Det var ein gong ein konge som hadde ei dotter, og ho var så lei til å lyge at knapt nokon kunne vere verre. Så sette han ut at den som kunne lyge slik at han fekk ho til skulde seg for løgn, skulle få både ho og halve kongeriket. Det var mange som prøvde på det, for alle ville gjerne ha prinsessa og halve riket, men ille gjekk det dei alle saman.

Så var det tre brør som også skulle av stad og prøve lykka. Dei to eldste la då av garde først, men det gjekk ikkje betre med dei enn med alle dei andre. Så skulle Oskeladden i vegen, og han trefte prinsessa i fjøset.

"God dag", sa han, "og takk for sist!"

"God dag", sa ho, "og sjølv takk for sist! De har ikkje så stort fjøs de som oss likevel", sa ho, "for når det står ein gjetar i kvar sin ende og blæs på bukkehorn, så kan dei ikkje høyre kvarandre."

"Å jo då", sa Oskeladden. "Vårt er mykje større, for når ei ku tar kalv [1] i den eine enden av det, så ber [2] ho ikkje før ho kjem i den andre."

"Ja så", sa prinsessa. "Ja, men de har ikkje så stor okse der likevel som oss; der ser du han! Når det sit ein på kvart horn, så kan dei ikkje nå kvarandre med ei målestong."

"Pytt!" sa Oskeladden, "vi har ein okse så stor at når det sit ein på kvart horn og blæs i lur, så høyrer dei ikkje kvarandre."

"Ja så", sa prinsessa. "Men de har likevel ikkje så mykje mjølk, de som oss", sa ho, "for vi mjølkar mjølk i store trekar, og ber inn og slår i store gryter og yster store ostar."

"Å, vi mjølkar i store kar og køyrer inn og slår i store bryggepanner og yster ostar så store som hus, og så har vi ei elgsblakk merr til å trakke osten i hop. Men ein gong så fekk ho fole i osten, og då vi hadde ete på osten i sju år, trefte vi på ein elgsblakk hest. Han skulle eg køyre i kverna med ein gong. Så rauk ryggen av på han. Men eg visste råd for det, eg tok ein granbusk og sette i han til rygg, og annan rygg hadde han ikkje sidan, så lenge vi hadde han. Men den grana voks og blei så stor at eg kleiv til himmels opp gjennom ho. Då eg kom dit, sat jomfru Maria og spann bustreip [3] av grynsodd. Rett som det var, så rauk grana av, og eg kunne ikkje komme ned att. Men jomfru Maria rende meg ned i eit av reipa, og så kom eg ned i eit revehi. Der sat mor mi og far din og lappa sko, og rett som det var, så slo mor mi til far din så skurven [4] fauk av han."

"Det lyg du!" sa prinsessa, "far min har aldri vore skurvete."

Ord

1. ta kalv: bli drektig, så det veks foster innabords.
2. bere (her:) kalve, føde.
3. bustreip: reip av bust – og bust er stridt, grovt og stivt hår på dyr, som til dømes grisebust.
4. skurv: hudsjukdom som lagar skorper i hårbotnen.

Ei sommarnatt på Krokskogen

Som fjorten års gut kom eg ein laurdags ettermiddag kort etter jonsoktid til Øvre-Lyse, den siste garden i Sørkedalen. Eg hadde så ofte køyrt og gått den vanlege landevegen mellom Kristiania og Ringerike. No hadde eg etter eit kort besøk heime tatt vegen forbi Bogstad til Lyse til ei avveksling, for derifrå å gå kløvvegen eller beinvegen over den nordlege delen av Krokskogen til bane-kjettingen [1] i Åsa. Alle dører på garden stod opne, men eg leita fåfengt i stua, kjøkkenet og på låven etter eit menneske eg kunne bede om å skaffe meg ein leskedrikk og orientere meg om vegen. Det var ingen andre heime enn ein svart katt som sat og spann velnøgd i peisen, og ein skinande kvit hane som krodde seg og spanka att og fram i svala og gol i eitt vekk som om han ville seie: "No er eg sjølv størst!"

Svalene som i tallause mengder hadde slått seg til på låven og under takskjegget – lokka av rikdommen på insekt nær skogen – tumla seg fryktlause omkring i solstrålane, krinsande og kvitrande.

Trøytt av varmen og vandringa kasta eg meg ned i ein skugge på grasvollen i tunet. Der låg eg i ein halvdøs og kvilte til eg blei skremt opp av ein uhyggeleg konsert: Ei skurrande kvinnestemme prøvde med skjenn og kjæleord å stagge den gryntande griseyngelen på garden. Ved å gå etter lyden trefte eg ei gulgrå, berrbeint kone. Ho stod bøygd og heldt på å fylle trauet som dei støyande smådyra trengde seg om mens dei beit og reiv i kvarandre og hylte av forventing og glede.

På spørsmålet mitt om vegen svarte ho med eit anna. Utan å rette seg opp snudde ho hovudet halvvegs vekk frå kjæledeggane sine for å glo på meg.

"Kor er han frå då?"

Då ho hadde fått tilfredsstillande svar på det, heldt ho fram, snart vendt til meg og snart til grisungane:

"Ja så – er han i prestelære hos Ringerikspresten – tsju gyssa mine då! – vegen til Stubdal i Åsa, seier han? – Sjå den du, vil du la dei andre få med deg, styggen! Tsju, vil du vere roleg! Å stakkar, spente eg deg no då – Ja, det skal eg greitt seie han, det er strake vegen ende beint fram over skogen like til bane-kjettingen, det."

Denne rettleiinga verka altfor omtrentleg om ein skogsveg på eit par mil, så eg spurde om eg ikkje for betaling kunne få med ein gut som var kjent.

"Nei, var det likt seg det", sa ho, og kom ut frå grisehuset, ut på tunet. "Dei driv så med slåttonna at dei mest ikkje får i seg maten. Men det er strake vegen over heile skogen. Først så går han opp kleiva og alle bakkane borti åslia der, og når han er kommen opp på høgda, så har han store sterke vegen like fram til Heggelia. Elva har han til venstre heile tida, og ser han ho ikkje, så høyrer han ho. Men framme ved Heggelia er det liksom litt vridingar og svingingar med vegen så den liksom blir borte her og der. Er ein ikkje kjend, er det ikkje så greitt å finne fram. Men han finn nok fram til Heggelia, for ho ligg ved vatnet. Sidan går han bortmed Heggelivatnet til han kjem fram til dammen. Det er slik ein dam framfor eit lite vatn, og liksom ei bru, som dei kallar det. Der går han på venstre og tar av til høgre, og så har han store, strake vegen ende like fram til Stubdal i Åsa."

Sjølv om heller ikkje denne rettleiinga var heilt god, især fordi det var første gong eg gav meg så langt vekk frå den slagne allfarvegen, tok eg trøystig fatt på vegen, og alle evingar var snart vekk. Frå lia opna det seg av og til utsikt til dalen mellom graner og høge furetre. I dalen bukta elva seg som ei smal sølvstripe mellom lundar og enger. Raudmåla gardar låg så vakkert og norsk på dei grøne bakkane der nede, der karfolk og jenter dreiv på med slåttonna. Frå enkelte piper steig røyken blå og lett opp mot ein mørk bakgrunn av grankledde åsar. Over dalen kvilte ei ro og ein fred så ein neppe kunne ane at hovudstaden var så nær.

Då eg var kommen inn på åsen, lydde tonar av valthorn og klingande los som ekkoet gjentok mangedobbelt over meg, men det fjerna seg meir og meir, og til sist var det berre ljomen av losen som nådde øyret mitt. No høyrde eg elva også. Ho bruste langt til venstre, men etter kvart bar kløvstigen ned mot ho, og på enkelte strekningar klemte åsane seg saman så eg av og til gjekk i ein djup, skum dal der elva fylte nesten heile dalbotnen. Men vegen fjerna seg frå elva att; det var både vridingar og svingar, for ho bukta seg snart hit, snart dit, og blei på somme stadar neppe til å skilje. Det bar oppover, og då eg hadde gått over ein liten åskam, såg eg eit par blenkande skogtjern mellom furustammane, og ved eit av tjerna låg ei seter på ein grøn bakke i gullet frå kveldsola. I skuggen under bakken stod bunkar av frodig ormegras. Geiteramsen kneisa yppig mellom steinane med den høge, raude, praktfulle blomstertoppen sin. Den alvorlege stormhatten lyfte hovudet høgare, såg mørk og giftig ned på han og nikka takta til gauken mens han gol, som om han ville telje etter kor mange dagar han hadde att å leve. I den grøne bakkeskråninga og nede ved vatnet pranga hegg og rogn i sommarleg blomsterskrud. Dei spreidde herleg, styrkande lukt vidt omkring og rista vemodig dei kvite blada sine utover spegelbiletet av seterbakken nedi i vatnet som var omringa av graner og mosegrodde berg på alle andre kantar.

I setra var ingen heime. Alle dører var låste og attlatne. Eg hamra på overalt, men ingen stad var det svar å få. Eg sette meg på ei stein og venta ei stund, men ingen kom. Kvelden fall på. Eg syntest eg ikkje kunne vente lenger, og gjekk av garde. Det var mørkare i skogen, men snart kom eg til ein tømmerdam eller ei demning over ein elvestubb mellom to tjern. Her var det visst eg "skulle gå på venstre og ta av til høgre". Eg gjekk over, men på den sida av dammen var det berre flate, glatte, fuktige svaberg, så vidt eg kunne sjå, og ikkje spor av nokon veg. På han andre, høgre sida av dammen gjekk det ein sterkt oppgått stig. Eg undersøkte begge sidene fleire gongar, og enda det syntest å stri mot rettleiinga eg hadde fått, bestemte eg meg for han tydelegaste stigen, som framleis gjekk på høgre side av vassdraget. Så lenge han følgde det mørke tjernet var han god og framkomelig, men brått dreidde han av i ei retning som eg trudde var omtrent den motsette av retninga eg skulle gå i, og tapte seg i eit forvirra nett av krøtterstigar djupt inne i den dunkle skogen.

Useieleg trøytt av denne engstelege, villsame leitinga kasta eg meg ned i han blaute mosen for å kvile ein augeblink, men trøyttleiken sigra over skogangesten, og eg veit ikkje kor lenge eg blunda. Eg fór opp ved eit vilt skrik som enno klang i øyra mine då eg vakna. Men så høyrde eg raudkjelken, og han trøysta meg, og eg syntest ikkje eg var heilt forlaten så lenge eg høyrde dei muntre slaga frå måltrosten. Himmelen var overskya, det hadde blitt mørkare i skogen. Det fall fint yr som gav fornya liv til alle vekstar og fylte lufta med frisk, krydra lukt. Men det verka også som regnet vekte til live alle skogens nattlige lyder og tonar. Mellom toppane over meg høyrde eg ein hol, metallisk klang, som kvekk på kvekk av frosk, og skjerande fløyt og pip. Rundt om meg surra hundre rokkar: men det skremmande ved alle desse lydane var at dei i eitt augeblink lydde like ved meg, i neste langt borte, og snart blei dei avbrotne av kåte, ville skrik under flaksande vengeslag, snart av fjerne nødrop, og så blei det plutseleg stilt att.

Ein unemneleg angest greip meg. Det isna gjennom meg for kvar lyd, og skogmørket auka redselen. Alt eg såg og skimta, viste seg fortrukke, rørleg, levande, og det var som tusenvis av hender og armar strekte seg ut etter den villsame vandraren. Den oppskremde fantasien min mana fram alle eventyr eg hadde høyrd som barn, dei levde i tussmørket omkring meg; heile skogen var full av troll og hulder og ertande dvergar. Eg sette av stad, eg sprang for livet, men etter som eg sprang, dukka nye skapnadar fram, enda fælslegare og meir fortrukne, og eg kjende grepet av hendene deira.

Med eitt høyrde eg steg: nokon gjekk tungt over knakande kvist. Eg såg eller trudde å sjå noko stort svart noko; det nærma seg med eit par auge som glødande stjerner i mørket. Håret reiste seg på hovudet mitt, eg trudde ikkje faren var til å unngå, og i ein ubevisst trong til å manne meg opp, skreik eg:

"Er det folk, så sei meg vegen til Stubdal!"

Ei hol brumming var det svaret eg fekk, og den gåande fjerna seg hurtig og med knak og brak den vegen han var kommen. Eg stod lenge og lydde etter dei tunge stega og mumla ved meg sjølv: "Gi det var lyst og eg hadde ei børse, så skulle du fått ein kule, bamse, fordi du skremde meg!"

Dette ønsket og denne barnslege trusselen tok med seg all frykta mi og all tanke om fare, og eg skritta trygt vidare i den mjuke mosen. No var det ikkje spor verken av veg eller stig, men det lysna mellom stammene, skogen blei meir glissen, og eg stod på hellinga ned mot ein stor sjø. Rundt han var barskog som på bortre sida forsvann i natteskodda. Nordvesthimmelen glødde i purpur og spegla seg i den mørke vassflata.

Og no blei eg klar over at eg hadde gått mot nordaust i staden for mot vest. Mens eg grunda på om eg skulle bli her eg var til sola stod opp, eller prøve å finne attende til dammen att, blei eg inderleg glad over å skimte eldlys mellom trea på denne sida av vatnet. Eg skunda meg av stad, men eg blei snart var at det var lengre unna enn eg hadde trutt i førstninga; for då eg hadde gått godt over ein kilometers veg, skilte ein djup dal meg frå lyset. Med strev og mas braut eg meg veg fram gjennom vindfall og ulende, men då eg var kommen opp over den bratte motlia, måtte eg gå enda eit drygt stykke over ein open, tørr furumo, der trea stod i rader som ranke søyler og jorda gav klang under skritta mine. Ved randa av moen sildra ein liten bekk, og langsetter han prøvde or og gran å lyfte seg. På ein liten grøn flekk på andre sida av bekken flara og brann ein stor nying. Vidt og breitt kasta han raudt skjær bort mellom stammene. Framfor varmen, mellom meg og bålet, sat ein mørk skikkelse som såg reint overnaturleg ut. Gamle røvarhistorier frå Krokskogen fór med eitt gjennom hovudet på meg, og eg var på nippet til å springe min veg. Men då eg fekk auge på barhytta ved nyingen, dei to karene som sat framfor han, og alle øksene som var hogt fast i stubben etter ei felt fure, forstod eg at det var tømmerhoggarar.

Den mørke skikkelsen var ein gammal mann. Eg såg han talde og rørte leppene. I handa hadde han ei kort pipe som han tok nokre sterke drag berre av og til av for å halde varmen ved like. Då eg nærma meg, var enten historia slutt, eller også blei han avbroten, for han grov eit tak ned i eldmørja med pipa – ho hadde gått ut – og røykte i eitt vekk, og lét til å høyre vel etter kva ein fjerdemann, som no kom til, hadde å seie. Denne fjerde karen var ein stor raudhåra slusk. Han måtte nok også høyre til laget, for han var utan hue, hadde berre på seg ei lang islandsk bundingstrøye og kom berande med ei vassbøtte frå bekken. Han såg forskremd ut. Den gamle hadde snudd seg mot han, og då eg hadde nått over bekken såg eg han frå sida i klart skjær frå varmen. Det var ein liten mann med lang krokete nase. Ei blå, raudbremma topphue han hadde på seg, kunne nesten ikkje halde styr på den strie, gråsprengte hårluggen, og ei stuttliva, sid ringerikskufte av mørkegrått vadmål med avslitne fløyelskantar gjorde han enda meir krokrygga enn han var.

Han som var kommen sist, lét til å tale om bjørnen.

"Skal tru det?" sa gamlingen. "Kva skulle han der? Det har vore anna brak du har høyrt, for det veks ikkje noko han kan gå etter på tørre furumoen – ja, bamsen då" – la han til. "Eg trur mest du lyg eg, Per! Dei seier for eit gammalt ord at raudt hår og fureskog trivst ikkje på god jord", heldt han fram halvhøgt. "Hadde det enda vore i Bjønnholet eller i Styggdalen. Både han Knut og høyrde og såg han der dagen før – men her? – Nei, så nær inn til varmen kjem han nok ikkje! Du har skremt deg sjølv!"

"Nei, eg høyrde han rusla og braka i moen", svarte den andre snurt.

"Å ja, ja", sa Tor, han heldt ved med sitt. "Det var vel ein buskebjørn [2], guten min."

Eg gjekk no borttil og sa at truleg var det meg han hadde høyrt. Eg fortalde at eg hadde tatt feil av vegen, og om kor skremt eg var blitt, spurde om kor eg no var, og om ein av dei kunne følge meg til Stubdal, og klaga jammerleg over svolt og trøyttleik.

Det vekte ikkje lita forundring i laget då eg kom. Dei sa ikkje så mykje, men såg nysgjerrige på meg og høyrde nøye på det eg hadde å fortelje. Den gamle, som eg hadde høyrt blei kalla Tor Lerberg, lydde især godt etter. Han lét til å ha for vane å tenke høgt, han sat og småmumla for seg sjølv heile tida. Og av ei ytring eg hist og her fekk tak i, kunne eg følge med i funderingane hans på ei vis:

"Nei, nei, det var gale; der skulle han ha tatt over – ja, over dammen då – det var Stubdalsvegen – han har trått på villgras – han er for ung – han er ikkje skogøvd – å, det var rugda – det var kveldknarren – ja, det læt rart for den som aldri har høyrt det – å ja, lommen han skrik fælt – når det duskregnar då – hm, han var bjørnen i vegen for – det var kar til gut!"

"Jaha", sa eg kjekk, og gav det vaknande motet mitt luft i omtrent i same ord som mannen som trefte bjørnen sovande i solbakken: "Hadde det vore lyst og eg hadde vore skyttar og hadde hatt ei ladd børse og fått han til å gå til åtak, ja mi sann skulle ikkje bjørnen ha lege på flekken då!"

"Det var greitt det, ha ha ha!" sa Tor Lerberg og klukklo, og dei andre stemde i med: "Det er greitt han hadde lege på flekken, ha ha ha!"

"Men no er du ved Storflåtan", sa han då eg hadde gjort greie for meg. "Det er det største vatnet på skogen her, og når det blir lyst så skal det nok bli råd til å finne fram, for vi har båt. Når du er kommen over vatnet, så er det ikkje så langt att, ja, til Stubdal då. No vil du vel gå til ro og få deg litt mat, kan eg tru. Eg har ikkje anna enn ertelefse og trått flesk, og det er vel uvan kost for slik ein kar, men er du svolten, så . . . ja kanskje du kunne ha hug på litt fisk. Eg har no vore her og fiska, og grom aure har eg fått, – ja, i vatnet då." Eg takka for tilbodet, og han bad ein av dei andre ta "ein lekker fisk" av knippet og steike fisken i eldmørja.

Imens spurde han meg ut om eit og anna, og då han var ferdig med det og eg gav meg i kast med maten med stor appetitt, viste det seg at den historia han heldt på med då eg kom, var ute.

"No får du fortelje det som hende far din den gongen han låg på tømmerhogst", sa Tor Lerberg til ein av dei yngre, ein grovlemma kar med eit uredd oppsyn og ikkje stort over dei tjue.

"Ja, det kan snart vere fortalt", sa guten.

For seint arbeid

"Han far var på hogst hos mannen på Ask uti Lier, og dreiv og hogg oppi Askmarka. Om kvelden gjekk han til ei stue lenger ned imot bygda, og heldt til hos han Helge Myra – ja, du kjende nok han Helge Myra du, Tor Lerberg? Men ein dag hadde han kvilt for lenge til kveldsmaten, for det kom slik ein tung søvn på han – og då han vakna, var sola alt i åsen. Men famnen ville han ha full før han slutta, og han til å hogge. Ei stund gjekk det både godt og vel, og han hogg så flisene flaug omkring han. Men mørkare og mørkare blei det. Enda var det att ei lita gran han syntest han ville ha med, men aldri før hadde han hogge det første hogget, så rauk øksa av skaftet. Han til å leite, og til slutt så fann han ho att i eit myrhol.

Men rett som det var syntest han at éin ropte namnet hans. Han kunne ikkje skjøne kven det kunne vere, for han Helge Myra hadde ikkje noko i marka å gjere, og andre var det ikkje på lang lei. Han lydde og lydde, men han høyrde ikkje noko, og så tenkte han at han kunne ha mishøyrt seg. Så gav han seg til å hogge på nytt lag, men best det var, så rauk øksa av skaftet att.

Langt om lenge fann han ho att denne gongen også, men då han skulle til å hogge på nordsida, så høyrde han så tydeleg det ropte borti bergveggen: "Halvor, Halvor! tidleg kom du, og seint går du!" "Men då eg det høyrde", sa han, "var det mest som eg gjekk av i begge knea, og eg fekk mest ikkje øksa ut av granleggen", sa han, "men då eg kom på spranget, strauk eg i eitt renn like ned til stua hans Helge."

"Ja, det har eg høyrt før", sa Tor Lerberg. "Men det var ikkje det eg meinte, det var den gongen han var til bryllaups i vårfjøset [3] på Kilebakken."

Ein fortumla mann sansa seg

"No, den gongen, ja det var såleis det: Det var på vårsida, like før påsketider i 1815, då han far budde på Oppen-Eia. Snøen var ikkje borte enda. Men så skulle han til skogs og hogge og dra heim noko ved. Han gjekk opp på åsen i hellinga bortimot Ådalsvegen. Der fann han ei tørrfuru, og til å hogge. Mens han hogg på ho, syntest han det var tørrfuru alt han såg [4]. Rett som han stod og glante og undrast på dette, kom det køyrande ei ferd med elleve hestar, og alle var musefarga [5]. Han syntest det såg ut mest som ei brudeferd.

"Men kva er dette for folk, som kjem farande denne vegen ovanfrå åsen då?" sa han far.

"Vi er her bortifrå Åsthalla, frå Ulsnabben", sa ein av dei, "vi skal til Vegen-garden i heimkomarøl. Han som køyrer føre, det er presten, og dei som køyrer etter han, det er brudefolka, og eg er verfaren. Du får stå på meiane med meg."

Då dei var komne eit stykke nedover, sa verfaren: "Vil du ta imot desse to sekkane og gå til Vegen-garden og måle i to tønner poteter til vi skal heim att?" – "Kan så det", sa han far. Han stod bakpå han, til dei kom ein stad der han syntest han skulle kjenne seg att. Det var rett nord for Kilebakken, der det gamle vårfjøset stod. Fjøset såg han ikkje, men ein stor gild bygning, og der tok dei inn. Så møtte det fram nokon ute på tråkka, som skulle skjenke dei, og dei ville skjenke han far også. Men han sa nei takk han:

"Eg skal ikkje ha nokon skjenk", sa han, "for eg har berre på meg kvardagsbrok. Eg kan nok ikkje vere i lag med slike folk."

Så sa ein av dei: "La denne gamlingen vere for det han er, ta ein hest og følg han på heimvegen."

Ja, så gjorde dei det. Dei sette han i ein slede med ein musefarga hest føre, og ein følgde med. Då han kom eit lite stykke fram til ein liten dal nord for Oppenhagen – det er enda eit sandfall der, – syntest han at han sat imellom øyra på ei bøtte. Om ei stund var dalen borte, og bøtta også, og då først syntest han at han sansa seg rett. Så skulle han sjå etter øksa si, og ho sat i den same tørrfurua han hadde tatt til å hogge på. Då han kom heim, var han så reint fortumla at han ikkje visste kor mange dagar han hadde vore borte. Men han hadde ikkje vore borte lenger enn frå morgonen og til om kvelden, og han var ikkje klok i lang tid etter."

"Det går mykje artig til – ja, på skogen då", tok Tor Lerberg til orde, "og eg kan nok ikkje seie meg fri for anna enn at eg har sett litt, eg også – ja, spøkeri då. Og har de hug til å vere oppe lenger, så skal eg fortelje det som har hendt meg – her på Krokskogen då."

Jo, dei hadde alle lyst til å høyre. I morgon var det søndag, og det var ikkje så nøye om dei ikkje gjorde noko då.

Då to hestar forsvann, fann eigaren breie, korte fotspor ved kolmila si

Tor Lerberg fortalde:

"Det kan vel vere ti-tolv år sidan. Eg hadde ei kolmile innpå skogen bortmed Kampenhaug. Om vinteren låg eg innpå der og hadde to hestar og køyrde kol til Bærumsverket. Ein dag kom eg til å bli litt for lenge ved verket, for eg trefte nokre kjenningar ovanfrå Ringerike. Vi hadde no litt snakk imellom oss, og litt drakk vi også – ja, brennevin då – og så kom eg ikkje att til mila før klokka var nesten ti. Eg fekk gjort opp ein nying i mileringen så eg kunne sjå å lesse på, for det var styggmørkt. Og lesse måtte eg om kvelden, for klokka tre om morgonen måtte eg i vegen når eg skulle rekke til verket og tilbake til mila mens det var lyst same dagen. Då eg hadde fått det til å sprake dugleg, gav eg meg til å få på lassa. Men i det same eg snudde meg mot varmen att og skulle til å gjere eit nytt tak, kom det ein heil snøfloke seglande så kvart kol og kvart vedstykke spraka og slokna på nyingen. Så tenkte eg ved meg sjølv: Er ikkje ho bergmor arg no som eg er kommen heim så seint og uroar ho i kveld. Men eg til å slå varme på nytt lag og få gjort opp. Men korleis det var eller ikkje var, så var det liksom spaden ikkje ville sleppe kola i korga, halvparten og vel så det kom utanfor.

Endeleg hadde eg då fått på lasset og skulle til å surre det fast. Om morgonen hadde eg sett nye vidjer på alle hælarhalsane [6], men dei rauk sundt, den eine etter den andre – ja, vidjene då. Eg til å vri nye vidjer, sette hælarar på att, og endeleg fekk eg surra fast lassa. Så gav eg hesten til natta, og kraup inn i køya og la meg.

Men meiner du eg vakna klokka tre? Ikkje før sola var oppe, og enda var eg tung og ør både i skrotten og i hovudet. Så skulle eg få meg litt i livet og gi hestane, men begge spiltaua i barhytta var tomme, og borte var hestane. Då blei eg sint, og så gav eg meg til å leite etter spora. Det var komme noko nysnø om natta. Til bygda hadde dei ikkje gått, og ikkje til verket heller. Men eg såg fotspora etter to hestar og to breie stutte fotblad. Eg gjekk etter ei halv mil reint bort i ubrøyta [7]. Der delte fotspora seg: éin hest hadde gått i aust og éin i vest, men spora etter fotblada var reint borte. Eg måtte vafse [8] etter den eine først nedatt til koia og få bunde og gitt han fôr, og så av garde etter Blakken. Då eg kom til mila med han, var det midt på dagen. Så slapp hesten å mase med å skulle til verket den dagen. Men eg bad på at eg aldri skulle uroe ho bergmor så seint om kvelden meir.

Soga om bergtrollet som mislikte salmesong og slikt

Men det er artig, det ein lovar. Om ein held det til jul, så er det ikkje sagt ein held det til mikkelsmesse [9]. For andre året etter, så var det seint utpå haustsida i verste bløyta at eg var i Krestjan [10]. Det blei lenge utpå kvelden før eg kom ut av byen, men eg ville gjerne heim om natta, og ridande var eg. Så tok eg like over ved Bogstad, Sørkedalsvegen, og over skogen, for det er beinaste vegen, det veit De vel – ja, til Åsfjerdingen då.

Det var grått og uggent vêr, og det var i skumringa då eg kom av stad. Men som eg kom over den vesle brua straks innanfor Heggelia, såg eg ein mann som kom beint imot meg. Han var ikkje mykje høg, men urimeleg dryg. Over aksla var han så brei som ei låvedør, og kvar neve var mest ei halv alen tvers over. I den eine handa hadde han ein skinnsekk. Han gjekk og stabba ganske smått; men då eg kom nærare, så gnistra auga på han som varmebrannar, og dei var store som tinntallerkenar. Håret stod som grisebust, og skjegget var ikkje likare det heller, så eg syntest det var ein ustyggeleg stygg fant, og gav meg til å lese det vesle eg kunne. Med det same eg kom til "Amen", sokk han ende ned – ja, i jorda då.

Så rei eg eit stykke til og småmulla på ein salme. Men rett som det var så labba denne karen imot meg ovanfrå lia. Då gnistra det både av hår og skjegg og auga også. Eg til å bede att, og då eg kom til "Frels oss frå det vonde", så sa eg amen, og så var han borte.

Men aldri før hadde eg ridt to og ein halv kilometer, så møtte eg suggen [11] på ei klopp. Då gjekk det liksom lyneld ut av både auge og hår og skjegg, og så rista og skaka han posen så det fór både blå og gule og raude varmetunger ut av han, og det spraka stygt.

Men då blei eg sint: "Å, far no strake vegen til pine, ditt bergtroll", sa eg til mannen, og borte var han med det same.

Men best eg rei, så drog det etter med meg, og eg blei redd eg skulle møte kallen enno ein gong. Då eg kom til Lauvliva, visste eg det låg ein kjenning der, ein som skulle hogge tømmer. Eg banka på og bad om å få ligge der til det blei lyst, men trur du eg slapp inn? Han Per sa at eg kunne reise om dagen som andre skikkelege folk, så slapp eg å reke etter vegen og tigge om hus. "Den råda veit eg sjølv, kjære Per", sa eg, men han kom ikkje ut. Så skjønte eg at kallen hadde vore der og skremd han og sett han opp, og eg måtte av garde att. Men då song eg så det ljoma i åsen: "Eit lite barn, eit lite barn så lysteleg" – og det varte og det rakk like til eg kom ned til Stubdal. Der fekk eg hus – men det var mest slutt på natta då."

Forteljemåten til Hans var sein og uttrykksfull, og slik talte han også. Han hadde for vane å "snakke attpå", det vil seie ofte å ta opp att ord eller delar av setninga, eller å henge ei eller anna overflødig forklaring baketter. Dei brukte å komme dumpande kvar gong han hadde tatt nokre seige drag av pipa for å halde varmen ved like. Og lystig til sinns som eg var, no då all frykt og fare var gløymt, kunne eg nesten ikkje bere meg for å le høgt, så komisk verka det. Dette var vel også grunnen til at historiene hans ikkje gjorde det inntrykket på meg som ein kunne vente etter det eg nyss hadde opplevd.

Men under forteljinga til Tor Lerberg kom det fram ein skikkelse frå barhytta. Det lét til at han hadde lege der og sove. Eg visste ikkje heilt kva eg skulle tru om han. Han kom verkeleg nærare den førestillinga eg hadde gjort meg om nissar og hauggubbar enn noko eg hittil hadde sett. Men då han lukka opp munnen og tok til å snakke, var han ikkje anna enn ein karikatur av ein bondemann. Iallfall i førstninga var det mest uråd å få tak i kva han eigentleg meinte:

"Du må vel tru vi er så dumme at vi skjøner dette er løgn og svivrør [12]?" var det første utbrotet.

"Det trur eg jammen", svarte Tor Lerberg med eit lite grin til dei andre, og dreide samtalen over på ein gong karikaturen hadde fått svært mykje og god mat. "Det var vel då du reiste til Branes og henta den store, runde malmplata på Bærumsverket? Du får fortelje oss om den reisa."

"Å, ja, vi har no slikt å gjere her", svarte han. "På heimvegen derifrå reiste eg til han Ola i Garden. Han baud på mat og drikke. Så åt vi då, både grisesteik og syltetøy, og mens vi sat og åt, så drakk vi dram om dram. Så sa eg takk for meg og reiste ifrå garden og like til Skarud i eitt renn med det tunge lasset, og Skarudbakken attpå. [13] "

Ord

1. bane-kjettingen i Åsa: eit fraktesystem. Vasskraft i lag med eit kjettingverk blei brukte til å løfte tømmer frå Tyrifjorden så høgt opp som Krokskogen. Derifrå blei tømmeret fløytt til Christiania. hovudstaden. Fraktesystemet var i drift frå 1807 til 1849.
2. buskebjørn: ekorn.
3. vårfjøs: hus til krøttera i utmarka nær garden. Om sommaren gjekk dei til seters.
4. musefarga: musegrå. I folketradisjonen har huldrefolket jamt grå husdyr.
5. far til guten blir framstilt som synkvervd, fortrolla, "blenda" - det vil seie synet og oppfatningane hans blei forvilla, forkvakla, forvirra; han såg ikkje tinga som dei var.
6. hælarhalsane: ein hælar er ei vidjeløkke som blir festa i enden av eit surringsreip. Hælarhals er den delen av hælaren der endane kryssar kvarandre.
7. ubrøyte: vanskeleg terreng.
8. vafse: gå tungt, vade.
9. mikkelsmesse: festdag for erkeengelen Mikael, 29. september.
10. Krestjan: forkorting for Kristiania, som no heiter Oslo.
11. sugg: stort, kraftig dyr eller stor, kraftig person.
12. 'svivrør': (nylaging for) kjerringrør': sviv [innfalls-snakk], laust og usætande [upåliteleg] snakk (Norsk Ordbok).

    'Kjerringrør' er nok sexistsnakk - det er kvinnediskriminerande, nedsetjande, og ikkje eigentleg kjønnsbalansert språk [jf. Språkrådet: "Kjønnsbalansert språk"]. Og når framforska skal seiast: "Kvinner er i gjennomsnitt vesentleg flinkare enn menn til å uttrykke seg skriftleg og munnleg, og dessutan til å forstå kva orda tyder og samanhengen deira [Palmgren 2010]."

13. siste avsnittet har eg korta ned frå ein slutt som stort sett er uinteressant – frå eit veldig langt til eit stutt avsnitt. - O.a.