Vesle-Klaus og Store-Klaus

I ein landsby var det to karar som begge heitte Klaus. Den eine eigde fire hestar og den andre berre ein. For å vite forskjell på kven av dei ein snakka om, blei han med fire hestar kalla Store-Klaus og han med éin hest kalla Vesle-Klaus.

Heile veka måtte Vesle-Klaus pløye for Store-Klaus og låne han hesten sin. Til gjengjeld hjelpe Store-Klaus han med all sin fire, men berre ein gong i veka, på søndagar. Då gjekk Vesle-Klaus og sa hypp! hypp! bakom alle fem hestane ute på jordet for å få dei til å gå som han ville, alt mens sola skein og varma. Klokkene i kyrkjetårnet ringte til kyrkje, folk var pent kledde og gjekk med salmebok under armen for å høyre presten preike. Dei såg på Vesle-Klaus som pløgde med fem hestar, og han sa, "Hypp, hestane mine!"

"Det skal du ikkje seie", sa Store-Klaus, "det er berre éin hest som er din!"

Men då det gjekk nokon forbi igjen, gløymde Vesle-Klaus at han skulle seie det, og ropte: "Hypp, alle hestane mine!"

"No vil eg ikkje lenger bede deg om å la det vere", sa Store-Klaus då, "for seier du det enda ein gong, slår eg hesten din for panna så han ligg daud med det same, og då er det over for han!"

"Eg skal gjerna la vere å seie det meir!" sa Vesle-Klaus, men då det kom folk forbi og dei nikka god dag, blei han så fornøgd og syntest det tok seg så godt ut at han hadde fem hestar føre seg, at han sa "Hypp, hypp, alle hestane mine!"

"Eg skal hyppe hestane dine, eg!" sa Store-Klaus, og tok den langskafta trekølla han brukte til å slå stolpar ned i jorda med og slo hesten til Vesle-Klaus midt på hovudet så han fall saman og låg daud og still.

"Å nei, no har eg ingen hest! Skulle eit uskyldig dyr døy for slikt?" sa Vesle-Klaus og tok til å gråte. Sidan flådde han skinnet av hesten, tok huda og let ho tørke godt i vinden. Så putta han huda i ein sekk, tok sekken på nakken og drog til byen for å selje hesteskinnet.

Det var lang veg å gå, og vegen gjekk gjennom ein stor, mørk skog. Det blei eit så fælt uvêr at han gjekk seg vill, og før han kom på rett veg var det blitt kveld og for langt vekke frå både byen og heimen til å komme nokon av plassane før natta.

Like ved vegen låg ein stor bondegard. Det var sett lemmar for vindauga i uvêret, men det skein lys gjennom. "Der kan eg vel få overnatte", tenkte Vesle-Klaus, og gjekk for å banke på.

Bondekona opna døra, men då ho høyrde kva han ville, sa ho at han skulle gå sin veg. Mannen hennar var ikkje heime, og i slike tilfelle tok ho ikkje inn framande.

"Så får eg vel ligge utanfor, då", sa Vesle-Klaus, og kona lét att døra for han.

Like ved stod ein stor høystakk, Mellom stakken og huset var eit lite skur med flatt stråtak. "Der oppe kan eg nok ligge", tenkte Vesle-Klaus då han såg taket. "Det er ei fin seng. Storken flyg vel ikkje ned og klyper beina mine" - for ein stork hadde reir på taket, og stod ved sida av det.

Nå kleiv Vesle-Klaus opp på taket av skuret. Han la seg til rette og snudde og vende seg for å ligge godt. Lemmane for vindauga slutta ikkje tett til ovantil, så han kunne sjå rett inn i stua. Der stod eit stort bord som var dekt med vin, steik og fin fisk. Bondekona og klokkaren sat ved bordet, og elles ingen andre. Ho skjenkte for han og han stakk i fisken for å kjenne om han var passe kokt. Fisk var nesten livretten hans.

"Den som også kunne få noko!" sa Vesle-Klaus og strekte hovudet litt lenger mot vindauget. For ei herleg kake som også stod der! Ja, der inne var det eit festlig lag.

No høyrde han ein som kom ridande langs vegen mot huset. Det var bonden som kom heim. Det var slik ein god mann, men han hadde det lytet at han aldri kunne tole synet av ein kyrkjetenar. Det gjorde han heilt rasande. Det var grunnen til at klokkaren hadde gått inn for å helse på kona når han visste at bonden ikkje var heime. Kona hadde varta opp med den beste maten ho hadde for han, men då dei høyrde mannen kom, blei dei redde begge to. Kona bad klokkaren krype ned i ei stor, tom kiste som stod i hjørnet. Han så gjorde, sidan den stakkars mannen ikkje tolte synet av kyrkjetenarar. Kvinna gøymde fort vekk all den gode maten i bakaromnen og vinen i ei krå, for hadde mannen fått sjå alt dette, ville han nok spurd kva meininga var.

"Akk nei!" sukka Vesle-Klaus oppe på skuret då han såg at all maten blei sett vekk.

"Men er det nokon der oppe?" spurde bonden og såg opp på Vesle-Klaus. "Korfor er du der? Kom heller inn i hus!"

Dermed fortalde Vesle-Klaus korleis han hadde villa seg i uvêret som var, og spurde om han kunne vere der natta over.

"Ja visst", sa bonden, "men no må vi først få oss noko å ete!"

Kona tok vennleg imot begge to, dekte eit langbord og gav dei eit stor tallerken graut. Bonden var svolten og åt med god appetitt, men Vesle-Klaus kunne ikkje la vere å tenke på den fine steika, fisken og kaka som hadde blitt skunda inn i omnen.

Under bordet, ved føtene hans, låg sekken med hesteskinnet i. Han var ikkje fullnøgd med berre graut, så han trakka på sekken sin såpass at hesteskinnet knirka.

"Hysj!" sa Vesle-Klaus til sekken, men trakka på han igjen så sekken knirka enda høgare.

"Kva har du der i sekken?" spurde bonden.

"Ei trollhud!" sa Vesle-Klaus. "Ho seier vi ikkje treng å ete graut, for no er heile omnen blitt fylt av steik, fisk og kake."

"Hæ?" sa bonden, og var snar om å opne omnen. Der fann han all den gilde maten som kona hans hadde gøymt, men som han no trudde var komme dit ved litt heksekunst. Kona torde ikkje å seie noko, men sette straks fisk, kjøt og kake på bordet. Då trakka Vesle-Klaus på huda att så ho knirka.

"Kva seier trollhuda no?" spurde bonden.

"Ho seier viss at no står det også tre flasker vin til oss i kroken bortved omnen!" sa Vesle-Klaus.

Så laut kona ta fram vinen ho hadde gøymt, og bonden drakk og blei lystig. Ei slik trollhud som var i posen, hadde han sjølv stor lyst å eige.

"Kan huda trylle fram fanden også?" spurde bonden. "Den karen skulle eg gjerne sjå mens eg er i slikt godt humør!"

"Ja", sa Vesle-Klaus, "men han seier helvete ser så ille ut. Det er ikkje verdt å sjå han!"

"Å, eg er ikkje slett redd, korleis er han?"

"Tja, han seier han vil syne seg for deg som ein klokkar!"

"Huff", sa bonden, "Det var då ille! Du skal vite at eg ikkje orkar å sjå kyrkjetenarar! Men det er det same, no som eg veit det er fanden sjølv, klarer eg vel å styre sinnet mitt betre enn eg plar. Akkurat no er det mykje vins mot i bringa mi! Men han må ikkje komme så nær meg."

Vesle-Klaus trakka på posen heldt eine handa til øyret.

"Kva seier han?"

"Han seier at eg skal gå bort og opne den store kista i kråa, så får du sjå fanden, men du lyt klare å halde på kistelokket så han ikkje slepper ut."

"Vil du hjelpe meg å halde på lokket?" bad bonden, og så gjekk dei bort til kista der kona hadde gøymt klokkaren. Han sat i kista og var redd, han.

Bonden opna lokket litt og kika innunder det: "Hu!" skreik han, og hoppa tilbake. "Ja, no såg eg han! Han likna klokkaren vår på ein prikk! Kor forferdelig!"

Den framifrå oppvisinga av mot laut dei feire til langt på natt.

"Den trollhuda lyt du selje til meg", sa bonden. "Bed om kva du vil for ho! Eg kan gi deg ein stor haug pengar for ho på rappen."

"Dessverre", sa Vesle-Klaus, "tenk på kva fagnad og gagn huda bringar!"

"Å, eg skulle så gjerne ha ho", sa bonden, og naudbad.

"Vel", sa Vesle-Klaus til sist, "sidan du har latt meg få overnatte hos deg i det fæle vêret som var, skal du få huda for ein slikk og ingenting. Men vent ikkje så mykje av ho. Det er ikkje alle ho kan gagne slik ho har gagna meg, ser du."

"Noko pengar skal du få", sa bonden, "berre du tar med deg kista som fanden var i. Eg vil ikkje ha ho ein time meir i huset, for ein kan ikkje vite om fanden enno sit i ho, eller når han elles stikk nasen fram derifrå."

Vesle-Klaus gav sekken med hestehud til bonden og fekk ein rimelig god pris for ho. Bonden gav han dessutan ei trillebår å køyre kista i.

"Far vel!" sa Vesle-Klaus, og så køyrde han av garde med pengar i lomma og ei stor kiste med ein berga klokkar i.

På hi sida av skogen var ei brei, djup elv. Vatnet rann så fort at ein knapt kunne svømme mot straumen. Det var bygt ei ny bru over nett der. Midt på brua stoppa Vesle-Klaus og sa høgt: "Nei, kva skal eg med kista? Kanskje eg skal kaste ho i elva. Flyt ho med straumen heim til meg, kan det vere meininga eg skal ha ho. Men søkk ho, kan det vere det same med ho."

Så tok han tak i kista med eine handa og løfta litt på ho.

"Nei, la vere!" ropte klokkaren i kista. "La meg berre få komme ut!"

"Å nei, kan fanden enno vere i kista?" sa Vesle-Klaus og lét som han var fælen. "Vil han fare ut om eg kastar kista i elva og ho søkk? Eller vil fanden drukne då?"

"Nei, nei!" ropte klokkaren. "Eg gir deg bra med pengar og du sel meg kista og slepper meg ut."

"Ja, då so!" sa Vesle-Klaus og opna kista. Klokkaren kraup ut og var snar om å skubbe kista uti elva, berre for å vere viss på at Vesle-Klaus ikkje ombestemte seg. Så gjekk dei to heim til klokkaren og Vesle-Klaus fekk ein god pris for kist, og enda hadde han ei trillebåre!

"Alt i alt fekk eg visst ein passe pris for hesten!" han sa til seg sjølv då han kom heim til sitt og talde pengane. "Det vil nok irritere Store-Klaus når han for vite for ein god pris eg fekk for hestehuda, nok til å kjøpe att ein hest."

"Hæ?" sa Store-Klaus då han fekk sjå pengane. "Korleis har du fått så mykje pengar?"

"Eg blei av med hestehuda i går."

"Det var sannelig godt betalt!" sa Store-Klaus sprang heim i stor hast, tok ei øks, og slo alle dei fire hestane sine i hovudet, flådde dei, og køyrde med dei til byen.

"Huder, skinn! Kven vil kjøpe huder?" ropte han gjennom gatene

Skomakarane og garvarane kom rennande og spurde kva han ville ha for hudene.

"Nok til fire nye hestar, og gjerne litt til", sa Store-Klaus.

"Er du blitt rar?" sa dei alle, "Trur du vi har pengar i fleng?"

Han drog vidare til neste by og skreik ut på marknaden der: "Huder, skinn! Kven vil kjøpe huder?" ropte han att, men alle som spurde kva dei kosta, fekk det same svaret av han: " Nok til fire nye hestar, og gjerne litt til."

"Han gjer narr av oss", sa dei alle, og så tok skomakarane stroppar og garvarane skinnlappar og alle gav seg til å slå laus på han fordi dei syntest prisen han kravde, var altfor høg.

"Huder, skinn, mi sann! Ut av byen med han!" ropte dei, og Store-Klaus måtte skunde seg det beste han vann. Så mykje pryl hadde han ikkje fått nokon gong før.

"Det er Vesle-Klaus si skuld", meinte han då han kom heim. "Han fekk meg visst til å gjere gjengjeld mot meg for seg. Men eg skal slå han i hel, så blir det slutt med slikt."

Heime hos Vesle-Klaus hadde gamle bestemor hans døydd den dagen. Rett nok hadde ho støtt vore gretten, arg og lei, men han kjende seg likevel trist. Han tok den daude kvinna og la ho i si eiga gode seng, for sjølv om ho ikkje kunne komme tilbake til livet av det, skulle ho få ligge i ei god seng den natta. Sjølv sette han seg i kroken og gav seg til å sove i ein god stol der.

Mens han sat der i kroken, var det nokon som opna døra og kom inn i det mørke rommet. Det var Store-Klaus med ei øks i neven. Han visste frå før kor senga til Vesle-Klaus stod, gjekk fort bort til senga og slo den som låg der i hovudet med øksa. Han meinte det var Vesle-Klaus.

"Sjå der!" sa han "No får du ikkje narre meg meir." Så gjekk han heim igjen.

"Der går ein vond mann!" sa Vesle-Klaus. "No ville han slå meg i hel. Det var godt for gamle bestemor at ho alt var daud, elles hadde han tatt livet av ho!"

No kledde han liket etter gamle bestemor i søndagsklede, lånte ein hest hos ein granne, spente hesten for vogna si og sette liket i baki slik at det ikkje skulle falle ut når han køyrde. Så køyrde dei av stad tvers gjennom skogen. Då sola stod opp, var dei utanfor eit stort vertshus. Der stansa Vesle-Klaus litt for å få seg noko å ete.

Verten var ein hissigpropp, men elles ein vennleg mann.

"God morgon!" sa han til Vesle-Klaus, "du kjem tidleg i dag!"

"Ja", sa Vesle-Klaus, "eg er på veg til byen med gamle bestemor. Eg tenker det er best ho sit ute i vogna mens eg får meg noko mat."

Verten meinte det var for gale at den gamle kvinna ikkje skulle få seg noko, så han gjekk ut til ho med eit stort glas mjød og baud ho, der ho sat stivpynta og rett opp og ned i vogna.

"Her er eit glas mjød!" sa den vennlege verten. Men den daude kvinna sa ikkje eit ord, tok ikkje imot mjøden heller, men sat dørgande still. "Kan du ikkje høyre!" ropte verten så høgt han makta, "Her er eit glas mjød til deg!"

Enda ein gong ropte han det same og så igjen, men då ho ikkje rørte seg det grann, blei han arg og kasta glaset med mjød rett i fjeset hennar så mjøden rann nedetter nasen og ho fall baklengs i koll, for ho var ikkje fastbunden.

"Nei, nei" ropte Vesle-Klaus og kom styrtande til. "Bestemor er jo daud!"

"Det var ei ulykke og ikkje gjort med vilje!" ropte verten og vrei hendene stadig vekk. "Eg er så farleg hissig av meg. Ho var gammal og nær dauden allereie. La meg få gravlegge bestemor di som om ho var mi eiga, berre du held stilt og ikkje fortel om dette til nokon. Elles kjem vel lovfolk og arresterer meg og høgg til sist hovudet av meg til straff, og det er så ekkelt!"

Slik fekk Vesle-Klaus gravlagt bestemor si gratis. Han fekk stor takk, og verten dytta på han pengar i tillegg. "Sjå her, eg har meir enn eg sjølv treng", sa verten, og det nytta ikkje å nekte han.

Då Vesle-Klaus var kommen heim att, sende han drengen sin til Store-Klaus i eit ærend.

"Hæ?" sa Store-Klaus. "Har eg ikkje slått han i hel? Eg får gå stad og sjå etter." Så gjekk han over til Vesle-Claus, som hadde tatt fram alle pengane sine for å telje dei, no når han hadde blitt nesten prakka på enda meir.

"Kor har du fått alle pengane frå?" spurde Store-Klaus med store auge då han kom inn og fekk sjå dei. "Dei siste her er for bestemor som du slo i hel", sa Vesle-Klaus. "Eg fekk kanskje for mykje pengar ut av den leie hendinga."

Store-Klaus skunda seg heim, for han ville også gjere pengar på bestemor. Han greip øksa og slo bestemor si i hel med det same, sette ho i ei vogn, køyrde inn i byen for å selje liket til apotekaren, for han meinte det var der Vesle-Klaus hadde vore med bestemor si og fått pengar. Store-Klaus spurde apotekaren kor mykje han ville gi for eit lik.

"Kven er det og kor fekk du det ifrå?" spurde apotekaren.

"Det er bestemor!" sa Store-Klaus. "Eg har sjølv drepe ho, og no vil eg ha pengar for ho."

"Fri og bevare oss!" sa apotekaren. "Eg håper du berre taler i ørske, elles kan du miste hovudet for å seie noko slikt."

Då han fekk høyre dette, blei Store-Klaus så jammerleg redd at han rende like frå apoteket og ut i vogna si, slo med piska på hestane sine og skunda seg heim. Apotekaren og alt folket trudde han berre var frå vettet, og let han derfor få køyre sin veg utan å stogge han.

"Dette skal Vesle-Klaus få unngjelde for!" sa Store-Klaus mens han var i full fart ute på landevegen. "Ja, du skal få unngjelde for det eg har gjort, Vesle-Klaus!"

Så snart han kom heim, tok han den største sekken han kunne finne, gjekk over til Vesle-Klaus og sa: "No har du sikkert narra meg, enda om eg ikkje fattar korleis. Men først drap eg alle hestane mine, og deretter bestemor mi. Alt der di skuld, enda om eg ikkje kan forstå det. Men no skal det bli slutt på slikt noko." Dermed tok han Vesle-Klaus om livet og stappa han i sekken, tok han på ryggen og ropte ut:" No skal du druknast!"

Det var lang veg å gå til elva, og Vesle-Klaus var ikkje lett å bere. Vegen gjekk forbi kyrkja, der orgelet spela og folk song så vakkert. Store-Klaus trong ein kvil, og sette sekken sin nær ved kyrkjedøra og meinte det kunne gjere godt å høyre ein salme før han gjekk vidare. Vesle-Klaus kunne ikkje sleppe ut aleine, og ingen kunne hjelpe han, for alle var i kyrkja. Etter å ha tenkt gjennom desse tinga, gjekk Store-Klaus inn.

"Akk ja!" sukka Vesle-Klaus i sekken. Han vende og bukta seg, men det var ikkje råd for han å få opp sekkebandet og komme ut. Nett då kom ein gammal, kvithåra gjetar med gjetarstav forbi. Han dreiv ein stor flokk med kyr og oksar framfor seg. Dei rende på sekken som Vesle-Klaus var i, så han velta.

"Akk ja!" sukka Vesle-Klaus, "Men ung som eg er, kjem eg vel til himmels no snart."

"Og eg som er blitt så gammal , fælt plaga av verk, eg får ikkje komme dit!" sa gjetaren oppbrakt.

"Lat opp sekken berre!" sa Vesle-Klaus, "kryp inn i staden for meg, så kjem du fort nok til paradis."

"Gjerne for meg", sa den gamle gjetaren og sleppte fri Vesle-Klaus.

"Vil du då ta vare på bølingen min?" sa den gamle karen. "Det er ein flokk staselege dyr eg har, du." Han kraup inn i sekken og Vesle-Klaus batt sekkebandet til før han gjekk sin veg med alle kyrne og oksane slik det var blitt avtalt.

Like etter kom Store-Klaus ut av kyrkja og tok sekken på ryggen att. Sekken kjendest lettare no etter kvilen, men det var nok mest fordi den gamle gjetaren vog mykje mindre enn Vesle-Klaus. "Kor lett det er å bere han no! Det er vel fordi eg har blitt styrkt av å høyre ein salme", tenkte Store-Klaus.

No gjekk han gjekk til elva der straumen gjekk djup og sterk, kasta gjetaren i sekken uti og ropte etter han: "Det var det! No får du ikkje narre nokon meir!"

Så gjekk han heim, men då han kom til eit vegkryss, møtte han Vesle-Klaus som dreiv dei nye husdyra sin av stad.

"Kva for noko?" sa Store-Klaus, "Har eg ikkje drukna deg? Eg såg jo med eigne auge at sekken forsvann under vatnet?"

"Ja, det gjorde du vel", sa Vesle-Klaus, "for omtrent ein halv time sidan!"

"Men kor har du då fått all denne vakre buskapen frå?" spurde Store-Klaus.

Vesle-Klaus sa kort: "Som gjengjeld for at du ville drukne meg, skal eg fortelje korleis eg blei så velhalden. Eg var først redd då eg låg i sekken og skulle druknast, men snart fekk eg høyre vakker song og då eg så kom ut av sekken, fekk eg denne flotte flokken. No går bølingen og eg og lyttar til fuglesongen, og snart har eg fått heim den gilde bølingen."

"Du er jammen heldig!" sa Store-Klaus så oppriven at han skjønte feil. "Nei, for ein fin bøling! Skal tru om eg er like heldig når eg blir kasta ut i elva?"

Vesle-Klaus sa, "Det trur eg mindre på. Og eg meiner det ikkje passar seg for meg å bere deg til brua i slikt eit ærend. Eg kan nok ikkje hindre deg dra dit sjølv og ta med ein sekk og krype ned i han mens du står på brua."

"Godt og vel!" sa Store-Klaus, "men er det ikkje meir kveg nede under vasskorpa når eg kjem dit ned, så -!"

"Eg kan vel ikkje love noko om det?" sa Vesle-Klaus. "Det kan vere best at du finn ut av det sjølv, om det går!"

Store-Klaus drog for å finne flokkar med fine dyr i vassdjupet og kom ikkje att.

"Eg vågar ikkje heilt å tru han finn nokon buskap nedi djupet, men kor sikker på det er det godt og vel å vere? Sannelig om eg veit", sa Vesle-Klaus. Så gjekk han heim med alle dyra han hadde fått. Han var kanskje ikkje mors beste barn, men vel ikkje det verste heller.