"Det var vakkert", sa reven, "det er nesten likså vakkert som når presten messar i kyrkja. Men kan du også stå på eitt bein og gale og blunde med begge auga på éin gong? Det trur eg snautt du kan!" sa Mikkel. "Nei, far din, det var kar til mann", sa han.

"Å, eg kan då det eg også", sa hanen, og stod på eitt bein og blunda med begge auga og gol. Hui! sette reven på han, tok han over nakken og slengde han på ryggen så han ikkje fekk gale ut før det bar til skogs med han så fort Mikkel orka springe.

Då dei kom under ei gammal kvistegran, slengde Mikkel hanen i bakken, sette foten på brystet hans og ville ta seg ein smakebit.

"Du er ikkje så gudfryktig du, Mikkel, som faren din", sa hanen. "Han bad for maten, han.".

Jo, Mikkel ville då vere gudfryktig – for all del. Så sleppte han taket og skulle til å legge labbane i kross og bede for maten. Vips! flaug hanen opp i eit tre.

"Du skal nok ikkje sleppe for det", sa Mikkel ved seg sjølv. Han gjekk så bort og kom att med eit par skårefliser [1] etter tømmerhoggarane. Hanen kika og kika etter kva det kunne vere.

"Kva har du der?" sa han.

"Det er brev eg har fått frå paven i Rom", sa reven. "Vil du ikkje hjelpe meg å lese dei, for eg er ikkje brevsynt [2] sjølv."

"Eg ville så gjerne, men tør ikkje no", sa hanen. "Det kjem ein skyttar! Eg sit bak leggen [3], eg ser han, eg ser han!" sa han.

Då reven høyrde at hanen klunka om [4] skyttaren, la han på sprang det snøggaste han klarte.

Den gongen var det hanen som brukte revekroken [5].

Ord

1. skåreflis: flis etter hogst.
2. brevsynt: lesekunnig.
3. legg (her:) trestamme mellom rot og greiner.
4. klunke om: ymte om.
5. revekrok: revestrek o.a – føresett at det ikkje kom nokon skyttar . . .

Kjærasten i skogen

Det var ein gong ein mann som hadde ei dotter. Ho var så vakker at ho var namnspurd over mange kongerike, og friarar kom det til ho så mange som vindkast om hausten. Ein av dei gjorde seg til av det at han var rikare enn alle andre, og vakker og gild var han også. Så skulle han få ho. Og sidan kom han titt og ofte på besøk.

Då det lei om litt, ville han at ho skulle komme til han og sjå korleis han hadde det. Han kunne ikkje hente ho og følge ho, men den dagen ho skulle komme, skulle han strø erter etter vegen like heim i husdøra si. Men korleis det var, så strødde han ertene ein dag for tidleg.

Ho gjekk både langt og lenge gjennom skog og mark, og til sist kom ho til eit stort, gildt hus som låg på ein grøn voll midt i skogen. Men han var ikkje heime, og ikkje fann ho folk i huset heller. Først kom ho inn på kjøkkenet. Der var det ikkje andre å sjå enn ein underleg fugl som hang i eit bur under taket. Så gjekk ho inn i stua, og der var det så staseleg at det var reint utruleg.

Men etter som ho gjekk, ropte fuglen etter ho: "Vene jomfru [1], ver dristig, men ikkje altfor dristig!"

Då ho kom inn i kammerset, ropte fuglen det same att. Der stod det ein heil hop med dragkister. Ho drog ut skuffene, og dei var fulle av gull og sølvstas og alt det som gildt var.

Då ho gjekk inn i det neste kammerset, ropte fuglen igjen: "Vene jomfru, ver dristig, men vêr ikkje altfor dristig!"

Der hang det fullt av gilde kvinneklede rundt alle veggane. Då ho gjekk inn i det tredje kammerset, sette fuglen i å skrike:

"Vene jomfru, pene jomfru, ver dristig, men ikkje altfor dristig!"

Her stod det mange stampar fulle med blod.

Men då ho gjekk inn i det siste kammerset, illskreik fuglen: "Vene jomfru, pene jomfru, ver dristig, men ikkje altfor dristig!"

Der låg det fullt med daude kroppar og beinrangel av drepne kvinnfolk. Ho blei så fælen at ho ville springe ut att. Men ho kom ikkje lenger enn ut i næraste kammerset, der alt blodet stod, for då ropte fuglen: "Vene jomfru, pene jomfru, spring under senga, under senga! No kjem han!"

Ho var ikkje sein til å lyde fuglen og gøyme seg under senga. Ho kraup så langt inn til veggen som ho kunne, ja, ho var så redd at ho gjerne hadde krope inn i veggen om det hadde vore råd.

Så kom kjærasten hennar med ei anna jomfru. Ho bad så smått og så vent at han skulle spare livet hennar, så skulle ho aldri røpe han for nokon. Men inga bønn hjelpte. Han reiv av ho alt, både kleda og gullet, så nær som ein ring ho hadde på fingeren. Ringen sleit han i, men kunne ikkje få han av. Så hakka han av fingeren så han spratt under senga, og jomfrua som låg der, tok han til seg og gøymde han.

Kjærasten sa til ein liten gut som var med han at han skulle krype under senga og ta fram fingeren. Ja, guten la seg ned og tok innunder og kjende ho som låg der. Men ho klemte han hardt i handa, og så skjønte han meininga. "Ringen ligg så langt innunder at eg ikkje rekk han", sa han. "Det får vere til det blir dag, så skal eg ta han."

Tidleg om morgonen fór røvaren ut att, og guten skulle vere heime og passe huset og ta imot den jomfrua han venta. Men han skulle ikkje sleppe ho inn i dei to romma han visste.

Då røvaren vel var kommen til skogs, gjekk guten inn og sa at no kunne ho komme fram. "Du var heldig du, som kom så tidleg, elles hadde han drepe deg som alle dei andre", sa han.

Ho stansa ikkje lenge, kan du vite, men skunda seg heim det fortaste ho kunne, og då faren spurde korfor ho kom så snart, så fortalde ho kva for ein kjærasten var for ein, og det ho hadde høyrt og sett.

Då det lei på litt, kom friaren reisande igjen, og var så gild at det lavde av han, og spurde korfor ho ikkje kom og gjesta han som ho hadde lovt.

Det hadde komme ein mann med ein kjelke i vegen [2] for det, sa faren, og no fekk friaren ta til takke med det huset dei kunne skaffe han. Faren bad friaren bli der hos dei, for han hadde bedt til gjestebods – det skulle vere liksom trulovingsgilde.

Då dei hadde ete og sat ved bordet enda, sa dottera i huset at ho hadde hatt slik ein underleg draum for eit par netter sida. Hadde dei hug til å høyre, skulle ho fortelje han. Men alle måtte love å bli sittande i ro til ho var ferdig.

Ja, dei ville gjerne høyre, og dei skulle bli sittande, det lovde dei alle; kjærasten også.

"Eg drøymde at eg gjekk på ein brei veg, og der eg gjekk fram, var det strøtt erter."

"Ja det er liksom når du går til meg det, vennen min", sa kjærasten.

"Så blei vegen smalare og smalare, og det bar langt bortigjennom skog og audemark."

"Det er liksom vegen til meg, det, vennen min", sa han.

"Så kom eg til ein grøn voll og til eit stort og gildt hus."

"Det er liksom hos meg det", sa han.

"Så kom eg inn på kjøkkenet. Eg såg ikkje noko menneske der. Men under taket hang det ein underleg fugl i eit bur, og då eg gjekk inn i stua, så ropte han etter meg: "Vene jomfru, ver dristig, men ver ikkje altfor dristig!"

"Det var liksom hos meg det, vennen min", sa kjærasten.

"Så gjekk eg inn i kammerset, og fuglen ropte det same som han sa før. Der inne var det så mange dragkister, og då eg drog ut skuffene og så ned i dei, var dei fulle med sølvtøy og gullstas og alt det som gildt var."

"Ja det var hos meg det, vennen min", sa han. "Eg har også mange skuffer med gull og sølv og kostelege ting."

"Så gjekk eg inn i eit anna kammers. Fuglen ropte til meg igjen og sa det same som han hadde sagt, og der hang det fullt av gilde kvinneklede rundt alle veggane."

"Ja det var også hos meg, vennen min", sa han, "der er klede og stas både av silke og fløyel."

"Då eg gjekk inn i det neste kammerset, sette fuglen i å illskrike: "Vene jomfru, pene jomfru, ver dristig, men ikkje altfor dristig!" Og i det kammerset stod det tønner og stampar rundt alle veggane, og dei var fulle av blod."

"Fy, det var fælt, det er slett ikkje som hos meg, vennen min", sa kjærasten. No fekk han vondt og ville ut.

"Det er jo berre ein draum eg fortel", sa dottera i huset. "Bli du sittande, du kan alltid tole å høyre på det."

"Då eg gjekk inn i det neste kammerset, tok fuglen på å illskrike det same som han sa før: "Vene jomfru, pene jomfru, ver dristig, men ikkje altfor dristig!" Der låg det mange daude kroppar og beinrangel av drepne menneske."

"Nei, det var slett ikkje hos meg", sa kjærasten og ville ut.

"Sit du", sa ho, "det er jo berre ein draum, og det toler du nok å høyre. Eg syntest også det var fælt, og sprang ut att, men eg kom ikkje lenger enn ut i det andre kammerset, der alle blodtønnene stod. Då skreik fuglen at eg skulle springe under senga og gøyme meg, for no kom han. Og så kom han, og han hadde med seg ei jomfru som var så vakker at eg syntest eg ikkje hadde sett maken til ho. Ho bad så vakkert for seg at han skulle spare livet hennar, men han brydde seg ikkje eit grann om det. Ho gret og bad; han reiv av ho kleda og tok alt ho hadde, og sparte verken livet eller nokon ting. Men på venstre handa hadde ho ein fingerring som han ikkje kunne få rive av,. Så hakka han fingeren av ho, og fingeren spratt under senga til meg."

"Fy, det er slett ikkje som hos meg, vennen min", sa kjærasten.

"Jo, hos deg var det! Der er fingeren, og der er ringen, og der er mannen som hakka han av", sa ho.

Så slo dei han i hel og brende både han og huset i skogen.

Ord

1. jomfru eller møy: ung kvinne. Ordet jomfru kjem av det tyske "Jungfrau", ung kvinne eller frue. Ordet kom til Norden i mellomalderen og tydde då fornem jente eller urøyrd jente. Ordet blei etter kvart også tittel for ugifte adelsdamer eller unge, borgarlege jenter, med om lag same tyding som "frøken" (ugift kvinne) fekk ut på 1800-talet. Då blei "frøken" tatt opp i borgarskapet som avløysarord for "jomfru". I dag bruker ein sjeldan jomfru som tiltaleord i daglegtalen.
2. "det hadde komme ein mann med ein kjelke i vegen for det": det same som "det hadde komme ein kjelke i vegen for det"; det hadde komme noko i vegen for det.