne, for alt han hadde lyst til var musikk og spel.

Så hende det seg at mor hans ein dag gjekk opp til storgarden for å tigge mat. Herremannen som eigde garden, spurde ho om ho hadde sonen sin heime enno.

"Jammen har eg det! Eg rår ikkje med han, og veit ikkje korleis eg skal føde både han og meg", sa ho.

"Så då", sa gardeigaren, "gråt ikkje, gamlemor. La han komme hit til meg i morgon, så skal han få gjete kyrne mine."

Det blei kona glad for, og dagen etter kom guten til mannen og skulle tene hos han. Guten var usselt kledt; han hadde den gamle, svarte trøya til mora på seg.

Herremannen helsa han velkommen og spurde kva han heitte.

"Einar", svarte han.

'Jaså", sa gardeigaren. "La meg no sjå du ikkje er redd for eller forbløffa over noko i skogen!"

Til det svarte Einar: "Eg har då ikkje vore redd av meg før."

Første dagen han var i skogen kom han til eit stort berg, der det før i tida hadde budd ein stor flokk troll. Han dreiv kyrne opp på berget og omkring det. Då høyrde han det spela og song så vel i berget. Han ønskte at også han kunne ein så vakker melodi, for han var alltid huga på song, spel og musikk. Og om kvelden, då han om kom heim frå skogen med dyra, fortalde han folk at han hadde høyrt song og spel i berget. Men dei andre heldt berre ap med han for det.

Til sist fekk gardeigaren vite om saka. Han tok Einar med seg opp på rommet sitt og høyrde nøye etter kva han fortalte, og sa til sist at han gjerne kunne følge med til skogen ein dag. Men fleire andre gjeremål kom i vegen, så det blei det ikkje noko av det.

Jamvel om ingen trudde det Einar fortalde og somme gjorde narr, høyrde Einar ofte dei same songane ifrå berget. Så ein dag kom det to unge, friske karar til han i skogen. Dei helsa vennleg på han. Han fortalde om songen og musikken ved berget, og bad dei følge med dit. Dei svarte at dei ikkje hadde tid.

"Men her har du ei pipe! Når du blæs i ho, kjem dei finaste lydar og melodiar ut av det. Men la aldri nokon lokke fløyta frå deg, for ho er verken til låns eller til sals. Du skal få sjå at du enno kan bli hjelpt her i verda, enda om det har vore tungt og vanskeleg for deg før."

Einar tok til å spele på fløyta kvar dag han gjekk og gjette i skogen. Folka på garden høyrde det, og då gardseigaren var ute på jakt i lag med fornemme herrar, fekk dei høyre den makelause musikken som arbeidsfolka hadde fortalt om.

Nokre dagar etter kom kongen reisande og fekk høyre. Så forundra blei han at han meinte han aldri hadde høyrt betre musikk, og kalla Einar til seg ved hoffet, utan at storbonden fekk vite det. Ved hoffet kunne Einar spele kva dei enn la fram for han. Han stod fram som den beste i spel og musikk der, og kongen sette han til å leie musikklivet over heile kongeriket.

Men bonden og folka hans gjekk manngard i skogen og leita etter Einar. Dei fann han ikkje, så bonden tok til å tru at Einar hadde blitt bergtatt. Han let seg overtale til å vitje ein vismann dei kalla kloke Nisse. Vismannen kunne ikkje seie kor Einar var, men han sa, "Han lever og har det vel."

Imens let kongen Einar komme i skole for å bli betre å lese, rekne og skrive. Etter ni år med skolegang og musisering for Nils, blei kongsdottera glad i han. Då fall Nils i unåde hos kongen og blei kasta i fengsel. Kongsdottera kunne ikkje hjelpe han, enda så mykje ho ville.

Men ein kveld då kongen var borte på ei lang reise, forkledde kongsdottera seg som mann og gjekk ned til fengselet. Ho passa på då vakta hadde låst att døra til fengselet: då helsa ho vennleg og bad vakta inn på eit vertshus til ein liten sup, sidan det var så kaldt og uhyggeleg ver.

Vakta takka for tilbodet, og så gjekk dei inn dit. Først tok dei eitt glas, og sidan eitt til, og så blei dei så søvnige at dei laut heller overnatte der, og fekk rom og seng for seg sjølve. Men kongsdottera var ikkje rett full, ho hadde helt ut så mykje som mogeleg av drikkane sine utan at vakta såg det. No tok ho nøklane frå lomma til vakta og så ned til fengselet. Der låste ho opp dørene og Einar kom ut med det same og gledde seg å vere fri og å møte ho han var glad i. Og så laut han i veg med tungt hjarte.

Han traska pengelens i filler, svolt, nattemørke og kulde til dagen grydde. Han hadde fløyta si enno, men torde ikkje bruke ho, for han var redd for å bli avslørt. Han nærma seg storbyen Bergen og stod og tenkte etter om han skulle våge å gå dit. Då med eitt stod dei to mennene som hadde gitt han fløyta, framfor han og sa, "Ver ikkje redd. Har du ikkje fløyta du fekk?"

"Jo, den har eg enno, og den skil eg meg aldri frå så lenge eg lever."

"Vi veit du og kongsdottera har blitt kjær", sa den eine av dei, "men no treng du først og fremst suppe å styrke deg på og andre klede i kulda. Sidan skal du få reise kor du vil der ingen kjenner deg utan kjærasten din når de treffast att."

Så forvandla dei Einar så han såg annleis ut, og gjekk inn i Bergen med han. Der var dei i fjorten dagar så han fekk kvile og bygge seg opp etter utsveltinga i fengselet og flukta derifrå.

Vakta og vertshushaldaren heldt fram å rangle neste dagen også, til vakta greip i lommene etter nøklane til fengselet, og ikkje fann dei. Han sprang til fengselet der nøklane stod i dørene. Men fangen var vekk. For han sat i Bergen og fekk tre vene antrekk som ikkje kunne slitast ut og heldt forma framifrå.

Då Einar kom til at han fekk dra til sjøs, fekk han lovnad på eit fartøy med full besetning og styrmann, og proviant som ikkje minka. Han skulle også skjøne og tale språka i landa rundt om, om han ikkje kunne dei. Så fekk han handpengar av dei, men først av alt skulle han fare til storbonden han hadde gjett for.

"Han er ikkje sint på deg, og kjenner deg ikkje att før du blæs i fløyta for han."

Alt dei to mennene fortalde, skreiv Einar ned i dagboka si, og så tok dei farvel. Einar takka det beste han visste for hjelpa og alt det andre, og så skildest dei tre.

Einar drog så til gardeigaren og spela på fløyta for han. Då kjende gardeigaren att melodiane og han. Einar takka han for godleiken mannen hadde vist han for så lenge sidan, og tok kjærleg farvel med han og folka hans: det var jenter og gardsgutar, bønder og husmann.

Einar gjekk dernest ned til havstranda og fann eit fartøy slik det var lova. Han helsa på styrmannen og spurde kor båten skulle hen, og kven som eigde han.

Styrmannen svarte, "Eg er sendt hit for å møte herr Einar i denne sjøvika."

"Eg er den du ventar på."

No seglde Einar ut i verda og vann mykje rikdom. Deretter ville han til ho han hadde kjær. Då han kom til brygga der i byen, kasta han anker og sette ut godt med vakt på skipet. Han tok på seg dei beste kleda sine, gjekk til slottet og bad om å få tale med kongen. Det fekk han, og kongen sa han ville ta seg av skipet og mannskapet også.

I dei dagane Einar fekk vere gjest på slottet, talte han mykje med kongsdottera og spurde om ho ikkje var trulova enno, ho som var så vakker.

Ho svarte, "Då eg var ung, hadde eg ein kjæraste. Men han var fattig, far stod hardt imot at det skulle bli oss, sperra han inne, og hadde visst tenkt å la han døy i fengsel. Men eg fekk han ut ein kveld, så han kom unna med livet. Det var fire år sidan. Sidan då har eg ikkje hatt hug for andre, så eg har bestemt meg for ikkje å gifte meg om det ikkje blir han og eg, og no er han vekke."

Neste morgon då Einar vakna, var han ikkje sein om å gå ned til brygga for å sjå til båten og mannskapet. Han tok fram fløyta si og spela nokre vene morgonsongar for å glede mannskapet med. Og då han gjekk attende til slottet, tok han fram fløyta att og spela dei finaste tonane han var kar om. Kongen og hoffet kom ut og helsa vennleg på han, og kongsdottera kjende att kjærasten sin og blei glad.

No baud Einar kongen og folk i byen på frukost om bord. Bybuarane strøymde til, og alle fekk ete og drikke. Då måltidet var over, talte Einar til kongen og kongsdottera og fridde til kongsdottera. Han fekk ja, og alle som var der ønska dei signa lykke så lenge dei levde.

No fortalde kongen at dei ikkje fekk ført inn mat og anna dei trong, for grannelanda hadde gått saman om å blokkerte dei så ingen skip fekk gå inn og ut. Einar lova å få slutt på det, og gjere farvatnet reint så dei kunne segle dit dei ville."

Løftet gleda i det fattige kongeriket, og no tok dei til å stelle til bryllaup. Dei fire grannekongane som hadde øydelagt for landet og kongen med blokaden sin, kom også. Men dei hadde i sinne å slå ned heile bryllaupskalaset då dei kom seglande i full fart på sjøen. Folka i landet blei alle overraska og forskrekka, for det var ikkje tid til å mobilisere så dei kunne gjere noko særleg motstand.

Men Einar bad dei vere ved godt mot, og sa, "Eg skal gå til brygga og gi dei velkomst. Så gjekk han dit aleine og spela nokre velkomsttonar som likefram smelta dei. Så baud Einar dei på middag om bord hos seg, og alle blei nøgde og vel til mote av den kostelege maten og bevertninga.

Då dei fire kongane hadde ete og drukke det dei ville, ville dei gi Einar store gåver, og lova å sende fleire sidan. Og så slutta dei fred med den gamle kongen, som kom straks han blei bodsendt til det. Etterpå tok dei fire kongane og Einar farvel, og Einar følgde dei til skipa med meir fløytemusikk. Så fór dei fire heim att.

Einar og kongen gjekk no attende til brura og bryllaupet og feira både vel og lenge med alt folket der. Snipp snapp snute, så er eventyret ute.