Ei gammal vise i Petter Dass-manér [2] inneheld ei fullstendig skildring av ei øy utanfor Træna i Helgeland, Sandflesa kalla, med fiskerike kystar og overflod på allslags vilt. Såleis skal det også midt i Vestfjorden stundom vise seg eit stort, flatt åkerland som berre dukkar opp så høgt at aksa står tørre. Og utanfor Røst på sørspissen av Lofoten, blir det fortalt om eit liknande huldreland med grøne bakkar og gule byggåkrar. Det heiter Utrøst. Bonden i Utrøst har jekta si liksom andre nordlandsbønder. Stundom kjem ho imot fiskarane eller jekteskipperane for fulle segl, men i same augeblink som dei trur at dei støyter saman med ho, er ho forsvunnen.

På Værøy, rett ved Røst, budde ein gong ein fattig fiskar som heitte Isak. Han eigde ikkje anna enn ein båt og eit par geiter som kjerringa heldt liv i ved fiskeavfall og dei grastråa dei kunne sanke omkring på fjella, men heile hytta hadde han full av svoltne barn. Likevel var han alltid fornøgd med det slik Skaparen laga det for han. Det einaste han anka over var at han aldri hadde skikkeleg fred med naboen sin. Den naboen var ein rik mann som syntest han skulle ha allting betre enn ein larv [3] som Isak, og så ville han ha han vekk så at han kunne få den hamna Isak hadde utanfor hytta si.

Ein dag Isak var ute og fiska eit par mil til havs, kom det mørkskodde på han, og rett som det var rauk det opp med ein storm så overhendig at han måtte kaste all fisken over bord for å lette båten og berge livet. Enda var det ikkje greitt å halde han flytande. Men Isak snodde farkosten nokså vakkert både mellom og over styrtsjøane som var klare til å suge han ned kvar augeblink.

Då han hadde segla med slik fart i fem, seks timar, tenkte han han snart måtte treffe land ein stad. Men det lei med det skrei [4], og stormen og mørkeskodda blei verre og verre. Så tok det til å gå opp for han at han styrte til havs eller at vinden at hadde vendt seg. Til sist kunne han skjøne det måtte vere så, for han seglde og seglde, men han nådde ikkje land.

Rett som det var, høyrde han eit fælt skrik framfor stamnen, og han trudde ikkje anna enn det var draugen [5] som song liksalmen hans. Han bad for kone og barn, for no skjønte han at siste timen hans var kommen. Men best som han sat og bad, fekk han sjå skimta av noko svart. Då han kom nærmare, var det berre tre skarvar [6] som sat på ein rekved-stokk, og vips! var han forbi dei.

Slik gjekk det både langt og lenge, og han blei så tørst og svolten og trøytt at han ikkje visste si arme råd, og sat nesten og sov med rorpinnen i handa. Men rett som det var, skura båten mot stranda og støytte. Då fekk Isak kanskje auga opp. Sola braut gjennom skodda og lyste over eit fint land. Bakkane og berga var grøne like opp til toppen, åker og eng skråna opp imot berga, og han syntest han kjende ei lukt av blomar og av gras så søt som han aldri hadde kjent før.

"No er eg berga; dette er Utrøst", sa Isak med seg sjølv. Rett framfor han låg ein byggåker med aks så store og fulle at han aldri hadde sett maken, og gjennom byggåkeren gjekk det ein smal stig opp til ein grøn, torvsett jordgamme [7] som låg ovanfor åkeren. På toppen av gammen beita ei kvit geit med gylte horn, og jur hadde ho så stort som på den største kua. Utanfor sat ein liten blåkledd mann på ein krakk og smatta på ei snadde. Han hadde eit skjegg så stort og langt at det nådde langt nedpå brystet.

"Velkomen til Utrøst, Isak", sa kallen.

"Velsigne møtet, far", svarte Isak. "Kjenner De meg då?"

"Det kan nok vere", sa kallen. "Du vil vel ha hus her i natt?"

"Var det så vel, var det beste godt nok, far", sa Isak.

"Det er leitt med sønene mine, dei toler ikkje mannelukt", sa kallen. "Har du ikkje møtt dei?"

"Nei, eg har ikkje møtt anna enn tre skarvar som sat og skreik på ein rekved-stokk", svarte Isak.

"Ja, det var sønene mine det", sa kallen, og så banka han ut av pipa og sa til Isak: "Du får gå inn så lenge, for du kan vere både svolten og tørst, kan eg tenke."

"Takk som byr, far", sa Isak.

Men då mannen lukka opp døra, var det så gildt der inne at Isak blei reint forgapt. Slikt hadde han aldri sett før. Borda var dekt med dei prektigaste rettar, rømmekoller og uer og dyresteik og levermølje [8] med sirup og ost på, heile hopar med bergenskringler, brennevin og øl og mjød [9] og alt det som godt var. Isak åt og drakk alt han orka, og enda blei tallerkenen aldri tom, og alt det han drakk, var glaset like fullt. Kallen åt ikkje stort og ikkje sa han stort heller. Men rett som dei sat, høyrde dei eit skrik og ein rammel utanfor. Då gjekk han ut. Om ei stund kom han inn att med dei tre sønene sine. Det kvakk litt i Isak i det same dei kom gjennom døra, men kallen hadde vel fått stagga dei, for dei var nokså blide og godlynte, og så sa dei at han måtte då halde bordskikk og bli sittande og drikke med dei, for Isak reiste seg og ville gå frå bordet; han var mett, sa han. Men han føydde dei i det, og så drakk dei dram om dram, og imellom tok dei seg ein tår av ølet og av mjøden. Vennar blei dei og vel forlikte, og så sa dei at han skulle gjere eit par fisketurar med dei så han kunne ha litt med heim når han reiste.

Den første fisketuren dei gjorde, var i ein overhendig storm. Ein av sønene sat ved styret, den andre sat ved halsen, den tredje var mellomromsmann, og Isak måtte bruke storausekaret så sveitten hagla av han. Dei seglde som dei var rivande galne. Aldri duva [10] dei seglet, og når båten gjekk full av vatn, skar dei opp på bårene og seglde båten lens att så vatnet stod ut av bakskotten som ein foss.

Om ei stund la vêret seg, og dei tok til å fiske. Det var så tjukt av fisk at dei ikkje kunne få jernsteinen [11] i botnen for fiskeberga som stod under dei. Sønene frå Utrøst trekte opp fisk i eitt vekk. Isak kjende også gode napp, men han hadde tatt si eiga fiskegreie, og kvar gong han fekk ein fisk til ripa, sleppte fisken att, og han fekk ikkje beinet. Då båten var full, fór han heim til Utrøst, og sønene gjorde til [12] fisken og hengde han på hjell [13]. Isak klaga for kallen over at det var gått så ille med fisket hans. Kallen lovde det skulle nok gå betre neste gong, og gav han eit par onglar. Og på den neste fisketuren trekte Isak like så fort som dei andre, og då dei var komne heim, fekk han tre hjellar fulle av fisk på lotten sin.

Så blei han heimsjuk, og då han skulle reise, gav kallen han ein ny åttring, full av mjøl og klaverduk [14] og andre nyttige ting. Isak sa både takk og ære for seg, og så sa kallen at han skulle komme att til jektutsettinga [15]. Han ville til Bergen med føring [16] i anna båtfølge, og då kunne Isak bli med og sjølv selje fisken sin. Ja, det ville Isak gjerne, og så spurde han kva for ein kurs han skulle halde når han skulle komme til Utrøst att. "Beint etter skarven når han flyg til havs, så held du rett kurs", sa kallen. "Lykke på reisa."

Men då Isak hadde sett ifrå og ville sjå seg om, såg han ikkje meir til Utrøst. Han såg ikkje anna enn havet både vidt og breitt.

Då tida kom, møtte Isak fram til jektutsettinga. Men slik jekt hadde han aldri sett før. Ho var to rop lang, så når styrmannen som stod og heldt utkik på styremannsfjøla i baugen, skulle rope til rorskaren, så kunne ikkje karen høyre det. Derfor hadde dei sett ein mann midt i fartøyet også, like ved masta. Han ropte styrmannsropet til rorskaren, og enda måtte han skrike alt han orka. Den parten Isak eigde, la dei framme i jekta. Sjølv tok han fisken av hjellane, men han kunne ikkje skjøne korleis det gjekk til, for støtt kom det ny fisk på hjellane i staden for det han tok vekk, og då han reiste, var dei likså fulle som då han kom.

Då han kom til Bergen, selde han fisken sin og han fekk så mange pengar for han at han kjøpte seg ei ny jekt i full stand med ladning [17] og alt det som høyrde til, for det rådde kallen han til. Og seint om kvelden før han skulle reise heim, kom kallen om bord til han og bad han at han ikkje skulle gløyme dei som levde att etter grannen hans, for den grannen var bliven [18], sa han, og så spådde han Isak både hell og lykke med jekta. "Alt er godt, og allting held som i vêret står", sa han, og dermed meinte han at det var éin om bord som ingen såg, men som stødde under masta med ryggen sin når det kneip.

Isak hadde alltid lykka med seg sidan den tida. Han skjønte vel kor det kom frå, og han gløymde aldri å esle [19] litt godt til den som heldt vintervakt, når han sette opp jekta om hausten. Og kvar julekveld lyste det så det skein ut av jekta, og dei høyrde feler og musikk og latter og støy, og det var dans i jektevengen.

Ord

1. jektebruk: verksemd, førsle med jekter. Ei jekt er ein båt - eit lite, plattgatta kystlastefartøy utan baugspryd og med ei mast utan stong, rigga med råsegl og råtoppsegl.
2. Petter Dass (1647-1707): nordlandsk diktarprest.
3. larv: duglaus kar, stakkar.
4. "det lei med det skrei": tida gjekk; det varte og rakk.
5. draugen: i folketrua: menneskeliknande havvette som ror ein halv båt og varslar død; dauding, attergangar (særleg etter ein drukna).
6. skarv: Phalacrocorax carbo er ein mørk, langnakka og langnebba svømmefugl som livnærer seg av fisk som han dukkar etter. Ein kan rett som det er sjå han stå med utstrekte vengar på skjer for å tørke vengane. I Nord-Noreg har folketrua vore at det følger hell med skarvar samla nær der ein bur, skriv Wikipedia (under "Great Cormorant"), men utan at det blir vist til kjelder for fråsegna. Ørnulf Hodne skriv elles kort om skarven som fiskarvarsel i folketrua: "Strøk skarven på tvers framfor båten, måtte de sette et kors i bakstavnen; fløy den med, ga de ham et fiskestykke. "Hurra, glunta, vi har skarven med oss!" ropte de da." [Hodne, 1999, "Varsler underveis", s. 205.] Høyr storskarv og toppskarv: [◦Fuglesong]
7. gamme: mindre hustype med veggar av jord el. torv, særleg brukt av samar.
8. levermølje: rett av (torske- eller sei)lever og flatbrød bløytt i kraft.
9. mjød: alkoholhaldig vin av gjæra honning.
10. duve: setje lågare, fire.
11. jernstein: søkke av jern (eller bly) på fiskesnøre.
12. gjere til: lage til, sette i stand, reie, stelle til, ordne.
13. hjell: (her:) stort trestativ, særleg til å tørke fisk på.
14. klaverduk: (klaver-duk): seglduk av fin kvalitet.
15. jektutsetting: (sette jekt ut frå nausta og gjere ho reiseklar. Jekter har frakta fisk frå blant anna Nord-Noreg til Bergen i hundrevis av år.
16. føring: (her:) last, gods.
17. ladning: (her:) last
18. blive: drukne.
19. esle: sette av, reservere, og anna.

Risen som ikkje hadde hjarte på seg

Det var ein gong ein konge som hadde sju søner, og dei heldt han så mykje av at han aldri kunne unnvere dei alle på éin gong: Éin måtte støtt vere hos han. Då dei var vaksne, skulle dei seks ut og fri, men den yngste ville faren ha att heime. Dei andre skulle ta med seg ei kongsdotter til han. Kongen gav då dei seks dei gildaste kleda nokon hadde sett, og som det lyste lang veg av, og kvar sin hest som kosta mange, mange hundre dalar, og så reiste dei.

Då dei hadde vore på mange kongsgardar og sett på kongsdøtrene, kom dei langt om lenge til ein konge som hadde seks døtrer. Så vakre kongsdøtrer hadde dei aldri sett, og så fridde dei til kvar si, og då dei hadde fått dei til kjærastar, reiste dei heimetter att. Men dei gløymde reint at dei skulle ha med seg ei kongsdotter til Oskeladden som var att heime - så borte var dei i kjærastane sine.

Då dei no hadde reist eit godt stykke på heimvegen, kom dei tett framom ein bratt fjellvegg, der risegarden var. Der kom risen ut og fekk sjå dei, og så skapte han dei om til stein alle saman, både kongssønene og kongsdøtrene.

Kongen venta og venta på dei seks sønene sine, men alt han venta, så kom det ingen. Han gjekk og sørgde og styrte, og sa han aldri kunne bli heilt glad meir. "Hadde eg ikkje deg att", sa han til Oskeladden, "kunne eg ikkje leve - så sorgfull er eg for at eg har mista brørne dine."

"Men no hadde eg tenkt å bede om lov til å reise ut og finne dei att, eg", sa Oskeladden.

"Nei, det får du ikkje lov til", sa faren, "du blir berre borte, du også."

Men Oskeladden ville og skulle av stad, og han tigga og bad så lenge at kongen måtte la han reise. No hadde kongen ikkje anna enn ein gammal fillehest å la han få, for dei seks andre kongssønene og følget deira hadde fått alle dei andre hestane han hadde. Men det brydde ikkje Oskeladden seg om. Han sette seg opp på den gamle, skabbete hesten, han. "Farvel, far!" sa han til kongen. "Eg skal nok komme att, og kanskje eg skal ha med meg brørne mine også", og dermed reiste han.

Då han hadde ridt eit stykke, kom han til ein ramn som låg i vegen og flaksa med vengane og ikkje orka å komme unna, så svolten var fuglen.

"Å kjære vene! Gi meg litt mat, så skal eg hjelpe deg når du treng det mest", sa ramnen.

"Eg har ikkje mykje mat, og du ser ikkje ut til å kunne hjelpe meg stort heller", sa kongssonen, "men litt får eg vel gi deg, for du kan nok trenge til det, ser eg." Og så gav han ramnen noko av nista han hadde fått med seg.

Då han hadde reist eit stykke att, kom han til ein bekk. Der låg ein stor laks som hadde komme på tørt land og slo og spratt og kunne ikkje komme ut i vatnet att.

"Å, kjære vene! Hjelp meg ut i vatnet att", sa laksen til kongssonen, "så skal eg hjelpe deg når du treng det mest, eg."

"Hjelpa du gir meg, blir vel ikkje stor", sa kongssonen, "men det er synd du skal ligge her og luftast [1] i hel." Og så skuva han fisken uti att.

No reiste han eit langt, langt stykke, og så møtte han ein ulv. Ulven var så svolten at ha låg og drog seg i vegen.

"Kjære vene! la meg få hesten din", sa ulven. "Eg er så svolten at det pip i tarmane på meg, for eg har ikkje fått eit måltid mat på to år."

"Nei", sa Oskeladden, "det kan eg ikkje gjere. Først kom eg til ein ramn, han måtte eg gi nista mi. Så kom eg til ein laks, han måtte eg hjelpe ut i vatnet. Og no vil du ha hesten min. Det er ikkje råd, for så har eg ikkje noko å ri på."

"Jo kjære, du må hjelpe meg", sa ulven. "Du kan ri på meg. Og då skal eg hjelpe deg når du treng det mest", sa han.

"Ja, den hjelpa eg får av deg, blir vel ikkje stor. Men du får vel ta hesten då, sidan du treng mat så sårt", sa kongssonen.

Då no ulven hadde ete opp hesten, tok Oskeladden bekselet[2] og batt i kjeften på han, og la salen på ryggen av han. Og no var ulven blitt så sterk av det han hadde fått i seg, at han sette av stad med kongssonen som ingen ting. Så fort hadde han aldri ridt før.

"Når vi no har reist eit lite stykke til, skal eg syne deg risegarden", sa ulven, og om litt kom dei der. "Sjå her er risegarden", sa han. "Der ser du alle seks brørne dine, som risen har gjort til stein, og der ser du dei seks brurene deira. Der borte er døra til trollet. Der skal du gå inn."

"Nei, det tør eg ikkje", sa kongssonen, "han tar livet av meg."

"Å nei", svarte ulven, "når du kjem inn der, treffer du ei kongsdotter. Ho seier deg nok korleis du skal bere deg åt så du kan få gjort ende på risen. Berre gjer som ho seier deg, du!"

Ja, Oskeladden gjekk då inn, men redd var han. Då han kom inn, var risen borte, men i det eine kammerset sat kongsdottera slik som ulven hadde sagt, og så vakker ei jomfru hadde Oskeladden aldri sett før.

"Å himmelen hjelpe deg, korleis er du kommen hit då?" sa kongsdottera då ho fekk sjå han. "Det kjem du til å døy for. For risen som bur her, kan ingen få gjort ende på, for han ber ikkje hjartet på seg."

"Ja, men er eg kommen her, så får eg vel prøve han likevel eg", sa Oskeladden. "Og brørne mine som står i stein utanfor, vil eg nok prøve å frelse. Deg også", sa han.

"Ja, sidan du endeleg vil vere, så får vi vel sjå å finne på ei råd", sa kongsdottera. "No skal du krype inn under senga der, og så må du lye vel etter kva eg taler med han om. Men ligg endeleg bra stille."

Ja, han kraup under senga, og aldri før han var innunder, så kom risen.

"Ho! her er mannelukt!" sa risen.

"Ja, eg har vaska skittentøy [3] før i dag - lukta går vel ikkje så snart bort." For vaske tøy hadde ho gjort.

Ja, så sa risen ikkje meir om det.

Då det no blei kvelden, gjekk dei til sengs, og då dei hadde lege ei stund, sa kongsdottera: "Det var noko eg gjerne ville spørje deg om, når eg berre torde."

"Kva er det for ein ting?" spurde risen.

"Det var kor du har hjartet ditt, sidan du ikkje har det på deg", sa kongsdottera.

"Å, det er noko du ikkje treng å bry deg med. Men elles ligg det under dørhella", sa risen.

"Å hå! Der skal vi vel sjå å finne det", tenkte Oskeladden under senga.

Neste morgon stod risen fælt tidleg opp og strauk til skogs, og aldri før var han av garde, så tok Oskeladden og kongsdottera til å leite under dørhella etter hjartet hans. Men alt det dei grov og leita, så fann dei ikkje noko. "Denne gongen har han lurt oss", sa kongsdottera, "men vi får vel prøve han enda ein gong." Så sanka ho alle dei vakraste blomster ho kunne finne og strødde rundt om dørhella etter å ha lagt ho slik ho skulle ligge. Og då det lei mot den tida dei venta risen heim, kraup Oskeladden under senga att.

Straks han var vel innunder, kom risen. "Huttetu! det er slik mannelukt her inne!" sa risen.

"Ja, eg har vaska skittentøy i dag igjen", sa kongsdottera. Ho hadde mykje å vaske for risen. "Eg skunda meg nok, men kan hende det er det det luktar av." Så tagde risen still, og sa ikkje meir om det. Men om litt spurde han kven det var som hadde strøtt blomster omkring dørhella.

"Å, det er nok eg", sa kongsdottera.

"Kva skal no det vere for då?" spurde risen.

"Å eg har deg vel så kjær at eg må gjere det, når eg veit at hjartet ditt ligg der", sa kongsdottera.

"Ja så, men elles ligg det ikkje der, du", sa risen.

Då dei hadde lagt seg om kvelden, spurde kongsdottera igjen kor hjartet hans var, for ho heldt så mykje av han at ho nok gjerne ville vite det, sa ho.

"Å, det ligg borti skapet der på veggen", sa risen.

"Ja så", tenkte Oskeladden og kongsdottera, "då skal vi vel prøve å finne det."

Neste morgon var risen tidleg på ferde og strauk til skogs att. Aldri så snart hadde han gått før Oskeladden og kongsdottera var i skapet og leita etter hjartet hans. Men alt dei leita, så fann dei ikkje noko der heller. "Ja ja, vi får freiste éin gong til", sa kongsdottera. Ho stasa ut skapet att med blomster og kransar, og då det leid mot kvelden, kraup Oskeladden under senga att.

Så kom risen. "Huttetu! her er mannelukt!" sa risen.

"Ja, eg har vaska enda meir skittentøy, eg", sa kongsdottera. "Eg skunda meg nok, men det kan vel tenkast det er tøy eg tok fram som det luktar av."

Då risen høyrde det, sa han ikkje meir om det. Men litt etter fekk han sjå at det var hengt blomster og kransar rundt skapet, og så spurde han kven som hadde gjort det.

Jo, det var då kongsdottera.

"Kva skal no det narreriet vere til?" spurde risen.

"Å, eg har deg no alltid så kjær at eg må gjere det, når eg veit at hjartet ditt ligg der", sa kongsdottera.

"Kan du vere så galen å tru slikt?" sa risen.

"Ja, eg må vel tru det, når du seier meg det", sa kongsdottera.

"Å, du er ei tulle", sa risen. "Der hjartet mitt er, der kjem du aldri!"

"Men det ville då vere hyggeleg å vite kor det er likevel", sa kongsdottera.

Ja, så kunne risen ikkje halde seg lenger, han måtte seie det. "Langt, langt borte i eit vatn ligg ei øy", sa han. "På den øya står ei kyrkje. I den kyrkja er ein brønn, i den brønnen svømmer ei and. I den anda er eit egg, og i det egget - der er hjartet mitt, du."

Om morgonen tidleg, det var ikkje grålyst enno, strauk risen til skogs igjen. "Ja, no får eg av stad, eg også", sa Oskeladden. "Berre eg kunne finne vegen!" Han sa farvel til kongsdottera så lenge, og då han kom utanfor risegarden, stod ulven der enno og venta. Han fortalde ulven det som hadde hendt inne hos risen, og sa at no ville han av stad til brønnen i kyrkja, berre han visste vegen. Så bad ulven han sette seg på ryggen hans, for han skulle nok finne vegen, sa han. Og så bar det i veg så det suste om dei, over heier og åsar, over berg og dalar.

Då dei no hadde reist mange, mange dagar, kom dei til slutt til vatnet. Kongssonen visste ikkje korleis han skulle komme over det, men ulven bad han berre at han ikkje skulle vere redd, og så la han uti med kongssonen på ryggen og svømte over til øya. Så kom dei til kyrkja, men kyrkjenøkkelen hang høgt, høgt oppe på tårnet, og først så visste kongssonen ikkje korleis han skulle få han ned. "Du får rope på ramnen", sa ulven, og det gjorde kongssonen. Straks kom ramnen og flaug etter nøkkelen så prinsen kom inn i kyrkja. Då han no kom til brønnen, låg anda ganske rett der og svømte att og fram, slik som risen hadde sagt.

Han stod og lokka, og til sist fekk han lokka anda bort til seg og greip ho. Men med det same han lyfte ho opp av vatnet, sleppte ho egget ned i brønnen, og så visste Oskeladden slett ikkje korleis han skulle få det opp att. "Ja, no får du rope på laksen", sa ulven, og det gjorde då kongssonen. Så kom laksen og henta opp egget. Ulven at at guten skulle klemme på det, og med det same Oskeladden klemte, skreik risen.

"Klem éin gong til", sa ulven, og då Oskeladden gjorde det, skreik risen enda ynkelegare, og bad både vakkert og pent for seg; han skulle gjere all kongssonen ville, sa han, berre han ikkje ville klemme sundt hjartet hans.

"Sei at dersom han skaper om att dei seks brørne dine som han har gjort til stein, og brurene deira, skal han kanskje berge livet", sa ulven, og det gjorde Oskeladden.

Ja, trollet hadde ikkje store valet. Han skapte om att dei seks brørne til kongssøner og brurene deira til kongsdøtrer.

"Klem no sundt egget", sa ulven. så klemte Oskeladden sundt egget, og så sprakk risen.

Då Oskeladden så var blitt av med risen, rei han attende til risegarden på ulven. Der stod alle dei seks brørne hans lys levande med brurene sine. No gjekk Oskeladden inn i berget etter brura si, og så reiste dei alle saman heim til kongsgarden. Då blei det vel glede på den gamle kongen, då alle sju sønene hans kom att med kvar si brur. "Men den finaste av alle kongsdøtrene er brura til Oskeladden likevel", sa kongen, "og han skal sitte øvst ved bordet med brura si."

Så blei det feira gjestebod både vel og lenge, og har dei ikkje feira frå seg, så feirar dei vel enno. [5]

Ord

1. luftast: Her stod 'svelte', som blir feil. Laksegjellar er ikkje tilpassa lufta vi pustar, men sjø og ferskvatn. Laksen ville døydd fortare av vassmangel enn matmangel der han låg. Jamfør: Utan mat kan menneske nok klare seg i mange veker og kanskje månader. Utan vatn i nokre dagar, og utan luft berre nokre få minutt. Det varierer ein del. Fisk flest klarer seg også nokre få minutt på land før dei døyr av luft.
2. beksel: reimtøy (stundom medrekna munnbit) som ein legg på hovudet til ein hest når ein skal køyre; munnbitt.
3. skittentøy og klesvask før: Det var tungt arbeid å vaske tøy før i tida. (Det er meir nedanfor).

Klesvask før i tida

Klesvask før var strevsamt og tok mykje tid. Ein fann rennande vatn, let vatnet føre vekk skit og lukt. Ein rørte tøyet i vatnet, gnei, vrei og slo tøyet mot jamne steinflater. Ein kunne også bruke trekøller og treklubber til å slå skiten ut av tøyet. Slik framferd og slike reiskap var vanlege i Europa før.

Hadde ein ikkje rennanda vatn rimeleg nær huset, kunne ein vaske i baljar, og her kunne vatnet somtid bli varma opp over eld, og vaskebrett kom til i staden for å slenge tøyet hardt mot steinar. Vaskebrettet blei plassert i eit kar med vatn og klesvasken blei skrubba og gnikka mot rillene i brettet, plagg etter plagg.

Tøyet blei dernest vridd for å fjerne det meste av vatnet. Så blei det hengt opp på klessnorer eller pålar for å tørke i lufta. Somtid blei det spreidd ut over reint gras for å tørke der. Er ikkje vaskemaskinen ei fin oppfinning? - TK

Lygesnakk korta ned

Mykje lyging kan ein bli bitter av. Her i attdiktinga slepper kongsdottera å lyge fjollete om mannebein ned gjennom pipa tre gongar i trekk. Elles er eventyret gjort litt "rundare i kantane" på enkle måtar elles også, så det blir mindre usselt lygesnakk frå eventyrhelten og heltinna. Nokre få "kanskje" er sett inn for å få til dette. Desse endringane, og lite elles, har gjort teksten ovanfor til attforteljing.

Underleg godheit

Godleiken i helten som blir hjelpt fram, glepp kanskje vel mykje når gammal, trufast gamp blir drepen for å fø ein framand ulv i vegen. Fleire eventyr tar for seg temaet med at trufaste, tenande dyr blir vanvørda og slakta når dei blir gamle, til dømes "Vêren og grisen som skulle til skogs og bu for seg sjølve". Det finst tilsvarande eventyr frå andre land, som i Grimm-samlinga, der hardt utbytta husdyr heller vil vere i fred uti naturen. Det er det eine. Det andre er at somme eventyr lar hesten hjelpe guten, for eksempel "Grimsborken". Det verkar no hjartelegare.