Grantreet

Uti skogen stod slik ei pen gran. Ho hadde ein god plass, kunne få sol, luft var det nøgda av, og rundt omkring voks mange større kameratar, både gran og furu. Den vesle grana var så iherdig med å vekse at ho ikkje tenkte på den varme sola og den friske lufta. Ho brydde seg ikkje om bondebarna som gjekk og småsnakka når dei var ute for å plukke jordbær, blåbær og bringebær. Ofte kom dei med ei heilt spann full av bær, eller hadde jordbær trædd på tråd. Så sette dei seg ved det vesle treet og sa, "Nei, kor pent og lite det er!" Men at det var lite, ville no ikkje treet vere med på.

Året etter var det større, og året etter det igjen var det enda større, og folk såg lett kor mykje treet voks år for år ved å følge med på greiene og toppen.

"Å, om eg berre var eit stort tre som dei hine", sukka det vesle treet. "Då kunne eg spreie greinene vidt omkring og sjå ut i den vide verda frå knoppane i toppen min. Fuglar kunne bygge reir på greinene mine, og eg kunne svaie og nikke i vinden så godt som dei hine."

Det hadde inga glede av solskinet, fuglane eller dei rosa skyene som segla over om morgonen og kvelden.

Det blei vinter med snø som låg gneistrande kvit. Ein hare tok til å komme rennande og søke ly innved det vesle treet. Men to vintrar etter var treet så stort at det passa haren betre å gå utanom. Alt treet ville, var å vekse, vekse og bli digert og gammalt, for då ville deg føle seg, tenkte treet.

Om hausten kom det alltid folk og hogg ved til brensel. Kvart år hogg dei ned nokre av dei største trea. Den unge grana var etter kvart blitt ganske stor, så med tida skalv ho når dei kom med økser. Ho fekk sjå korleis store, praktfulle tre fall med knaking og braking til jorda, korleis greinene deira blei hogde av ei etter ei, så stammane låg ganske berre og nesten ikkje til å kjenne att. Så blei dei lagde på sledar, og hestar trekte dei ut av skogen.

Kor kunne dei hen? Kva venta dei?

Når det blei vår, spurde treet svalene og storkane når dei kom:"Veit de kor dei blei tatt?"

Svalene visste ikkje noko, men storken såg tenksam ut, nikka på hovudet og sa: "Ja, eg trur det! Eg møtte mange nye skip då eg flaug hitover over havet frå Egypt, og på skipa var staselege mastetre. Eg vil tru det var dei. Dei lukta gran og kneisa, kneisa!"

"Å, om eg berre var stor nok til å fare vidt, eg også! Men kva er havet, og kva liknar det på?

"Nei, det er ikkje lett å forklare deg", sa storken, og så gjekk han sin veg.

"Gled deg over å vere ung mens du er det", sa solstrålane, "gled deg over kor du veks, over det unge livet i deg!"

Og vinden kyste treet, og doggen gret tårer over det, men det forstod ikkje grantreet.

Når det lei mot jul, blei ganske unge tre hogde, tre som verken var så store og gamle som denne grana som ikkje hadde rast eller ro i seg, men ville vekse, og gjerne komme ut i verda også. Dei fine, unge, nedhogde trea beheldt alltid greiene sine. Folk la dei på sledar, og hestar drog dei av stad ut av skogen.

"Kor skal dei?" spurde grana.

"Det veit vi, det veit vi", kvitra gråsporvane. "Vi har vore nede i byen og kika inn gjennom glasrutene. Innanfor står dei i glans og ære, planta midt i den varme stua og pynta med flotte ting, både gulleple, leiketøy og mange, mange lys!"

"Og så?" spurde grana og skalv i greiene, "kva skjer så?"

"No har vi ikkje sett meir, men det vi fekk auge på, var jo fantastisk!"

"Skal tru om eg blei til for eit slikt liv?" jubla treet. "Det er enda betre enn å segle over havet. Som eg lengtar etter jul! No er eg så høg og brei som dei som blei frakta ut i fjor – å, om eg var på sleden alt i dag, på veg til å bli pynta og plassert i ei varm stue!"

«Gled deg over oss", sa både lufta og sollyset. "Gled deg over å vere frisk, ung, og ute i det fri."

Grana gledde seg ikkje over det, men heldt fram med å vekse, sturen. Vinter som sommar stod ho grøn og mørkegrøn. Folk som såg ho, sa, "Det er fint tre, det!" Ved juletid blei ho hogd ned først av alle der ho stod i skogen. Øksa hogg djupt inn i ho langt nede, tvers gjennom mergen og ut. Med eit sukk fall ho i avmakt til jorda. Ho kjende seg trist over å skiljast frå heimen, frå torva ho hadde vakse opp frå, og forstod at ho aldri meir fekk sjå dei kjære, gamle kameratane sine, småbuskene og blomstrane rundt om, ja, kan hende ikkje fuglane heller. Avreisa var slett ikkje behageleg.

Treet kom ikkje heilt til seg sjølv før det låg i eit tun, samanpakka med andre tre, og høyrde ein mann som sa: "Det treet der er fint. Det tar vi."

Så kom to tenarar og bar grana inn i eit stort, vakker rom. Grana blei sett opp i ei stor tønne som var fylt med sand. Ingen kunne sjå det var ei tønne, for det var hengt opp grønt tøy rundt ho, og ho stod på eit grønt teppe. Ååå, sitra treet, kva blei det neste?

Tenarar og tenestejenter kom til og pynta det med godteri, farga papir var bretta saman i ulike former, valnøtter, og mange, mange stearinlys blei festa til greinene. Små, livaktige dokker blei også hengte opp i treet og såg nesten ut som dei svevde mellom dei grøne greinene, og heilt i toppen sette tenarane ei stor stjerne av glitter-gull, fantastisk flott.

"I kveld", sa dei alle, "skal det jammen stråle!"

"Å", tenkte treet, "var det snart kveld! Om berre lysa snart blei tente! Men kva skjer deretter? Kanskje det kjem tre frå skogen og ser på meg? Kanskje sporvane flyg til glasrutene og ser på? Eg lurer på om eg kan vekse fast her og stå pynta sommar som vinter?"

Det lengta etter julekvelden så det fekk barkeverk, og det er like leitt for eit tre som hovudverk for oss andre.

No blei lysa i treet tente. For ein glans, for ein prakt! Treet bivra i alle greinene, så eitt av lyset sette fyr på det grøne baret, og det sveid skikkeleg.

"Fri og bevare oss!" skreik tausene og sløkte elden i ein hast.

No torde ikkje treet skjelve ein gong. Det var blitt redd for å miste noko av stasen, og det var ganske ør. Så gjekk begge dørene opp, og ei mengd barn styrta inn som om dei ville velte heile treet. Eldre folk kom sindige bak dei, og småbarna stod ganske stille – men berre ein augeblink, så jubla dei så det gav gjenklang. Dei dansa rundt treet mens den eine gåva etter den andre blei plukka av det.

"Kva er det dei gjer?" tenkte treet. "Kva no då?" Lysa brann like ned til greinene, og etter kvart som dei brann ned, blei dei sløkte, og så fekk barna lov til å plyndre treet. Dei styrta inn på det så det knaka i alle greiner, og hadde ikkje treet vore bunde fast til taket i toppen, hadde det styrta i koll.

Barna dansa rundt med dei flotte leikene sine, og ingen såg på treet, utanom den gamle tenestejenta som passa småbarna. Ho gjekk og kika , som gjekk og kika inn mellom greinene, men det var berre å sjå om det var att enda ein fiken eller eit eple.

"Ei historie: Ei historie!" ropte barna, og trekte ein liten, tjukk mann mot treet. Han sette seg rett under det, "for så er vi i det grøne", sa han, "og treet kan ha merkeleg godt å høyre på saman med oss! Men eg fortel berre éi historie. Det er to å velje mellom. Vil de høye den eine eller den andre av dei?"

"Den eine!" ropte somme. "Den andre", ropte andre. Det blei hyl og skrik; berre grana var tagal. Ho tenkte, *"Skal eg slett ikkje vere med og gjere noko?" Ho sanna ikkje at ho alt hadde vore med og gjort det som ho skulle gjere.

Mannen fortalde om Klumpedumpe som fall ned alle trappene og likevel hamna på trona og fekk kongsdottera. Barna klappa i hendene og ropte, "Fortel! Fortel meir!" Men dei fekk berre historia om Klumpedumpe. Grana stod still og tankefull. Aldri hadde fuglane i skogen fortalt om Klumpedumpe som fall ned trappa og likevel fekk kongsdottera. "Ja, slik går det vel til i verda, tenkte grantreet og trudde eventyret var sant fordi det var slik ein nett mann som fortalde. "Ja, kven kan vite! Kanskje fell også eg ned trappene og får ei kongsdotter!" Det gledde seg til å bli kledd med lys og leiketøy, gull og frukter dagen etter.

"I morgon vil eg ikkje skjelve", tenkte det håpefullt.

Om morgonen kom ein tenar og ei tenestejente.

"Først blir eg pynta igjen", tenkte treet, men dei drog det ut av stua, opp ei trapp og inn på eit loft. Der inne sette dei det i ein mørk krok utan så mykje som streif av dagslys.

"Kva skal dette tyde?" tenkte treet. "Kva har eg her å gjere? Kva vil eg få å høyre her?" Det stødde seg opp mot veggen, og der stod det og tenkte og tenkte. Og god tid til å tenke fekk det, for det gjekk dagar og netter, og ingen kom opp på loftet, og då det endelig kom nokon, var det for å sette nokre store kasser i hjørnet. Treet stod løynd bakom; ein skulle tru at det var reint gløymt.

"No er det vinter utanfor!" tenkte treet. "Jorda er hard og dekt med snø, så menneska kunne ikkje plante meg. Derfor skal eg vel stå i ly her og vente på våren. Så omtenksamt! Kor gode menneska er! Om her berre ikkje var så mørkt og fryktelig einsamt! Ikkje ein gong ein liten hare! Det var jo så kjekt ute i skogen når snøen låg over marka og haren sprang forbi, ja sjølv når han sprang over greinene mine. Det likte eg ikkje då. Men her opp er det så fryktelig einsamt!"

"Pi, pi!" sa ei lita mus i det same og pilte fram, og så kom enda ei lita ei. Dei snuste på grantreet og smatt omkring mellom greinene.

"Det er fryktelig kaldt!" sa den vesle musa. "Men elles er det velsigna å vere her! Ikkje sant, gamle grantre?"

"Eg er slett ikkje gammal!" sa grana. "Det er mange som er mykje eldre enn meg!"

"Kor er du frå?" spurde musa, "og kva veit du?" Dei var no så fælande nysgjerrige. "Fortel oss alt om den vakraste staden på jorda! Har du vore der? Har du vore i spiskammeret, der ostar ligg på hyllene og skinker heng ned frå taket, der ein dansar på talglys, går inn tynn og kjem ut feit?"

"Eg kjenner ikkje den staden", sa treet, "men skogen kjenner eg. Der skin sola og fuglane syng." Så fortalde det alt frå ungdommen sin. Dei små musene hadde aldri før høyrd nok liknande, og høyrde nøye etter. "Du har sannelig sett mykje! Kor lykkeleg du har vore!"

"Eg?" sa grana og tenkte over kva det sjølv fortalde. "Ja, det var i grunnen ganske morosame tider!" Og så fortalde det om julaftan, då det blei pynta med julekaker og lys.

"Oi", sa dei små musene, "du har nok vore lykkeleg, du gamle gran!"

"Eg er då ikkje gammal!" sa treet, "det er no i vinter eg har komme frå skogen, er eg i min beste alder, eg har berre stogga å vekse!"

"Så mykje herleg du fortel!" sa dei små musene, og neste natt kom fire små mus og ville høyre treet fortelje. Og dess meir det fortalde, dess klarare hugsa det, og syntest, "Det var likevel ganske morosame tider! Men gode tider kan jo enno komme, enno komme. Klumpedumpe fall ned trappene og fekk likevel kongsdottera, så kanskje eg også får ei kongsdotter."

"Kven er Klumpedumpe?" spurde musene. Grana fortalde heile eventyret. Det hugsa kvart ord. Dei små musene var klare til å hoppe opp i toppen av treet av berre glede. Neste natt kom det mange fleire mus, og på søndag to rotter, men dei sa at historia ikkje var morosam, og det gjorde musene triste, for å syntest dei mindre om historia, dei også.

"Kan du berre éi historie?" spurde rottene.

"Berre ei", svarte treet, "Eg høyrde ho den lykkelegaste kvelden i livet mitt, men nett då tenkte eg ikkje over kor glad eg var!"

"Det er ei veldig dårleg historie! Kan du ingen med flesk og talglys? Ingen spiskammerhistorier?"

"Nei", sa treet.

"Ja, då skal du ha takk", svarte rottene og gjekk til sitt.

Dei små musene forsvann til sist, dei også. Då sukka treet: "Det var hyggeleg då dei sat rundt meg og høyrde kva eg fortalde, dei kvikke små musene. No er også det omme – men eg skal hugse å gle meg når eg blir tatt fram att ifrå loftet."

Når skjedde det? Det var ein morgon. Då kom det folk og styra og romsterte på loftet. Kassene blei flytta og treet blei trekt fram. Dei kasta det rett nok litt hardt mot golvet, men straks slepte ein kar det mot trappa, der dagslyset skein.

"No tar livet til igjen!" tenkte treet. Det følte den friske lufta, den første solstrålen, og no var det ute på tunet. Alt gjekk så fort at treet reint gløymde å sjå på seg sjølv; det var så mykje å sjå her og der. Tunet låg ved sida av ein hage, og alt blomstra der inne. Roser hang friske og angande ut over det vesle rekkverket, lindetrea blømde, og svalene flaug omkring og song.

"No skal eg leve!" jubla treet og spreidde greinene sine langt ut. Men då fekk det sjå dei var blitt visne og gule, og at det låg i ein krok mellom ugras og nesler. Stjerna av gullpapir sat enno fast oppi toppen og glimta i det strålande solskinet.

I tunet leika eit par av dei glade barna som hadde dansa rundt treet på julaftan og hadde vore så begeistra for det. Ein av dei minste sprang no bort til treet og reiv av gullstjerna.

"Sjå kva som enno sit på det ekle, gamle juletreet!" sa han, og trampa på greinene så det knaka under støvlane hans.

Og treet såg på all blomsterprakta og friskleiken i hagen, det såg på seg sjølv, og ønskte seg tilbake til sin eigen friske ungdom i skogen.

"Forbi, alt er forbi!" sa det stakkars treet. "Om eg hadde gledd meg mens eg kunne! No er det for seint!"

Ein tenar kom og kappa treet i små stykke, ein heil liten vedstabel blei det. Vedstykka blei brukte til å fyre opp ein stor kjele. Kvart vedstykke gav frå seg eit sukk. Kvart sukk var som eit lite skot. Derfor sprang barna inn frå leiken og sette seg framfor den sprakande elden, såg inn i han og ropte, "Piff! Paff!"

Men for kvart knall tenkte treet på ein sommardag i skogen, ei vinternatt der ute når stjernene skein. Det tenkte på julaftan og Klumpedumpe, det einaste eventyret det hadde høyrt og kunne fortelje – og så var treet oppbrent.

Gutane leika i garden, og på brystet hadde den yngste gullstjerna som treet hadde bore den lykkelegaste kvelden i livet sitt. No var det slutt, og det skjer med så mange historier.