Anar frå gamle Danmark

I slekta finst ein god del forfedrar og formødrar frå Danmark. Danmark i eldre tider var større enn i dag, og omfatta blant anna landskapa Skåne, Blekinge og Halland i dagens Sør-Sverige.

For norske gutar går det ganske lett å finne fram til at framstillingar av historiske danskar i dansk og norsk Wikipedia er forskjellige - danskar er meir opptatt av sine eigne vikingkongar enn dei norske, og skriv litt snillare og meir utbrodert om dei, stort sett. Det gjeld nok den andre vegen også, at ein gut frå Noreg har meir hang til å halde med gamle dagars røvarar frå Noreg enn frå andre land - dom egna, som svenskar seier . . .

For norske og danske gutar og jenter med fæle og flotte anar blant alle dei andre, gjeld ikkje mykje anna enn å få fakta på bordet; gjerne reint og triveleg i tillegg.

Første orientering

Først kjem litt om anar som kom til Noreg frå gamle Danmark. Dernest kjem utfyllande tilfang om kvar enkelt av dei nedanfor den første, stutte oversikta. Det er dessutan med litt om fru Inger Ugerup til Sørum (Sørheim), i og med at Ugerupslekta stammar frå gamle danske Skåne. Kor fru Inger blei født, har eg inga sikre data på.

Hans Gaas, mykje truleg født i Svendborg, blei protestantisk biskop i Trondheim. Han var av fynsk adelsslekt på fars- og morssida, og hadde jordegods på Fyn. Han gifta seg første gongen med dottera til borgarmeisteren i Assens på vest-Fyn, og andre gongen med Benedicte Mortensdotter. Han og sistekona ligg gravlagde i Trondheim. [Meir]
Hans Ovesen var ein jysk adeleg frå Thisted-kanten. Kongen av Danmark bytta til seg ein del av eigedommane hans på Thy og Vendsyssel i Jylland, mot gardar i og ved Trondheimsfjorden: Det var Storfosen, Garten, Kråkvåg, Leksa, Værnes, Terningen, Moldtun, Lade, Devle, Ringve, Åremmen og Lille-Rein. Hans hadde som adresse Storfosna gods og gard (i dagens Ørland kommune). Det var mange gardar å halde styr på, men han var ikkje aleine om det. Og kona hans var Maren Engelbrektsdatter Rustung. Dei fekk fire døtrer. [Meir]
Hans Mule var ein velutdanna Mule, utdanna i Tyskland, og både vill og ærgjerrig av seg. Han kom til Noreg og blei slottsherre og biskop i Oslo, og fungerte som statthaldar i ei tid. Oslo ikkje var store byen då han sette fyr på det meste av han. Det var meining i det, og det verka som tiltenkt: å hindre angripande svenskar i å ta over byen.
Adelsætta som biskop Hans kjem frå, er Mule-ætta, som har hatt hovudområdet sitt i og rundt Odense. Muleadelen er kopla til Dyreadelen, ei gammal dansk adelsætt, gjennom kona til ein adla forfar til biskop Hans. [Meir]
Fru Inger Ugerup til Sørheim (Sørum) - Ugerup-namnet er frå Skåne. Ho eller anar kom derifrå. Ugerup (seinare Urup) var eit dansk herresete i Skåne den tida Skåne var dansk hovudland. Munthe ofl. skriv ho var gift med Jens Rostvig. Han skal ha komme frå Vixtorp i noverande Assens kommune vest på øya Fyn, og kom iallfall ikkje frå garden Vejstrup (Vixtrup o.a.) i Svendborg kommune sør på øya - det er etter danske kjelder. [Meir]
Høvedsmand Jens. Herr Jens [Rostvig, trur vi på grunnlag av stoff frå historikaren G. Munthe ofl.] kallast høvedsmand (dvs. hovudmann eller overhovud): ein person som styrer eller forvaltar eit område - i dette tilfelle Herjedalen, som i den tida ikkje var tatt av svenskane. Før har mange trudd at Jens hadde eit samband med godset Vikstrup (no: Vejstrup) i Gudme sokn i Svendborg kommune, Fyn. Men det må vere feil, for Vejstrup var ikkje herregard i den tida herr Jens levde. Så var han ikkje derifrå. Men den gamle herregarden Vistorp (Wixtorp) på vest-Fyn verkar mindre usannsynleg etter kjeldene (jf. nedanfor). "Rostvig"som adelsnamn er elles blitt ført tilbake (attover) på tidlegare medlemmar i den vesle adelsætta, også på Jens. [Meir]
Antonius Knudsen. Antonius Knudsen med far frå Svendborg og mor frå København, flytta til Noreg frå København og blei mellom anna borgarmeister og svært rik skipsreiar i Oslo. [Meir]
Sokneprest Jens Mauritsen frå Viborg, Jylland, fekk den kjente (?) ordbokpresten Christen Jenssøn med førstekona og mellom andre Peder Jenssøn Amble (i Sogn) med andrekona. Barna til Peder og kona kalla seg Klingenberg. Far Jens blei sokneprest i Sunnfjord og jordeigar i Amla, Sogndal. Han gifta seg og gifta seg om att i Noreg begge gongane. [Meir]
Sokneprest Torsten Sørensen Morsing - frå Mors i Limfjorden i Danmark - var født rundt 1520 i Nykøbing, Mors. Herr Torsten var sokneprest og prost til Ringebu og døydde på Gran i 1612. Kona hans var Anne Amundsdatter. Dottera deira, Åsta, var gift med Christopher Eriksson Glad. [Meir]

Frå danske anar som kom til Noreg, går vegen vidare bakover, og nokre slektslinjer er kjente og sikre, og andre noko mindre sikre etter kvart. Til sist blir alle trygge spor borte når gamle nedteikningar ikkje finst lenger.

Hans Gaas frå Svendborg

Fynsk adelsmann, biskop, født ca. 1500 i Svendborg, daud og gravlagd i Trondheim, der han tente lenge og fekk mykje bry for det. Høyrde til mindre, danske adelsslekter på fars- og morssida. Hadde adeleg jordegods på Fyn, med kongeleg stadfestingsdokument på det frå 1535. Kongen utnemnde han i 1549 til superintendent (biskop) i Trondheim - "En kraftig og dygtig Mand synes han at have været, indtil Sot[t] og Ælde bøjede ham."

Gift med Marine Berildsdotter, som venteleg var dotter av borgarmeisteren i Assens, Berild Pedersen og N. N. Hansdotter. Hans gifta seg for andre gong i 1558 med Benedicte Mortensdatter (daud tidlegast i 1589).

Meir: "Hans Gaas" i

Store norske leksikon, utdjupingsartikkel

WikiStrinda

Den Store Danske

Runeberg: Rørdams artikkel

Frå Arkivverket

Hans Ovesen frå Thy

Hans Ovesen Rød-Lunov kom frå herregarden Søgård på Thy nordvest på Jylland og flytta til Trøndelag.

Lunovslekta høyrer med til dansk uradel. Og slekta som blir kalla 'Rød' fra Søgård i Thy (dei brukte aldri det namnet om seg sjølve) hadde eit våpen som likna Lunov-våpenet, men i andre fargar, nemleg i sølv og raudt, ikkje sølv og svart. Dei to blir rekna som slekt, og Rød-Lunov er sett inn i stamtavla i Dansk Adels Aarbog (1903) som ei Lunov-grein. Litt dansk:

Slægten Lunov optræder første Gang i Thy i 1492, da Las Johansen til Søgaard (Hill. Herred) findes som Vidne førende Lunov-Vaabnet; i Anetavler kaldes han ogsaa Laurids Lunov.
Søgaard [var] vedblivende i Lunov-Slægtens Eje, indtil den 1574 af Hans Ovesen (Rød), en Sønnesøn af Las Johansen, der havde været Kaptejn i Syvaarskrigen, mageskiftedes til Kongen med Fasen og Moltum i Trondhjem Stift. ◦Nystrup]

Dessutan:

Søgård ejedes 1482 af Las Johansen Rød(af slægten Lunov), 1516 af hans enke Anne Ovesdatter og deres sønner Johan og Ove Lauridsen og svigersønnen Erik Spend, 1540, tilhørte den sidstnævntes enke Anne Rød, 1536 hendes søn Anders Spend, 1532 og 1541 ovenn[ævnte]. Ove Lauridsen Rød, 1572 hans søn Hans Ovesen Rød og 1584 dennes broder Laurids Ovesen Rød." [◦Søgård med bilde]

Terje Sørensen skriv om Hans Ovesen som med i eigarrekka for Storfosen gods og gard, og syner elles til opplysningar om Storfosna i Ørlandsboka, bind I, side 54-179:

Hans Ovesen Rød-Lunov til Søgård var dansk adelsmann. I 1577, da Frederik II (1534-1588) var konge i Danmark-Norge, fikk han forleningsbrev på bl.a. Bakke klostergods med plikt til å holde 6 hester med utstyr og 6 ryttere "når krig eller feide påkommer". Selve klosteret, et nonnekloster som lå der Bakke gård i Trondheim nå ligger, hadde visstnok tilhørt benediktinerordenen, men både klosteret og klosterkirken ble ødelagt av svenskene i 1564.
Da Hans Ovesen Rød i 1574 inngikk et omfattende makeskifte ved å legge ut av sitt gods i Danmark til vederlag, fikk han hånd om ganske mye jordegods i Trøndelag. Således ble han eier av gårdene Storfosen, Garten, Kråkvåg, Leksa, Værnes, Terningen, Moldtun, Lade, Devle, Ringve, Åremmen og Lille-Rein. (De fem sistenevnte gårdene hadde før tilhørt Bakke klostergods). Hans Ovensen Rød var gift med Maren Engelbrektsdatter Rustung, født ca. 1555. Hun var datter av Engelbrekt (Embret) Olavsson (ca.1520 -) og Birgitte Hansdatter Gaas. (Maren var en sønnedatter av den siste katolske erkebiskop i Norge, Olav Engelbrektsson (ca.1480 - 1538) og datterdatter av Hans Gaas (1549 - 1578), den andre i rekken av lutherske biskoper i Trondheim). Hans Ovesen Rød-Lunov og Maren Engelbrektsdatter bodde en tid på Moldtun. De hadde flere døtre:
. . . [og den fjerde av dei,] Øllegård Hansdatter Rød ( -1616) ble gift med lagmann Jørgen Henriksen Staur. Hun arvet Storfosen.

Far til Hans Ovesen, Ove Lauridsen (Lassen) Rød (Lunov) af Søgaard, er kjend 1516-1541. Han var gift med Else Nielsdatter Smalsted.

Og farfar hans, Las (Laurids) og farmora Anne (nemnd i 1492) i Danmark. ◦Jf. Trap og ◦gravskrifter frå Nors kyrkje i Thisted, der nokre andre danske slekter dukkar opp, som Griis, Grøn, Bagge, Viffert og Rostrup.

Kapittel fire i boka Soga um Lade (1935) av stadsarkivar Anders Todal fortel om Hans Oveson Lunow. Kapittelet står eit stykke nedi ein lengre tekst om Hans her: [◦Lenke]

Fungerande statthaldar i Noreg, Hans Mule frå Odense

Det står mykje om den velutdanna biskop Hans, son av Christian (Christiern) Mule. Hans fungerte under kongens svenske felttog som statthaldar eller visekonge i Noreg. Hans fekk også tenarane sine til å sette fyr på store deler av Oslo, og kom til å få ettermæle - ein plass i historia - og det gjekk han inn for, står det i Norsk Biografisk Leksikon. Borgarmeistrar i Oslo stammar frå biskop Hans og sonen hans.

Hans kjem frå den danske Mule-ætta, som har hatt hovudsete i og omkring Odense. Ætta var i lang tid dansk adel utan jordeigedommar. Mule-anar er godt dokumenterte bakover til mellomalderen - til 1500-talet. Og Dyreadelen som Muleadelen har hopehav med, er kjend enda nokre hundreår bakover.

Muleætta og biskop Hans står det om i Wikipedia, Store norske leksikon, lokalhistorieWiki og andre kjelder.

Den gamle danske Dyre-ætta står det mindre om, men noko er det, som at væpnaren Ture Knudsen Dyre eigde Hørbygård gods i Hørby (i dagens Holbæk kommune på nordvest-Sjælland) og døydde etter 1382. Han hadde også Basnes (før: Bastnæs) i Slagelse på Sjælland. Det er ein hovudgard som kom i stand ved at Ture "fik 2 gårde fra hver af landsbyerne Nybølle og Bastnes i pant af ridder Niels Pedersen af Broderup". Svigersonen til Ture var borgarmeisteren i Odense, Hans Mule (født 1387 og adla den 18. august 1444 i Kalmar), og ein av arvingane hans.

Slektsrekke langt tilbake til borgarar og adel i Odense og på Sjælland

Farfar Iver H. Bakken •~ Mor hans, Marta Perhusbakken (født Olsdotter) •~ Ola Ivarsen Solend •~ Ivar Trondsen Solend •~ Trond Åmundsen Halland •~ Aamund Larsen Kjeset •~ Lars Lasseson •~ Mari Andersdotter •~ Åsta Knutsdotter Glad •~ Marie Berthelsdatter Mule •~ Berthel Christensen Mule •~ Christen Mule •~ Hans Christensen Mule •~ Christiern Mule •~ Jens Mule •~ Hans Mule •~ Hans Mule, Sr. (1368-1439), gift med NN (eller Alhed) Turesdatter Dyre •~ Ture Knudsen Dyre (d. etter 1358) •~ Knud Dyre •~ Offe Dyre (nemnd i 1308)

Fleire opplysningar om kven dei var gifte med og meir, står her: [◦Meir]. Der på sida kan ein søke etter dei einskilde. (Søkeboksa opnast ved å klikke på aukeglaset (lupa) øvst på sida).

Fru Inger Ugerup med røter i danske Skåne

Ugerup. Inger Ugerup kom frå adelsætta Ugerup (seinare Urup). Ætta hadde det danske herresetet Ugerup (Urup) i Skåne. Ugerup-ætta var dansk uradel, fostra kjemper, også kjempesterke kvinner. Søstrene Edele og Agnete Jensdatter Urup "vare som Kæmper", kaldet "de stærke Jomfruer af Ugerup". (Danmarks Adels Aarbog, Thiset, Hiort-Lorenzen, Bobé, Teisen, [Dansk Adelsforening, 1884 - 2005], DAA 1932:II:174)

Ugerup og Urup er altså same garden (Store norske leksikon, s.v. "Urup"), men eg kan enno ikkje seie nøyaktig kven i ætta som Inger har Ugerupnamnet frå - ikkje noko dokumentert. Det finst ein del farskandidatar, men drøfting av mogelege ættesamband for ho lar eg heller ligge - Det finst ein liten artikkel på svensk om Ugerup-godset som innleiing til ætta: [Ugerup].

Farmor Ragna Bakken •;~ Far hennar, Peter Daniel Myren •;~ Thomesine Spilchevig •;~ Peder Thorson Spilchevig •;~ Britha Rønneid (født Larsdotter) •;~ Martha Eriksdotter •;~ Kirsti Christophersdotter •;~ Anna Cathrine Pedersdotter •;~ Peder Monsson Eide •;~ Karen Johansdotter •;~ Maren Jørgensdotter •;~ Anne til Samsal (født Finnsdotter) •;~ Finn Hansson til Sørum (Sørheim), kalla Kruckow •;~ Hans Jenssøn til Rostvig •;~ Inger Ugerup til Sørum (Sørheim) (ca. 1435? – etter 1460) i slekt med kjempekarar og kjempekvinner i Ugerup/Urup i det danske kjernelandet Skåne. Ho var gift med Jens, (ca 1415 - ca 1460). Han var "Befalingsmand over Herjedalen" då Herjedalen ikkje var svensk. Gerhard Munthe ofl. knyter Jens han til Fyn og adelsætta Rostvig.

Det kom kjemper og kjempesterke kvinner frå Ugerup/Urup i Skåne. Éin var om lag 235 cm høg, om ein skal stole på forskaren Carl von Linné.

Furufrø sit under skjela til kongla, og blir mellom anna mat for fuglar og ekorn når konglene er modne.
Furufrø. Riddaren Arild Axelson Ugerup var ein av gjestane ved kroninga av Erik XIV i Uppsala domkyrkje 1561. Då den nordiske sjuårskrigen braut ut i 1563, tente Arild i den danske flåten. Under kampane blei han tatt til fange av svenskane og sett i fengsel i Stockholm. Det går ei historie - som kanskje ikkje er heilt påliteleg, om at han då bad kong Erik om å få dra til Skåne for å gifte seg med kjærasten sin, Thale Tagesdotter Thott på Eriksholm, og så og hauste ein siste gong. Så snart haustinga var overstått, skulle han komme tilbake til fengselet. Kongen sa ja til dette, og riddar Arild drog heim, heldt bryllaup og sådde furufrø.
Hausten gjekk. Riddar Arild vende ikkje attende til fengselet. Kongen sende bod til han om å komme til Stockholm snarast. Då kongen fann ut kva riddar Arild hadde sådd, fekk han seg ein god latter og benåda han.
Ein stor og kraftig mann. Segna vil ha det til at storvokste Arild pla løfte hesten sin inn over vollgrava, og den svenske naturforskaren og legen Carl von Linné, som drog rundt i Skåne i 1749, fekk sjå det balsamerte liket til Arild i Gärds Köpinge kyrkje og oppgav lengda til å vere fire alen (237 cm). Ei svensk alen var på den tida 59,34 cm ganske nøyaktig, men med små lokale variasjonar i den tida. Så Arild var rundt 237 cm høg, om ikkje liket hadde strekt seg -
Frå familieforholda. På plata til kista står at han var son av Axel Ugerup til Ugerup oc Fru Anna Trolle, at han hadde hatt to koner, den første var Fru Gissil [Gissela] Clausdotter Podebusk, og den andre var fru Thale Tott som levde att etter han. Arild døydde på Helsingborg slott den 5. februar i året 1587, står det også.
[◦Meir om Ugerupar]

Befalsmann over Herjedalen, Jens

Herr Jens, befalingsmann over Herjedalen i Noreg

Det er mangt uklart om Jens (ca. 1415-60). Historikaren Tore H. Vigerust leverer denne oppstillinga:

Spørjeteikna til historikaren Tore H. Vigerust (1955-2010) syner han ikkje fann klare kjelder for sambanda i si tid. Her under har eg sett saman forskjellig eg har grave fram. Dette er sikrast:

Herr Jens, befalingsmann, gift med fru Inger Ugerup til Sørum (Sørheim).

Resten får ein avvege.

Befalingsmann Jens. Jens og Inger Ugerup til Sørum og sonen Hans Jenssøn er omtala i ei bok av historikaren Gerhard Munthe i lag med J. K. Berg, Rudolph Keyser og G. F. Lundh: ◦Samlinger til det norske folks sprog og historie, Første bind, første hefte (Christiania: Et Samfund, 1833, s. 405, 405n og 406). Boka ligg føre på nettet; tittelen her er lenke dit.

Jens "nævnes som Befalingsmand over Herjedalen, og siges gift med en Inger Ugerup af Sørum" står det i boka.

I dei tidene Jens og Inger (skrive Jnger før) levde, låg Herjedalen under det store lenet Trondhjem (og byen heitte Nidaros). Trondheim hovudlen omfatta på den tida dagens Sør- og Nord-Trøndelag; dessutan Nordmøre og Nord-Noreg, og underlena Romsdal, Jemtland (Jämtland i Sverige) og Herjedalen (Härjedalen i Sverige). [Wikipedia, s.v. "Trondhjems len"]

Han blir kalla Jens Rostvig i boka, av familien Rostvig. Det er ein liten, dansk adelsfamilie, fortel Anders Thiset (under "Rostvig", nedanfor). Det er elles ingen haldepunkt for at Jens sjølv brukte Rostvig-namnet, for adelsfolk brukte jamt -sen-namn i hans tid. Rostvig blei etterkvart også ei norsk adelsætt. Kor Rostvig-namnet kjem frå er uvisst, skriv Thiset.

Her er meir frå note 1, side 405:

Detaljar
Der nævnes i de Schønnebøllske Ahner, som også henhørende til Familien Rostvig, en Jens . . . ., som der kaldes Høvedsmand over Herdalen (Herjedalen) og siges gift med Jnger Ugerup af Sørum, hvilke gives en Søn Erik Jensen til Wigstrup i Fyen, gift med Dorthe Rømer, Datter af Otte Rømer til Østeråd [Austråt], Norges Riges Råd og Høvedsmand på Bergenhuus, og Fru Jngeborg Struds. Denne Erik Jensen måtte vel altså, forudsat Rigtigheden af disse Adners[?] Opgivender være Broder af den her anførte Hans Jensen (Rostvig) og hans Frue en Søster til Hr. Nils Henrichsen (Gyldenløwes) Frue Jngerd Ottesdatter [Inger Ottesdotter Rømer, også kjent som fru Inger til Austrått].
Samme Erik Jensen og Fru Dorthe Rømer tillægges en Datter Maren Eriksdatter (Rostvig) som blev gift med Erik Hansen af Familien Bernhoft, der og skrives til Vigstrup og opgives at være Søn af en Hans Eriksen, hvis Forældre kaldes Erik Bernhoft og Sigrid Hyttefad af Nøttelstad (i Stange Præstegjæld) på Hedemarken.
Bemeldte Erik Hansen (Bernhoft) siges at have været Borgermester i Middelfart i Fyen og at være af Kong Hans bleven adlet 1503 St. Erik Martyrs Dag [18. mai], hvilket da vel må have været at forskaffe ham adelig Rættlighed i Danmark; thi er det anførte rigtigt, må man antage, at hans Fader var fød norsk Adelsmand. Han synes i Våbenet at have ført tre Bjørne-Hoveder, hvilket vel har foranlediget Familiens Navn, og ikke tre Hunde-Hoveder, som der står i Adels Lexicon 1 V. S. 222. Med sin Frue Maren Eriksdatter (Rostvig) havde han tre Børn, nemlig . . .
Bemeldte Hans Eriksen (Rostvig) siges i bemeldte Ahner at have været gift med en Karen Skaktavsil, Datter af Thorbjørn Skaktavl den ældre til Fitnæs [?] på Thoten og Fru Rønnoug Hardingmand; men om hans Frue og var af Familien Skaktavl, synes dog disse med Hensyn til Tiden ikke at have kunnet være hendes Forældre, eftersom denne Thorbern Skaktavl ei døde før 1571.

Note 2, side 405: "Om Find Hansen see Suhms Samlinger 2 B. 2 H. S. 98, 104, 106; Adels = Ler. 1 B. S. 222 og 2 B. S. 126, samt 2 B- S. 71; Huitfeld S. 1316; disse Samlinger S. 83.

Innskot

1. Vigerust skriv: "Maren Eriksdatter, som forøvrig var gift i Norge, kan ikke være etterkommer til herr Otte Matsson, på grunn av de kjente arveforholdene etter ham. (Hans enearving var fru Ingerd til Austrått.)" [◦Kjelde]

2. Herregarden det er tale om i gamle kjelder - frå før 1500-talet - kan vere Vistorp (Wixtorp) på vest-Fyn. - Vejstrup (Wixtrup o.a.) på sør-Fyn var ikkje herregard før godt utpå 1500-talet, og høver dermed ikkje. Her har mange bomma, også eg før.

Naar der vel i det 15de Aarh. omtales en Erik Jensen (Rostvig) og Erik Hansen (Bernhoft) til Vigstrup i Fyen (Norske Saml. 1, 405), maa dette Sted søges i det vestlige Fyen, i Gamtof[t]e Sogn. Da. Atlas VI, 660. Endnu 1547 var Jacob Brockenhuus' Gaard [i Vejstrup] ikke anderledes end at Kongen agtede at lægge den ind under Nyborg Lehn som en almindelig Bondegaard (s. nedenf.). Men Hans Gaas ejede Gods i Vejstrup, hans Søn har da formodentlig dannet Herregaarden deraf efterat have erhvervet den Gaard, Jacob Brockenhuus fik til Sædegaard af Kongen. [◦Kjelda]

Jens kjem med i ei likpreike frå Nordland

Bertnes i Bodø og Jens

Bertnes ligg i Bodø kommune. Den første kjente eigaren av herregarden Bertnes var Peder Hansen Schønnebøl, født på Fyn i ei dansk adelsslekt. Herr Peder gifta seg andre gongen med Gudrun (Guren) Christophersdotter Grønnow. Då han døydde i 1609, etterlét han seg fire umyndige barn. Sonen Manderup Schønnebøl, overtok etter kvart Bertnes. Han var oberst. Etter freden i Lübeck i 1629 kom han til Bertnes og gifta seg i det høvet med Maren Jørgensdatter Staur. Han fekk fornya adelssærretten for Bertnes i 1648, og blei utnemnt til lagmann same året. Då han døydde, overtok eine sonen, viseadmiral Hans Schønnebøl, Bertnes.

Her kjem likpreika over herr Manderup:

Likprekener og anetavler 1548-1702: ◦Manderup Pederssøn Skjønnebøll til Bertnes 1682, Adel Utgitt av Adelsprosjektet, redigert av © kane.benkestokk.teiste forlag (Tore Hermundsson Vigerust), Oslo 1988-2002 - Etter Terkel Klevenfeldts kopi i Rigsarkivet, København, Terkel Klevenfeldts samlinger. Vigerust: "I gjengivelsen av teksten er det satt inn avsnitt for lesbarhetens skyld; dessuten er ß i noen tilfeller erstattet med s. Jeg har som utgiver tilføyd noen merknader . . . "

Denne Nu Salig Udi Gud,
hensoffuede Erlig oc Welbiurdig Mand Manderup Pederssøn Schiønnebøl til Bertneszgaard, aff Hans Mayt. til dis Welforordned Laugmand offuer Nordland oc Findmarckens Læhne, Hues Liig begiengelse Wij i dag, effter Christelig schich Celebrerer.
Er Barnefød her i Nordland, paa dend Gaard Fordum aff Høyloflig Konninger Perpetueret til Laugmænderis paa dette Stæd frje Residentze Stegen Anno 1603 den 18de May af den ældgamle adelstamme och Welbiurdige ægte Forældre. - Hans Fader, dend Erlig och Welbr: Mand Peder Hansen Schiønnebøl, fordum Laugmand ofuer Nordland och Findmarken. Som och een Rum tid var beordret Jnspectionen, paa Hans Mayts. weigne, med Kongl: Jntraders Clarering af Saltens Læhn. - Hans Moder, Dend Erlig och Welbr: Frue, Frue Guren Grønnou, som var Erlig och Welbr: Mand Christopher Grønnou til Hærrestad i Stavanger Læhn, oc Erlig oc Welbr: Frue, Frv Karen Dal til Lund i Nordland, deris datter.
[heretter i venstre spalte:]
Fæderne Stamme.
Hans Farfader var Erlig och Welbr: Mand Hans Schiønebøl til Herendrup udj Fyen i Danmark.
Hans Farfaders Fader war Erlig och Welbr: Mand Niels Schiønnebøl til Harendrup.
Hans Farfars Moder, var Erlig og Welbr: Frve, Mette Werchman af Otterup.
Hans Farfars Faders Fader, var Erlig och Welbr: Mand Hans Schiønebøl til Harendrup gaard som var Welbr: Herloff Schiønnebøl til Harendrup gaard och Welbr: Fru Zidtzell Nordby af Jerstrup, deris Søn.
Hans far Fars Faders Moder, var Erlig och Welbr: Frue Margrete Schaffuerskoe [Her mangler opplysningen om fru Margrete Schaffuerskoes far] til Tygestrup i Jylland, och Fru Margrete Wendelboe af Egeholm, deris datter.
Hans Farfars Moders Fader, var Erlig och Welbr: Mand Sonner Werchman til Otterup i Siælland som var Welbr: Lauritz Werchman til Outterup, och Welbr: Frue Mette Fevsen af Broeholm, deris Datter.
Hans Farfars Moders Moder, var Erlig och Welbr: Frue, Karen Friis, som war Erlig och Welbr: Mand Hendrich Friis til Ramsøe i Siælland, och Welbr: Frve Birgitte Styge, deris datter.
Hans Fadermoder var Erlig och Welbr: Frve Maren Erichsdatter Bernhofft, af Wixstrup i Fyen.
Hans Farmors Fader var Erlig och Welbr: Mand Erich Hansen Bernhofft, til Wixstrup.
Hans Farmoders Moder var Erlig och Welbr: Frue Maren Erichs datter Rostuig aff Wixstrup i Fyen.
Hans Far Mors Faders Fader, var Erlig och Welbr: Mand, Hans Bernhofft, som var Welbr: Erich Bernhofft oc Welbr: Fru Sigrie Hyttefad af Nøttelsta paa Hedemarchen, deris Søn.
Hans Farmoers Faders Moder var Erlig och Welbr: Frve, Fru Karen Schacktaffuel, som var Welbr: Torben Schachtaffuel dend Eldre til Flenes paa Totten i Oplandene, och Welbr: Fru Rønne Handingman aff Nordby <): Nordvie> [Nordvie tilføyelse over linjen med yngre hånd] paa Hedemarchen, deris datter.
Hans Farmors Moders Fader var Erlig och Welbr: Mand Erich Rostvig til Wixstrup, som var Erlig och Welbr: Mand Jens Rostuig, Kongl. [. . . . ] [Her følger et sideskift, der avslutningen med navnet på Erik Rostvigs mor mangler.]
Hans Farmors Moders Moder var Erlig och Welbr: Frue Dorthe Roumer, som var Welbr: Her Otte Rømmer til Østraad, Norgis Riges Raad, och Kongl: Majts. Høffuidzmand paa Bergenhuus och Welbr: Frue Jngebore Strudz, deris Datter.

MIN KOMMENTAR: Inger av Austråt var einearving etter Otto Rømer. Det gjer sambandet mellom Dorthe Ottesdatter (Fyn) og Otto Rømer (Bergen og Noreg) suspekt, skriv Tore Vigerust i innskotet ovanfor. Og genealogien i likpreiker i Noreg frå rett gamle dagar, kan det vere feil i. Det er "opplest og vedtatt" i historikarkrinsar. Ein kjem venteleg lenger om ein får til å grovsortere data frå dei, dersom ein kjenner golvet gyngar (metaforisk tala). - TK

Rostvig-namnet

Rostvig-namnet er i bruk her i anegreina, og "maa vel ogsaa antages at være et Stednavn, skønt et Sted af dette Navn nu ikke kjendes", skriv Anders Thiset. Han forklarer: "Det vides forøvrigt ikke, at Slægtens faa Medlemmer selv have kjendt og brugt dette Navn." Han skriv vidare at "endnu langt ind i det 17. Aarh. [findes] ikke blot enkelte Medlemmer, men hele Linier af Slægter, ja hele Slægter af den danske Adel, som kun kaldte sig ved de fædrene Fornavne med et tilføiet "sen" og ikke brugte virkelige Slægtnavne. Særlig findes slige Tilfælde blandt den laveste Adel, hvis daglige Levevis neppe har adskilt sig stort fra de omboende Bønders, men selv blandt Høiadelen forekom de." [A. Thiset. Artikkelen "Bidrag til Navneskikkens Historie" i Historisk Tidsskrift, Bind 8. række, 4 (1912 - 1913) 2, s. 226-27] [Lenke]

Absalon Beyer skriv i ein kommentar til året 1654 at slekta til Fin Hanson "tok senere familienavnet Rostvig." [Lenke]. Dette utelét ikkje at nokon i slekta i Danmark nytta Rostvig-namnet både før og etter Finn i Bergen, men det som Anders Thiset har funne fram til (ovanfor) kan ein ta til seg.

Wixtrup var då på Fyn?

To kandidatar er med i bildet: ein på sør-Fyn, i Svendborg, og ein i Gamtofte Sogn i Assens prosti på vest-Fyn. [jf. WP, sv. "Gamtofte Sogn"]

1. Her er eine kandidaten min: Vikstorp i dagens Assens kommune vest på den danske øya Fyn - delt i Store og Lille Vikstorp i dag. [◦Om den garden]. Namnet stemmer iallfall, og garden er gammal herregard: Sitat:

Thi naar der vel i det 15de Aarh. omtales en Erik Jensen (Rostvig) og Erik Hansen (Bernhoft) til Vigstrup i Fyen (Norske Saml. 1, 405), maa dette Sted søges i det vestlige Fyen, i Gamtof[t]e Sogn. Da. Atlas VI, 660. [◦Kjelda]

2. Den andre, Veistrupgaard, ligg i dagens Svendborg kommune sør på same øya, blir ikkje kalla herregard før godt utpå 1500-talet. " Endnu 1547 var Jacob Brockenhuus' Gaard [i Vejstrup] ikke anderledes end at Kongen agtede at lægge den ind under Nyborg Lehn som en almindelig Bondegaard (s. nedenf.). [Men Hans Gaas ejede Gods i Vejstrup, hans Søn har da formodentlig dannet Herregaarden deraf efterat have erhvervet den Gaard, Jacob Brockenhuus fik til Sædegaard af Kongen.]

Historisk Tidsskrift, Bind 4. række, 5 (1875 - 1877) 1 Den gamle Danske Adelsslægt Brockenhuuss. En historisk Oversigt af (Fortsat fra 4de Bind.). C. T. Engelstoft. Side 122. [◦Kjelda]

Stadnamnet

Erland Porsmose (1978) tar med ein del frå historia til Vistorp på vest-Fyn:

Vistorp, Søllested sogn, Båg herred:
I 1650 afstod kronen tre gårde i Vistorp til Brahesborg gods (Kr.Sk. 3/11 1650). I 1664 (Mat. 1664) var der kun 2 gårde tilbage i byen, og om den ene hedder det, at den ikke kan slås i htk, fordi den er beregnet under Brahesborg hovedgårdstakst. I 1774 (Al 774, s. 657) var der kun én gård tilbage i Vistorp. [s. 453-54] [◦Kjelda]

Danmarks stednavn om namnet

Lille Vistorp gard. (1005. Søllested sokn, Båg herad), ds14,

Efterled/endelse: torp

Tolkning:

Forleddet er snarest [adjektiv frå gammaldanske] wæstri 'vestre' eller adv. glda. wæstær 'vest', som antaget i DS VIII 168. Byen er udskiftet fra det østligere liggende Søllested. Paralleller til efterledstrykket i torpnavne med retningsangivende forled er Nordtorp på Sydfyn (DS XIII 48) og Åstorp i Østjylland (øst, DS VIII 168). Vistorp i Gamtofte s. (ovfr. p. 289) er udflyttet fra L. Vis torp. Om torp se indl[edningen].

[◦Kjelda]

Torp kan tyde så mangt, blant anna "eneliggende gård på landet", "åben (skovløs) plads, gård, landsby, mark, land" og anna (Ordbog over det danske sprog).

Om Gentofte Sogn vest på Fyn

Trap skriv oppreknande om Gamtofte Sogn - Project Runeberg - Kongeriget Danmark / 3. Udgave 3. Bind : Bornholms, Maribo, Odense og Svendborg Amter / , s. 538 ff. [◦Kjelda]

Å plassere Jens - ikkje liketil

Jens Rostvig står omtala på både danske og norske slektssider som "til Vikstrup". Enten stemmer det, eller så er det feil. Om det stemmer, kva for Wixtorp, Wixtrup? (1) Det fanst ein herregard vest på Fyn med eigna namn den tida Jens levde, og lenge etter. (2) Men den andre garden som heiter Vejstrup i dag, og ligg i Gudme, Svendborg, var neppe herregard (adelsgods) då Jens og kona levde, som det står i Historisk Tidsskrift [◦Artikkel, s. 122]

Ein får sjå vekk frå garden som høver minst, og det er Vejstrup-garden i Svendborg, av di ein herremann har herregard, og det var ikkje Vejstrup i tida han levde. Det finst heller ingen handfaste spor etter Rostrupar på Vejstrup-garden frå den tida Herr Jens levde.

Den andre garden - Vikstorp på vest-Fyn - høver godt for vidare sonderingar. Namnet ser rett nok ut, og garden var herregods. Finst belegg (historiske dokument og oppsummeringar) også? Det er der hunden er gravlagt. Eg for min del har ikkje for handa stort meir enn tilfanget i lenka ovanfor. I motsetnad til Vejstrup, som har data frå tidsrommet, og eigarlister, har eg ikkje funne eigardata for Jens på Vistorp på vest-Fyn for den tida Jens og Inger levde. Dersom eigarlister for Vistorp i tidsrommet skulle komme for dagen, ville det vere fint.

Slektskapen i høvet

Ein får tenke gjennom slikt som: (1) Namnerekkefølger før i tida, då son og bestefar hadde same fornamn rett ofte. (2) Tidsromma som dei impliserte levde i, skal jo passe. (3) Det faktum at Rostvig-slekta er svært lita. (4) At historikarane Munthe ofl. knyter Jens til Rostvigadelen.

Kontra: Ingen tilgjengelege danske originalkjelder seier i klartekst at Jens er son av Hans Eriksen Rostvig og Marine Podebusk. Dei avviser det heller ikkje . . . Dei to kan like fullt ha vore foreldra hans, eller Hans kan ha vore far hans med ei anna kone, som er ukjent for oss.

Konklusjonen blir inntil vidare iallfall: Det at Jens ikkje er kategorisk avsanna som "son av Hans og Marine", og at norske historikarar har plassert han i den vesle adelsætta Rostvig, har gjort at eg har latt han stå med Hans som far og Marine som stipulert mor inntil vidare. Til støtte: Hans er namnet til sonen hans. Det er ei avveging som ligg bak. Det hadde vore fint med heilt sikre data i dette.

A propos: Eigarliste frå Bidstrup hovudgard i Lilleådalen i Midtjylland. Marine og Hans står oppførte med datoar for overtaking og avhending:

(1390-1419) Jens Eskildsen Falk
(1419) Kirsten Jensdatter Falk gift Podebusk
(1419-1461) Henning Podebusk
(1461) Marine Henningsdatter Podebusk gift Eriksen
(1461-1468) Hans Eriksen [◦Dit]

Meir Vejstrup-fakta - men det er vel feil gard

Vixtrup. Rostvig-namnet finn ein knytt - med rette eller urette - blant anna til garden Vikstrup (i dag Vejstrup) i Svendborg kommune på Fyn i Danmark. Emilie Bernhoft skriv i Stamtavle Over Slægten Bernhoft, Christiania [Oslo], 1885, s. XI om Erik Jensen Rostvig, til Vikstrup, Gudme, Fyn - gift med Dorthe Ottesdatter Rømer, til Vixtrup Gaard.

Dorthe er nemnd i arkivaren Anders Thisets Optegnelser som gift med væpnaren Peder Eriksen til Vixtrup på eit tidspunkt - i ei tid då dødsfall og oppattgifte var vanleg. Hennar Peder var elles av den adelege Stubberupgårdsslekta på staden og er nemnd her i tidsrommet 1483-98.

Konklusjon så langt: Emilie Bernhoft kan ta feil eller ha rett, men eg tippar ho tok feil.

Vistorp (Wixtorp)

Kandidat-garden Vistorp (Wixtorp) frå vest-Fyn er ikkje med i oversikta her under. Det er mange skrivemåtar.

Arne Norsk Nielsen ved Gudme Lokalhistoriske Arkiv opplyser i e-brev frå 3.4.2012 at "der må være tale om landsbyen Vejstrup i Vejstrup Sogn, Gudme Herred. Ifølge Trap Danmark blev byens navn tidligere stavet Wixtorp (1372) eller Wigstrop (1437)" Andre skrivemåtar har vore Wiksrup, Wixtorp, Wixtrup, Wiksrup, Vigstrup og den norske varianten Vikstrup

Dansk Historisk atlas: "Vejstrup er nævnt første gang 1372 i formen Wixtorp. Forleddet er en form af mandsnavnet Wigh. Efterleddet er ’-torp’, der betyder udflytterbebyggelse." [◦Dit]

Merk: Ein har å gjere med Wixtorp og Wixtrup i dei gamle namna. Det er ikkje sikkert det er same garden som blir omtala i alle høva, som det står ovanfor.
Namnet til garden Vistorp i dagens Assens kommune blir forklart som "Vest-torp" og liknande (ovanfor).

Namnet Vejstrup dukkar også opp i Trap Danmark, Svendborg Amt (1957), s. 858ff: "Vejstrup sogn består af følgende byer [dansk by = norsk grend, sånn circa]: Vejstrup (*1372 Wigstrop; udskiftet 1795 og 1805); m. kirke". [◦Dit]

No er sonderinga og avvegingane av kor Jens og frua kom frå, over for denne gongen. Vi veit ikkje mykje anna enn Vigerust om det, men er uvisse med mange fleire data å sondere ut ifrå enn han hadde. Så ein slags framgang er det vel.

Hans Jenssøn

"Hans Jenssøn var en dansk mann som kom til Norge før reformasjonen. [Sonen] Finn Hanssøn kalles en gang ''Rostvig", skriv historikaren Tore H. Vigerust den 2. juni 2006 i eit DIS-forum.

Det ligg vel nær å tenke seg fram til at Jens og Hans Jenssøn flytta til Noreg som far og son:

Finn Hansson

"At Finn Hansson var sønn av Hans Jensson er nevnt i klartekst i norske våpenbøker fra ca 1600 og senere, og betviles av ingen [men Berg og Co som skreiv boka ovanfor, heldt alternativet Findsen ope. Det alternativet er forlatt etter Vigerust.] Hans J. kalles også for dansk mann. Finns mor, Adelus, er ikke nevnt ved farsnavn i kildene (såvidt jeg vet)." - Tore H. Vigerust. [Innlegg 21]

"Her er en tekst som ofte går igjen i de norske våpenbøkene fra 2. del av 1600-tallet og utover:

NB ms 4o 597 No. 49. Find Hansen förte og dette hvis fader var Hans Jensen een dansk Herremand som aatte Adelus hvilchen tilforn var gifft med Johan Krucov. Find hafde till ecte fru Margrete Pedersdaatter, deris börn Hustru Anna Findsdaatter paa Samsal, Kirstine Findsdaatter, Adelus, gifft med Nielß Jonsen Skaech, Jngeborg Findsdaatter, Kirsten Findsdaatter som aatte Niels Lauritzen og bode paa Øster, döde 1574.
Den eneste ektemannen til Adelus Finnsdotter oppgis som Nils Jonsson Skakk (i enkelte tekstvarianter ka[l]t Skank; samme person som skrev seg til Ulefoss og/eller Ulvefoss og førte 3 hummerklør i våpnet).'' - Tore H. Vigerust den 3.6.2006 [innlegg 27]

"Når det opplyses at Finn Hansson var av de Kruckowers slekt, og samtidig var sønn av en dansk herremann Hans Jenssøn, må det vel bety at Finn Hanssons mor var en Kruckow", skriv Vigerust vidare, den 3. juni 2006. [Lenke].

Adelis "i Kruckow-ætta" budde på [hovudgarden] Joranger i Hafslo i Sogn, skriv Øyane og Joranger (2006, s 736)

Anne Rostvig

Anne Rostvig "I 1647 eier velbyrdige Christen Skaksson i Sogn 3 huder i i gn.427 Ulve i Brøttum. Torbjørn Torbjørnsson sine arvinger eide 2 skpd i nevnte Ulve. Jørgen Clausson var gift med Anne Finnsdatter (Rostvig) og hadde to døtre Adelis og Inger", siterer Karin Romstad i same forumet den 4. juni, 2006.

Antonius Knudsen

Antonius Knudsen flytta frå København til Noreg. Det kjem meir om han i samanhengen nedanfor.

Far til Antonius var Knud Pedersen frå Svendborg, Fyn

Knud Pedersen blei født i 1519 i Svendborg på øya Fyn, blei slottsskrivar og borgarmeister i København, og døydde der den 10. mai 1569. Kona hans var Anne Hansdatter Winche, dotter av Hans og Bodil (Boel) Wincke. Knud og Anne fekk mange barn:

Peder Knutsen (daud 1610) Slotts- og stiftsskrivar i Oslo stift, og i Hamar stift.
Frederik Knutsen (daud 1594): Sokneprest i Svallerup.
Morten Knutsen Knardorph (1556-90): Kannik i Hamar.
Hans Knutsen Wincke (daud 1591): Viselagmann i Stavanger.
Antonius Knutsen (daud 1614): Fut i Hedmarken og i Austerdalen, skrivar i Hamar og Oslo, borgarmeister i Oslo frå 1611 til 1614, med meir. Det står somt i Lars Øyane si Gards- og ættesoge for Luster kommune om Antonius og kona og barn dei fekk. Antonius Knudsen frå København er med i anerekka vår.
Bodil Knutsdatter, gift i 1565. I det høvet spanderte Universitetet ei ame (ei åm) vin på Knud. Det var rundt 150 liter.

To danske biografiar gir data som for det meste oppsummerer ifrå Kjøbenhavns Universitets Historie 1537-1621, I:

I 1547 Universitetets fogd på Knardrup Kloster.

I 1552 Universitetets kvestor, også kalla rentemeister.

I 1560 (eller 1559) blei han slottsskrivar på Københavns slott og blei tildelt Duebrødre Kloster i Roskilde i 1562. Som slottsskrivar var har styrar for heile Skånes tollvesen - "tolder på Falsterbo fra 1562 og . . . øverste skibsskriver på Bremerholm fra 1564" - i det heile ein mektig kar med mektige vennar.

I 1566 tileigna Dr. Niels Hemmingsen sin latinske Kommentar til Kolossenserbrevet til han, og omtalte han i Fortalen som "sin gamle Ven". Dei hadde gått på skole saman i Roskilde.

I 1567, den 16. mai, blei Knud Pedersen Skrivar (1567-69) innsett av slottsherren Bjørn Andersen.

I 1568 fekk han kongeleg brev om straks å sende kongen i Frederiksborg "1/2 Læst Hvede og 1 Td. Hvedemel, det som godt var", og påby lensmanden på slottet å skaffe vogner til det. . . . "Samme Aar modtog han 450 gamle Daler af Byens Kasse efter de 3 andre Borgmestres Befaling, hvilke Penge Raadmand Hans Olufsen skulde have leveret Myntmester Povl Fechtel som Afdrag paa den Pengesum, som Staden var ham skyldig, da han vilde have [s. 187} Kapital og Rente paa engang. Disse Penge blev [etter sigende] ikke betalte tilbage [men det var det uvisse om]."

I 1569 døydde Knud Skrivar den 10. Mai. Eit kongebrev frå 13. juni 1571 til magistraten taler om at "han havde haft nogle Bestillinger under Hænder med Indtægt og Udgift, men Regnskab var endnu ikke aflagt derfor, saa Kongen ikke vidste, hvad der tilkom ham . . . Kongen [forbød nu] Magistraten at tilstede nogen at befatte sig med hans efterladte Gods eller tiltale hans Hustru, førend hans Regnskab var gjort klart."

I 1575 fekk enka hans, Anne Hansdatter dedisert ei bok til seg av Rasmus Jørgensen Fynbo Kaabeløs "Om Had og Avind paa danske Rim". I Fortalen "berømmes hendes salig afgangne Husbondes og hendes store og mange Velgærninger", 'som I begge mig nogen Tid forleden siden gjort og bevist have, da jeg her udi Kjøbenhavn var en fattig Studentere, at I da hjalp og forfremmede mine Studia med Hus, Kost og Underholdning og ved alt andet hvad mig Behov gjordes, mine Studia at fremholde'".

Knud ligg gravlagt i Sorø klosterkirke, "hvor ligsten endnu findes".

Det står noko til om Knud Borgarmeister og Slottsskrivar i H. Fr. Rørdam si bok, Kjøbenhavns Universitets Historie 1537-1621, I (1869, s. 654-55).

Dansk Biografisk Leksikon har ein verifisert artikkel om Knud. Der står dette:

Knud Pedersen

"Knud Pedersen, d. 10.5.1569, tolder. født i Svendborg. Begravet i Sorø k. P. gik i Roskilde skole samtidig med Niels Hemmingsen der 1566 tilegnede ham et af sine latinske skrifter. 1547 blev han universitetets foged på Knardrup kloster, 1552 fik han som dets rentemester eller kvæstor bestyrelsen af dets regnskabsvæsen. 1559 blev han slotsskriver på Kbh.s slot hvormed han forbandt stillingerne som tolder på Falsterbo fra 1562 og som øverste skibsskriver på Bremerholm fra 1564. Foruden et par mindre forleninger fik han 1559 et vikarie i Roskilde og 1562 Duebrødre stiftelse sst., men de dermed følgende forpligtelser over for de fattige synes han at have taget sig meget let. Han var en myndig, næppe ganske behagelig mand hvem professorerne var noget bange for. Skønt hans mange hverv måtte give ham nok at varetage, drev han dog også private forretninger både på Island og Livland, men uden større held; i hvert fald var han ved sin død en forgældet mand. Hans indviklede mellemværende med statskassen blev først endelig opgjort 1582.

Familie

gift senest 1560 med Anne Hansdatter (gift 2. gang senest 1582 med tolder i Mollesund, senere rådmand i Kbh. Albrecht Christensen, død 1598)

Ikonografi

Relief på ligsten af Hans Maler (Sorø k.), afstøbning (Fr.borg), litograferet af Harald Jensen, 1888, efter tegn. af J. B. Løffler.

Bibliografi

H. F. Rørdam i Kirkehist. saml. 2.r. III, 1864-66 658f og 4.r. II, 1891-93 501f. Samme: Kbh.s univ.s hist. I, 1868-69 654-59. Oluf Nielsen: Kbh.s hist. og beskr. III, 1881 186f."

Slekt frå Danmark