Det var ein gong ein rev og ei revefrue som budde langt inni skogen i revehuset. Dei var vennar og vel forlikte og levde godt i hop som parfolk kan gjere. Men så var det ein dag reven hadde vore i hønsehuset til bonden, og der åt han rubb og stubb, og det var for mykje for han. Så blei han sjuk og døydde. Alt det revemor sørgde og gret, så hjelpte det ikkje, han var daud og blei daud.

Men då han var kommen godt i jorda og gravølet vel var over, så tok det til å komme friarar til enka. Om laurdagskvelden banka det tre slag i døra til revehuset. "Å gå ut, du Korse, og sjå kva det er", sa reve-enka. Ho hadde ei kjette til tenestejente, og ho heitte Korse. Då jenta kom ut, så stod det ein bjørn på gardsplassen.

"God kveld", helste bjørnen.

"God kveld igjen", sa Korse.

"Er reve-enka heime i kveld?" spurde han.

"Ho sit inne", svarte jenta.

"Kva tar ho seg til i kveld, læt ho ille eller vel?" spurde bjørnen.

"Ho sørger over husbond daud, og græt nasen sår og raud – ho veit ikkje si arme råd", sa kjetta.

"Bed ho ut å gå, så skal ho få eit godt råd!" sa bjørnen.

Då kjetta kom inn, spurde matmora:

"Kven er det som tassar og bankar på så eg ikkje får kveldsro?"

"Det er ein friar", svarte kjetta. "Eg skulle bede deg gå ut for å få eit godt råd."

"Kva farge har kufta?" spurde revefrua.

"Ven, vakker brun", svarte jenta, "svær kar og kvast syn", sa ho.

"La han gå, la han gå!
Eg treng ikkje hans råd."

Korse gjekk bort og gløtta på døra og sa:

"Ho bed deg gå heim att.
Ho vil ikkje ha noko råd."

Ja, så var det ikkje anna å gjere, bamsen måtte snu og fare sin veg dit han kom frå.

Neste laurdagskvelden banka det på att. Den gongen stod ein ulv utanfor.

"God kveld", sa ulven, "Er reve-enka heime?"

Jo, ho var då det.

"Kva gjer ho i kveld, læt ho ille eller vel", spurde han.

"Å, ho veit ikkje si arme råd", svarte jenta, "ho græt nasen sår og raud, ho sørger over husbond daud."

"Bed ho gå ut, så skal ho få eit godt råd", sa ulven.

"Kva er det som flyg og bankar på så eg ikkje får kveldsro?" spurde reve-enka.

"Å, det er ein friar, veit eg", sa kjetta. "Eg skulle bede deg ut å gå, då skulle du få eit godt råd", sa ho.

Nei, først ville revefrua vite kva farge kufta hadde.

"Ven, vakker grå, lang kropp og lite på", svarte Korse.

"La han gå, la han gå, eg treng ikkje hans råd!" sa enka. Og då ulven fekk det bodet, måtte han gjere vendereis, han også.

Tredje laurdagskvelden gjekk det like eins. Det banka tre slag på døra, og kjetta gjekk ut og skulle sjå etter. Så var det ein hare.

"God kveld", sa han.

"God kveld igjen", svarte ho. "Er dét framandfolket ute og fer så seint på kvelden?" sa ho.

Ja, det var då det, og så spurde han også om reve-enka var heime og kva ho tok seg til.

"Ho græt nasen sår og raud, ho sørger over husbond daud", svarte jenta.

"Å, bed ho komme ut, så skal ho få eit godt råd", sa haren.

"Kven er det som trippar og bankar på så eg ikkje får kveldsro?" sa matmora til Korse.

"Det er nok ein friar det, mor!" svarte jenta.

Ja, så ville ho vite kva for farge kufta hadde denne gongen.

"Ven, vakker kvit, tett vadmål [1] og utan slit", sa kjetta.

Men det blei ikkje betre, det: "La han gå, la han gå, eg treng ikkje hans råd", svarte reve-enka.

Så var det den fjerde laurdagskvelden. Best det var, kom det tre slag i døra til revehuset att. "Gå ut og sjå kva som er på ferde du", sa enka til tenestejenta. Då kjetta kom ut, stod det ein rev på steinhella utanfor inngangsdøra.

"God kveld og takk for sist", sa reven.

"Sjølv takk for sist", svarte jenta.

"Er revefrua heime?" spurde han.

"Ja, ho sørger over husbond daud, og græt nasen sår og raud", sa jenta. Ho veit ikkje si arme råd, ho stakkar!"

"Berre bed ho komme ut, så skal ho få gode råd", sa reven.

Så gjekk Korse inn.

"Kva er det som svinsar og bankar på så eg ikkje får kveldsro?" spurde matmora.

"Å du veit det", sa kjetta, "det er ein friar, det. Eg skulle bede deg ut å gå, så skulle du få gode råd."

"Kva farge har kufta?" spurde reve-enka.

"Ven, vakker raud, – nett som hans, som er daud", svarte kjetta.

"Kjære, bed han komme inn.
Han har gode råd!"

sa enka.

"Rekk meg dei små sokkane mine
Med han vil eg gjerne gå
Rekk meg skorne mine
Med han vil eg gjerne rusle."

Han ville ho ha, og så blei det bedt lag og bryllaup hos reve-enka med det same. Og dersom han ikkje har vore i hønsegarden han også, så lever dei i revehuset den dag i dag.

Ord

1. vadmål: grovt, tjukt ulltøy.

Smeden som dei ikkje torde sleppe inn i helvete

Ein gong i dei dagar då Vårherre og Sante-Per gjekk og vandra på jorda, kom dei til ein smed. Han hadde gjort kontrakt med fanden [1] om at han skulle høyre han til om sju år, imot at han sjølv den tida skulle vere meister over alle meistrar i smedkunst. Og den kontrakten hadde både han og fanden skrive namnet sitt under. Derfor hadde smeden også sett opp med store bokstavar over smiedøra: "Her bur meisteren over alle meistrar!"

Då Vårherre kom og fekk sjå det, gjekk han inn.

"Kven er du?" sa han til smeden.

"Les over døra", svarte smeden. "Men kanskje du ikkje kan lese skrift, så får du vente til det kjem ein som kan hjelpe deg."

Før Vårherre fekk svart han, kom det ein mann med ein hest, og mannen bad smeden sko for seg.

"Kunne ikkje eg få lov å sko han", sa Vårherre.

"Legg no merke til det du ser", sa Vårherre. Han tok kona, la ho i smieavlen og smidde ei ung herleg jomfru av ho.

"Du kan prøve", sa smeden. "Galare kan du no ikkje få gjort det, enn eg kan få det rett att."

Vårherre gjekk då ut og tok det eine forbeinet av hesten, la det i smie-eldstaden og gjorde skoen gloande. Så kvesste han hakar og grev [2], og neia [3] saumane, og så sette han beinet heilt og holdent på hesten att. Då han var ferdig med det, tok han av det andre forbeinet og gjorde like eins. Då han hadde sett på att det også, tok han bakbeina, først det høgre, så det venstre, la dei i eldstaden, gjorde skoen gloande, kveste hakar og grev og neia saumane, og sette så beinet på hesten att.

Imens stod smeden og såg på han. "Du er ikkje så dårleg smed enda du", sa han.

"Synest du det", sa Vårherre.

Litt etter kom mor til smeden bort og bad han komme heim og ete til middag. Ho var gammal og skral, fælt krokete i ryggen og rynkete i fjeset, og kunne med nød og neppe gå.

"Legg no merke til det du ser", sa Vårherre. Han tok kona, la ho i smie-eldstaden og smidde ei ung herleg jomfru av ho.

"Eg seier som eg har sagt, eg", sa smeden, "du er slett ikkje nokon dårleg smed. Det står over døra mi: Her bur meisteren over alle meistrar. Men enda seier eg beint ut: ein lærer så lenge ei lever", dermed gjekk han heim til garden og åt middag.

Då han vel var kommen tilbake til smia igjen, kom det ein mann ridande. Mannen ville ha skott hesten sin.

"Det skal snart vere gjort", sa smeden. "Eg har nettopp no lært ein ny måte å sko på. Han er god å bruke når dagane er korte." Og så gav han seg til å skjere og bryte så lenge at han fekk av alle hestebeina, "for eg veit ikkje kva det skal vere til å gå og pusle med eitt og eitt", sa han. Beina la han i smie-eldstaden slik han hadde sett Vårherre gjorde, la dyktig med kol på, og let smedgutane dra raskt i belgstonga [4]. Men så gjekk det som ein kunne vente: beina brann opp, og smeden måtte betale hesten. Dette syntest han ikkje vidare om. Men i det same kom ei gammal fattigkjerring gåande forbi, og så tenkte han: lukkast ikkje det eine, så lukkast vel det andre. Han tok kjerringa og la ho i eldstaden, og alt ho gret og bad for livet, så hjelpte det ikkje: "Du skjøner ikkje ditt eige beste, så gammal du er", sa smeden. "No skal du bli ei ung jomfru igjen på ein augeblink, og enda skal eg ikkje ta så mykje som eit pengestykke for smiinga." Det gjekk då ikkje betre med kjerringa, stakkar, enn med hestebeina.

"Det var ille gjort det", sa Vårherre.

"Å, det er vel ikkje mange som spør etter ho", svarte smeden. "Men det er skam av fanden: det er ikkje meir enn så han held det som står skrive over døra."

"I fall du no kunne få tre ønske av meg", sa Vårherre, "kva ville du så ønske deg?"

"Prøv meg", svarte smeden, "så får du vite det."

Vårherre gav han då dei tre ønska.

"Så vil eg først og fremst ønske at den eg bed klatre opp i det pæretreet som står her ute ved smieveggen, må bli sittande der til eg sjølv bed han komme ned att", sa smeden. "For det andre vil eg ønske at den eg bed sette seg i armstolen som står inne i verkstaden, må bli sittande der til eg sjølv bed han stå opp att. Og endeleg vil eg ønske at den eg bed krype inn i denne ståltrådpungen eg har i lomma, må bli der inne til eg sjølv gir han lov til å krype ut att."

"Du ønsker som ein dårleg mann", sa Sante-Per. "Først og fremst burde du ha ønskt deg Guds nåde og vennskap."

"Eg torde ikkje ta så høgt til, eg", sa smeden.

Så sa Vårherre og Sante-Per farvel, og gjekk vidare.

Det lei med det skrei, og då tida var omme, kom fanden slik som det stod i kontrakten og skulle hente smeden.

"Er du ferdig no?" sa han, han stakk nasen inn gjennom smiedøra.

"Å, eg skulle ha slått hovud på denne spikaren først", svarte smeden. "Kryp opp i pæretreet og plukk deg ei pære å gnage på imens du. Du kan vel vere både tørst og svolten etter vegen."

Fanden takka for godt tilbod og kraup opp i treet.

"Ja, når eg no tenker vel etter", sa smeden "så får eg slett ikkje slått hovud på denne spikaren i dei første fire åra, for det er så hardt jern. Ned kan du ikkje komme i den tida, men du får sitte og kvile deg så lenge."

Fanden tagg og bad så tynt som ein tikroning om at han måtte få lov til å komme ned att, men det hjelpte ikkje. Til sist måtte han då love at han ikkje skulle komme att før dei fire åra var gåtte, som smeden hadde sagt.

"Ja, så får du komme ned att", sa smeden.

Då no tida var ute, kom fanden att for å hente smeden. "No er du vel ferdig?" sa han. "No synest eg du kunne ha slått hovud på spikaren."

"Ja, hovud har eg nok fått på han", svarte smeden, "men likevel kom du eit lite grann for tidleg, for odden har eg ikkje kvesst enno. Mens eg slår odd på saumen, kunne du sette deg i armstolen min og kvile deg. For du er vel trøytt, kan eg tenke."

"Takk som byr", sa fanden og sette seg i armstolen. Men aldri før var han kommen til kvile, så sa smeden at når han tenkte vel etter, så kunne han slett ikkje få kvesst odden før om fire år. Fanden bad først vakkert om å sleppe ut av stolen, og sidan blei han sint og tok til å true. Men smeden orsaka seg det beste han kunne og sa at det var jernet som var skuld i det for det var så fælt hardt, og trøysta fanden med at han sat så godt og makleg i armstolen, og om fire år skulle han sleppe, akkurat på minuttet. Det var ikkje noka anna råd: fanden måtte love at han ikkje skulle hente smeden før dei fire åra var omme. Så sa smeden. "Ja, så kan du reise deg att", og fanden av stad det fortaste han kunne.

Om fire år kom fanden att for å hente smeden.

"No er du då ferdig, veit eg?" sa fanden, han stakk nasen inn gjennom smiedøra.

"Fiks og ferdig", svarte smeden, "No kan vi reise når du vil. Men – du", sa han, "det er éin ting eg har stått her lenge og tenkt eg ville spørje deg om: er det sant det dei fortel, at fanden kan gjere seg så liten han vil?"

"Ja så menn er det sant!" svarte fanden.

"Å, så kunne du gjerne gjere meg den tenesta å krype inn i denne ståltrådpungen og sjå etter om han er heil i botnen", sa smeden. "Eg er så redd eg skal miste reisepengane mine."

"Gjerne det", sa fanden. Han gjorde seg liten og kraup inn i pungen. Men aldri før var fanden inni, så smekka smeden pungen igjen.

"Jo, han er heil og tett allstad", sa fanden i pungen.

"Ja, det er bra nok du seier det", svarte smeden, "men det er betre å vere føre var enn etter snar. Eg vil like så godt sveise ledda litt til, berre for å vere på den trygge sida", sa han, og dermed la han pungen i eldstaden og gjorde han gloande.

"Å! Au! Er du galen! veit du ikkje eg er inni pungen då?" ropte fanden.

"Ja, eg kan ikkje hjelpe deg", sa smeden. "Eit gammalt ord seier ein får smi mens jernet er varmt", – og så tok han storslegga, la pungen på ambolten og dundra laus på han alt han orka.

"Au, au, au!" skreik fanden i pungen. "Kjære vene! La meg berre sleppe ut, så skal eg aldri komme att meir!"

"Å ja, no trur eg nok ledda er toleleg sveiste også", sa smeden, "så kan du komme ut att då." Dermed lukka han opp pungen, og fanden av stad så fort at han ikkje torde sjå seg attende ein gong.

Men ei tid etter fall det smeden inn at han nok hadde stelt seg dumt då han gjorde seg til uvennar med fanden. "For skulle eg no ikkje komme inn i himmerike", tenkte han, "kunne det vere fare for at eg blir husvill, sidan eg har lagt meg ut med han som rår over helvete." Han meinte då det var best å prøve å komme inn enten i helvete eller i himmerike likså godt først som sist, så han kunne vite korleis han hadde det. Så tok han slegga på nakken og gav seg på vegen.

Då han no hadde gått eit godt stykke, kom han til korsvegen. Der nådde han att ein skreddarsvein som tøfla av stad med pressejernet [5] i handa.

"God dag", sa smeden, "kor skal du hen?"

"Til himmerike, om eg kunne komme inn der", svarte skreddaren. "Enn du?"

"Å, vi får nok ikkje langt følge, vi då", svarte smeden. "Eg har no tenkt å prøve i helvete først, eg, for eg har litt kjennskap til fanden frå før."

Så sa dei farvel og gjekk kvar sin veg. Smeden var ein sterk, røsleg kar, og gjekk langt fortare enn skreddaren, så det varte ikkje lenge før han stod utanfor porten i helvete. Han let vakta melde seg og seie at det var éin utanfor som gjerne ville tale eit ord med fanden.

"Gå ut og spør kva det er for ein", sa fanden til vakta, og det gjorde han.

"Hels fanden og sei at det er smeden som hadde den pungen han nok veit", svarte mannen, "og bed han så vakkert at eg får sleppe inn straks, for først smidde eg i dag like til middag, og sidan har eg gått den lange vegen."

Då fanden fekk den meldinga, påla han vakta å låse att alle ni låsane på porten i helvete, "og sett på enda ein hengelås til", sa fanden. "for kjem han inn, gjer han ugreie i heile helvete."

"Det er inga berging å få her då", sa smeden med seg sjølv då han merka at dei stengde porten betre til, "så får eg vel prøve i himmerike." Dermed snudde han og gjekk attende til han nådde korsvegen att. Der tok han den vegen skreddaren hadde gått.

Då han no var sint for den lange vegen han hadde gått fram og tilbake til inga nytte, skreva han på alt han orka, og nådde porten til himmerike med det same Sante-Per gløtte litt på porten så vidt at den tynne skreddarsveinen kunne få klemt seg inn. Smeden var enda seks sju steg frå porten. "Her er det nok best å skunde seg", tenkte han, greip slegga og kasta i dørgløtten med det same skreddaren smatt inn. Men slapp han ikkje inn av den gløtten, veit eg ikkje kor han er blitt av.

Ord

1. 'fanden' kjem ventelig frå frisiske fannen, freistar. Med uttrykket Fanden og hans oldemor forstår ein alle vonde krefter.
2. grev: hakeforma del fremst på hestesko.
3. neie: her: bøye spissen på saum som er slått gjennom noko.
4. belg: blåsebelg.
5. pressejern: særleg før: stort, tungt strykejern til å presse klede med.