Erkebispar

Noreg fekk den første erkebiskopen sin i 1154, i Nidaros (no heiter det Trondheim). Embetet blei lagt ned ved reformasjonen (1536-37). Den norske kyrkja valde å ikkje gjeninnføre erkebispeembetet då bispeembetet blei gjenoppretta, men nokre andre protestantiske kyrkjer har erkebiskopar, til dømes Den svenske kyrkja (erkebispesete i Uppsala). Den anglikanske kyrkja heldt fast ved å ha erkebispar, og har erkebispeseter i mellom anna Canterbury, Toronto og Sydney. Kvar si lyst, som ein seier.

Eit sikkert slektskap med ein norsk erkebisp i eldre tid er slik: Arne Trondsson til Husby levde mellom ca. 1405 og ca 1470. Han er nemnd i historiske kjelder i tidsrommet frå 1458 og til 1473. Han hadde to brør, Iver og Oluf (Olav er nyare skrivemåte). Dei tre var av Aspa-ætta, som hadde hovudsete på og omkring gardane Aspa og Boksaspa på Aspøya. Det er ei øy og ei bygd i Tingvoll kommune på Nordmøre i dag. Ætta fostra ein erkebiskop. Det var bror til Arne. Og norske erkebispar hadde sete i Nidaros (dagens Trondheim). ["Aspa-seminaret", s. 15.; Wikipedia, s.v. "Aspa"; DIS: "Hr Toralde Sigurdsons ætt - 'Smørhatt'", innlegg 14]

Erkebisp-broren til Arne

Bror til Arne fekk lære latin og blei erkebiskop.

Den katolske kyrkje kallar denne første kjente erkebispen "i slekta" for Olav i dag. Olav sat som erkebisp i Noreg frå 1458 til 1474. Han blei utnemnd til erkesetet av pave Calixtus. Olav drog då søretter og trefte paven i Perugia, blei godt mottatt, og vigd til erkebiskop i Perugia, Italia, i 1459. Sommaren same året kom han til Noreg att, og var erkebiskop i Nidaros (Trondheim) i femten år.

Kjeldene vitnar om at kongen var mellom dei som ikkje hadde noko dårleg å seie om han nokon gong. Tvert imot var Olav rekna som "ein heiderleg, klok og visleg mann", og rusta med betydelege diplomatiske evner, og dessutan statsmannskløkt. Store norske leksikon skriv det slik:

Alt tyder . . . på at Olav var både klok og rettskaffen i sin embetsførsel og at han var i besittelse av betydelige diplomatiske evner. Han stod seg godt med både kongen og tyske kjøpmenn.

Olav Trondsson var av adelig herkomst. Faren tilhørte trolig den høyadelige Smørhatt-ætten, mens moren var av Aspa-ætten.

Olav var mildare enn forgjengaren Aslak Bolt, og hadde arva mykje jordegods. Ein del av dette godset og alt arvegodset sitt gav Olav i 1473 til Nidaros domkyrkje til bruk i tretti år. Men kyrkja gav ikkje godset tilbake til arvingene slik ho plikta. Godset kom først tilbake til ætta etter hundre år, etter at Reformasjonen blei innført, eineveldet var komme i gjenge og Noreg var blitt lydrike.

Men her er det den heiderlege diplomaten Olav som er i fokus. I god tid før Reformasjonen fekk han bygt opp att det forfalne og forlatne Elgeseter kloster. Han gjenreiste det økonomisk også.

Olav avrunda virket sitt med å dra til Roma og døy der om hausten 1474. Han blei gravlagt i klosterkyrkja San Agostino i byen. Tolv år etter kom ein gravstein på grava. No er steinen borte, men det er reist ei minneplate:

Under denne gravskrift kvilte fordum
her i Sankt Augustins kyrkje
Nordmannen OLAV Throndsson
24de erkebiskop i Nidaros 1439-1474
Det apostoliske setes legatus i Norge
Ved hans lenge gløymde legstad sette
landsmenn honom ein ny stein til minne
I Herrens år 1924

Neste erkebisp blei Gaute Ivarsson (1437-1510) av ukjent opphav. Fylkesvåpenet til Sør-Trøndelag er tufta på Våpenskjoldet (seglet) hans. Motivet er to krosslagte raude økser med ein raud krosstav framfor seg. [Wikipedia, sv. "Olav Trondsson"; Store norske leksikon sv. "Gaute Ivarsson" og Gaute Ivarsson"]

Anerekke

Arne og Oluf Trondsson var av Aspa-ætta. [WP, sv. "Aspa"]

Hans Oveson Rød-Lunov og familie

Så var det spørsmålet om ein erkebiskop til stamfar. Biologisk tala verkar det mogeleg . . .

Har så "halve Sunnmøre" ein erkebisp å slekte på også? Det er mangt som tyder på at den siste erkebispen i landet, Olav Engelbrektsson, fekk sonen Engelbrekt I likpreika etter Maren Jørgensdatter Staur i 1685 står erkebisp Olav oppført som far til morfar hennar, som var Engelbrekt Olavsson.

Det verkar noså lite sannsynleg at folk tok feil om noko så aparte som ein katolsk erkebisp å slekte på, men likpreiker frå langt tilbake er ikkje topp pålitelege i alt. Heller ikkje Marens har ord for å vere det. Vi kan likevel sondere og prøve å gradere stoff i mange gamle slektsopprekningar, dersom dei er dei einaste kjeldene vi sit med, eller dei eldste. Og så får vi jamføre med andre kjelder også så langt det går. Det blir tale om underbygging (substantiation), til dels ved hjelp av enkle tommelreglar til hjelp i den prosessen.

1. Kven som var foreldre og besteforeldre, blir jamt hugsa svært godt, jamt over.
2. Olde- og tippoldeforeldre kan det vere så ymist med, men la oss gjette at det som står om dei kan vere godt - når ein finn ut av ulike skrivemåtar av namn og skjer gjennom.
3. Ein gjer også lurt i å vurdere om det blir fortalt om folk langt vekke frå. Folk og forhold som ikkje er nær i tid og rom, risikerer lettare å få forkludra opplysningar, jamt over og kanskje villig vekk.
4. Men det hjelper med skriftlege kjelder å sjekke data opp mot, og kanskje revidere somt.
5. Ein får stø seg på skikkeleg gode indikasjonar (haldepunkt o.a.) - ikkje prov, men samanlagt kan dei "få tyngde, vekt". Ein lyt avvege. Bjørn Jonson Dale fortel til dømes at på Sunnmøre har det heitt at kona til presten i Hjørundfjord, Jørgen Hansson Ribber (ca, 1550-1630) var gift med Karen eller Kassi Engelbrektsdatter. Ho var sonedotter av Olav Engelbrektsson, står det i ei kallsbok som Dale fekk tak i. "I kallsboka" ville seie "offisielt til alvorleg" før. Og offiselle kjelder har jamt over tyngde som historisk dokumentasjon. [Jf. Arkivverket: "[#23712] Erkebiskop Olav Engelbrektson". Innlegg nr. 4, ◦av Bjørn Jonson Dale, frå 28. august 2004.]
6. Uvisse kan vi somtid klare å gradere også. Bjørn Jonsen Dale har til dømes nytta husreglar for slikt i Ørstingar.
7. Samanfattingar av andre kan fortene ein sjekk før ein gir seg til å forme sine eigne. Jamvel tilfang utan dokumentasjonar kan i somme høve sette ein "på sporet" dernest, jamvel om det går fort fram at "det er ein jungel der ute" med mykje rart.

Om lag slik går det an å famle seg fram så ein kan tenke lenge og vel gjennom mangt og redusere tullet, om det då ikkje er tulle ein vil.

Påstandar er i omlaup, ulike framsettingar, og godt prov kan vere mangelvare. Mange ukunnige kan kopiere feil i stort omfang. Men før ein "forfleirar" feil, lønner det seg ofte å jamføre med kva kunnige har fatta og samanfatta, og granske kjelder i den grad ein tør seg til det. Det kan hjelpe, men det krev mykje arbeid.

Terje Sørensen (2014) skriv om eigarane av Storfosen gods og gard, og syner elles til opplysningar om Storfosna i Ørlandsboka, band 1, side 54-179. Ordforklaringar er sette til under teksten:

Hans Ovesen til Søgård var dansk adelsmann. I 1577, då Frederik II (1534-1588) var konge i Danmark-Noreg, fekk han len-tildelingsbrev på bl.a. Bakke klostergods med plikt til å halde seks hestar med utstyr og seks ryttarar "når krig eller feide kjem på". Sjølve klosteret, eit nonnekloster som låg der Bakke gard i Trondheim no ligg, hadde visstnok tilhøyrt benediktinarordenen, men både klosteret og klosterkyrkja blei ødelagde av svenskane i 1564.

Då Hans Ovesen Rød i 1574 inngjekk eit omfattande eigedomsbyte ved å legge ut frå godset sitt i Danmark til vederlag, fekk han hand om ganske mykje jordegods i Trøndelag. Slik blei han eigar av gardane Storfosen, Garten, Kråkvåg, Leksa, Værnes, Terningen, Moldtun, Lade, Devle, Ringve, Åremmen og Lille-Rein. (Dei fem siste av gardane hadde før tilhøyrt Bakke klostergods).

Hans Ovensen Rød var gift med Maren Engelbrektsdotter Rustung, født kring 1555. Ho var dotter av Engelbrekt (Embret) Olavsson (ca.1520 -) og Birgitte Hansdotter Gaas. (Maren var ei sonedatter av den siste katolske erkebispen i Noreg, Olav Engelbrektsson (ca. 1480 - 1538) og dotterdotter av Hans Gaas (1549 - 1578), den andre i rekka av lutherske bispar i Trondheim). Hans Ovesen Rød-Lunov og Maren Engelbrektsdotter budde ei tid på Moldtun. Dei hadde fleire døtrer:
. . . [Else, Birgitte, Mille og Øllegård - og den fjerde,] Øllegård Hansdotter Rød ( -1616) blei gift med lagmann Jørgen Henriksen Staur. Ho arva Storfosen. [mi omsetting frå bokmål, avsnittsinndelingane og uthevingane er lagt til. TK]

[◦Originalen]

Ord

len-tildelingsbrev: Eit dokument om tildeling av eit landområde, kalla eit len. Det heiter forleningsbrev frå gammalt og på dansk. Her er det forklart: Å forlene er å tildele eit landområde som len. Til gjengjeld for lenet plikta lensherren truskap og hjelp til å føre krig til givaren (kongen). Forleningsbrev er dokument der vilkåra for å få len er med.

eigedomsbyte: det same som makeskifte: byte av fast eigedom mot annan fast eigedom.

vederlag: motyting, godtgjersle.

jordegods: stor jordeigedom.

lagmann: dommar i gammal tid. Lovkunnig mann som tolka lova på tinget, avgjorde tvistemål og meir.

Rød og Rød-Lunov Namnet Rød (etter ein avvikande farge på våpenet i forhold til Lunov), blei ikkje brukt av "Rødane" sjølve, fortel danske kjelder. Det vanlegaste i dansk lågadel var å bruke namnet til faren og legge til -søn. Dermed: Hans Ovesen. Ætta var Lunov, står det i den danske adelskaldenderen.

◦Jørgen Henriksson Staur står det også eit konsentrat om. Og han er med på ◦Storfosens eigarliste.

Lade gard, Ringve gard og Devle gard ligg i høgda i landskapet ved Lade Allé i Trondheim. Frå kvar av gardane er det vid utsikt over fjord. Hans Ovesen eigde også

• Leksa (Sør- og Nord-Leksa), Værnes og Åremmen i Agdenes.

• Moldtun (Moldtuen, Moltun) og Terningan (Terningen) i Agdenes til 1995, no i Snillfjord.
• Lille-Rein (Stads-Rein, Rein, Lillerein) i Stadsbygda i Rissa.

• Garten, Kråkvåg og Storfosen i Ørland.

Frå Hans Ovesens danske bakgrunn

Hans Ovesen Rød-Lunov kom frå herregarden Søgård på Thy nordvest på Jylland. Lunovslekta høyrer med til gammal dansk adel, kalla uradel. Og slekta som blir kalla 'Rød' fra Søgård i Thy (dei brukte aldri det namnet om seg sjølve) hadde ei våpen som likna Lunov-våpenet, men i andre fargar, nemleg i sølv og raudt, ikkje sølv og svart. Dei to blir rekna som slekt, og Rød-Lunov er sett inn i stamtavla i Dansk Adels Aarbog (1903) som ei Lunov-grein. Litt dansk:

Slægten Lunov optræder første Gang i Thy i 1492, da Las Johansen til Søgaard (Hill. Herred) findes som Vidne førende Lunov-Vaabnet; i Anetavler kaldes han ogsaa Laurids Lunov.

Søgaard [var] vedblivende i Lunov-Slægtens Eje, indtil den 1574 af Hans Ovesen (Rød), en Sønnesøn af Las Johansen, der havde været Kaptejn i Syvaarskrigen, mageskiftedes til Kongen med Fasen og Moltum i Trondhjem Stift.[◦Nystrup]

"Fasen" = Fosen, og Moltum = Moldtun. Dessutan:

Søgård ejedes 1482 af Las Johansen Rød (af slægten Lunov), 1516 af hans enke Anne Ovesdatter og deres sønner Johan og Ove Lauridsen og svigersønnen Erik Spend. 1540. tilhørte den sidstnævntes enke Anne Rød, 1536 hendes søn Anders Spend, 1532 og 1541 ovenn. Ove Lauridsen Rød, 1572 hans søn Hans Ovesen Rød og 1584 dennes broder Laurids Ovesen Rød." [◦Søgård med bilde]

Her var danske anar tilbake til Hans og Maren, Ove Lauridsen (Lassen) Rød (Lunov) af Søgaard, kjend 1516-1541, gift med Else Nielsdatter (Smalsted); og Las og Anne (nemnd i 1492) i Danmark. ◦Jf. Trap og ◦gravskrifter frå Nors kyrkje i Thisted, der danske slekter "kjem inn av vindauget" - Griis, Grøn, Bagge, Viffert og Rostrup. Mesteparten er forresten også med i Maren Staurs likpreike. Tore H. Vigerust har gjort ho lettare leseleg. [◦Adelsprosjektets likpreike]

Hans Ovesen i boka "Soga um Lade"

Soga um Lade blei skriven av stadsarkivar Anders Todal (1884-1963). Etter nokre frå rader frå tredje kapittelet i boka, kjem heile det fjerde kapittelet av nynorskboka frå 1935. Det er ein liten godbit til alle som stammar frå Hans Ovesen - "halve Sunnmøre", som Bjørn Jonsen Dale (2005 oa.) er inne på med "ein kan seie at nær "halve Sunnmøre" ættar fra han og den lågadelige kona hans". Dale skriv om dotterdottera til Hans Ovesen, Maren Jørgensdatter. Då gjeld det bestefedrane hennar også, mellom andre.

1 Lange: De norske Klostres Historie, 2. utg., s. 218.

{s 38] og var i det heile ein av dei mektigaste mennene nordanfjells i siste tredjeparten av det 16de hundradåret.

Makeskiftebrevet millom kongen og Hans Rød er dagsett Skanderborg den 4. september 1574, same dagen som Rød fekk uppattnya lensbrevet sitt på Bakke kloster.

Vi skal seinare sjå litt meir både på verksemda åt den nye eigaren av Lade, og korleis det gjekk med garden under honom og etterkomarane hans.

. . . {s 39]

4. Hans Oveson Rød

Som alt nemnt gjorde kong Fredrik II og den danske adelsmannen Hans Oveson Rød eit makeskifte av gardar i 1574. 2) Kongen fekk noko jordegods som Hans Rød åtte i Nord-Jylland (i Thy og Vendsyssel), mot at Rød til vederlag fekk ei rekkje gardar kongen åtte 'nordanfjells i Noreg. 3) Tvo av desse var gamle kongsgardar (Stor-Fosna og Moltu), fem hadde erkebispen fyrr ått (Garte, "Krogevod"(?), Leksa, Vernes og Terningen), og fem hadde høyrt til Bakke kloster ("Gram"?, Lille Rein, Ringved, Devle og Lade). Landskylda av desse gardane var i 1574 heile 40 spann

1 Schøning: Reise. Bd. I (T.hjem 1910) s. 8.
2 N.R.R. II s. 45.
3 Ætta Rød høyrde heime i Nors sokn i Thy. Sjå Dansk personal-hist. Tidsskrift I, 1 (Fyrste rekkje, fyrste band) s. 307. Ættegarden heitte Sørgård.

INNSKOTT: Hans Oveson (Rød-Lunow) høyrde til Lunov-ætta. Kva gardane i opprekninga heiter i dag, og kva for kommuner dei ligg i no står ovanfor, unntatt "Gram". Ættegarden hans i Danmark er Søgård [Sjøgard], ikkje Sørgård. - TK

{s 41] 2 øyre, og dertil av Leksa ei halv tunne laks. Vi kann ikkje beinveges samanlikna'" landskylda av gardane Hans Rød gav frå seg, med årsavgifta av dei han fekk att; for landskyldvarene er so ulike. Men vi kann vera tolleg trygge på at kongen ikkje tapte på bytet. Det var lenge fast skikk at kongen kravde dobbelt landskyldverd att, når han bytte frå seg krungods til private. Like vel kunde bytet vera heldigt for privatmannen ogso. Hans Rød fekk soleis ved dette bytet i 1574 eigedomsrett til ei rad med store gardar i Trøndelag. Skulde han framleides vera lensherre i denne landsluten og busett her, so måtte det vera heldigare for honom å eiga jordegods i Trøndelag, enn å ha gardar i Thy og Vendsyssel.

Denne Hans Rød, som soleis vart eigar av Lade i {s. 42] 1574, kjem inn i norsk soge under sjuårsufreden (1563-70). Det ser ut som han upphavleg har vore sjømann eller sjøoffiser. Alt i 1564 var han i Noreg og samla inn pengar og matvarer i Steinvikholm len. Truleg var det fruktene av umframskatten frå 1563 Hans Rød i mars 1564 får til Danmark med 1). I mai 1564 skreiv kongen til Kristian Munk, lensherren på Akershus, at kongen vilde senda skip og krigsfolk til "Nordlandene". "Og efterdi," skreiv kongen, "vi forfare, at os elskelig Hans Ovessøn Rød, vor Mand og Tjener, skal være deromkring vel bekjendt, have vi befalet ham, at han skulde tage til sig nogre vore Undersåtter af Bønderne, og når han formærker vore Skibe ere ankomne, og Folket gjør Angreb, skulde han gjøre et Indfald ind over Fjeldene, og gjøre sin Flid på den Side at gjøre Fienderne Afbræk." 2) Kristian Munk får pålegg um å stydja Hans Rød og "forskaffe ham til Hjælp de fleste Bønder af det Len, du nogenledes kan ombære, at de med forne Hans Ovessøn dem lader bruge imot Fienderne." Instruksjon og ordre kunde visst vore klårare. Brevet er eit greidt vitnemål um kor desorientera kongen og hans næraste rådgjevarar kunde vera um geografiske og militære tilhøve i Noreg.

Det var kongen si meining å få i stand ei folkereising i Trøndelag – kanskje i Nord-Noreg med – mot svenskane, som i februar–mars 1564 hadde vunne heile landsluten med Steinvikholm og Trondheim. Claudius Collart gjekk straks i gang med å leggja både Møre og Nordland under svensk velde. Det gjekk ikkje. Hjelpa kom frå Vestlandet. Æra for at Trøndelag so vidt fort og lett vart norsk att under sjuårsufreden, må ein byta likt millom Eirik Munk og Eirik Rosenkrans. Den siste var organisatoren, den fyrste feltherren.

Um Hans Rød fekk utretta ærendet kongen gav ho-

1 N.R.R. I s. 396.
2 N.R.R. I s. 417.

{s 43] nom, kjenner vi lite til. Men vi veit det kom i stand eit slag folkereising mot svenskane ymse stader i Trøndelag våren 1564. Best kjent er kanskje overfallet på Mats Dalkarl og hans flokk på Garli oppi Soknedal den 7. mai 1564.

Ikkje alle førande menn hadde synt seg like dugande og patriotiske under krigen i Trøndelag i 1564. Kongen var serleg misnøgd med lensherrane Evert Bild og Aksel Gyntersberg; kongen gav deim skulda for den skamlege overgjevinga av Steinvikholm. Det er mest uskyneleg at kongen lét dei sleppa strafflaust å kalla, so utskjemde dei var. Ein liten smikk måtte dei like vel få. Aksel Gyntersberg hadde havt Bakke klostergods til len frå 1560. Men ved nytt lensbrev av 22. juni 1564 vart Hans Rød ettermannen hans. Det er visst ikkje for vågsamt å draga den slutning at forleninga åt Rød i nokon mun var meint som løn for tenesta hans under krigen. Sjølvsagt var det og um å gjera for kongen å ha pålitelege folk i brodden for styringa i Trøndelag under krigen. Både militært og nasjonalt, difor ogso politisk, viste det seg under sjuårsufreden at denne landsluten var eit veikt punkt ved dobbeltmonarkiet Danmark–Noreg.

Personskifte i sjølve førarposten nordanfjells måtte ogso til, tykte kongen. Midsunlars 1564 vart den danske adelsmannen Herluf Skave slottsherre på Steinvikholm, og i september same året fekk han styringa over heile lenet etter Evert Bild, som hadde rømt frå Trøndelag tidleg um våren i 1564.

Det ser ut slik at Hans Rød har stått under Herluf Skave og vore sjef for hermakta nordanfjells i slutten av 1560-åra. I det brevet kongen den 26. august 1566 sende folket i Trøndelag um å Tyda Herluf Skave, segjer han millom anna: "– thi bede vi Eder alle og hver særdeles strengeligen byde, at I rette Eder efter, når forne Herluf Skave os elskelige Hans Ovessøn, vor Mand og Tjener, på vore Vegne tilsiger at skulle lade sig bruge inlod Rigens Fiender, da at være forne Hans {s 44] Ovessøn hørige, lydige og følgagtige imod fornevore og Rigens Fiender, når og hvor Behov gjøres, og Eder derom tilsigendes og befalendes vorder." 1)

Hans Rød må ha late seg "bruka" til gagns, etter kongen si meining. Alt i 1569, altso året fyrr sjuårskrigen slutta, fekk han som len, attåt Bakke klostergods, ein heil dunge med gardar både i Nord- og Sør-Trøndelag." Denne forleninga trong elles ikkje vera fyrst og fremst ein æresskilling. Kongen laut løna hjelparane sine den gongen òg. Når statskassa var tom, lét kongen frå seg jordegods som brukande pant til kravsmennene sine. Soleis gjekk det til at lensherrar og andre høge embetsmenn fekk bygsel- og landskyldretten ei tid til mange gardar som kongen åtte. Denne pantsetjinga av gardar til trygd for ubetalt løn, kalla kongen ogso "forlening".

Det var ikkje berre under krigen 1563-70 at kongen hadde bruk for Hans Rød. Fleire gonger kravde og fekk kongen hans hjelp i vanskelege indrepolitiske saker. Då gauldølene i 1570-åra reiste seg mot lensherren sin, Ludvik Munk, var det Hans Rød som av kongen vart kalla til å slå ned uppreisten og fanga føraren for gauldals-bøndene, Rolv på Lynge, som saman med næraste lagsmennene sine hadde vorte dømde frå livet i Trondheim i 1574. 3)

Ein skulde ha venta at lensherren sjølv hadde vore næraste mannen til å eksekvera domen over Rolv Lynge og lagsmennene hans. Men kongen valde som sagt Hans Rød til å setja lagtingsdomen av 1574 i verk. 4) Og det gjorde Hans Rød som ein kar! Det vart open strid og mannefall, serleg på bøndene si side. Rolv Lynge og fire andre gauldøler vart fanga og retta. Tre år etter reiste enkjene til desse fem uppreistmen-

1 N.R.R. I s. 521.
2 N.R.R. I s. 618.
3 N. H. D. 1578 s. 230 fg.
4 N.R.R. II s. 149. I kongebrevet til Rød um denne saka, står elles at uppreistet var i Gudbrandsdal!

{s 45] nene sak mot Hans Rød for ein herredag i Trondheim i 1578. Denne herredagen sa domen over gauldølene i 1574 for ugild å vera. Etter dette skulde ein ha venta at Hans Rød 6g hadde fått seg ein smikk, so mykje meir som den ordren kongen gav honom den 27. januar 1575 um å gå mot gauldølene, berre gjekk ut på at Hans Rød skulde fanga Rolv på Lynge og tre, fire andre av dei "første og største Stiftere til sådant Oprør".

Men Hans Rød slapp, so vidt ein kann sjå, heilt undan dasken denne gongen. Lensherre Ludvik Munk måtte derimot fyrebils ut med ei skadebot åt dei fem enkjene, på til saman 220 dalar. 1)

Den same Hans Rød var i det heile ein lydig kongstenar og lét seg bruka til hin kanten – mot embets-standet – òg. Vi skal sjå eit døme på det.

Då Kristian IV vel hadde vorte myndig i 1590-åra, sette han seg fyre å halda lensherrar og futar i øyro. Rådbota kongen til vanleg fann når han trudde bøndene leid urett, var å stemna embetsmenn som bøndene hadde klaga på, inn for ein "herredag" vi kallar. Ein slik vart halden i Trondheim i 1597. Lensherre i Trøndelag den gongen var framleides den illgjetne Ludvik Munk. Millom futane hans var det tvo stykke bøndene serleg mislikte. Det var Hartvik Madsson, som folket i Overhalla (i Namdal) hadde klaga på, og so futen i Jemteland, Søren Sørenson. Båe desse futane vilde kongen ha for herredagen i 1597. I juni 1596 sende han ordre både til Hans Rød og til lagmannen i Trondheim, Henrik Jørgenson Staur, at dei skulde fengsla eller på annan måte sikra seg Namdalsfuten. Og 17. september same året gjekk det liknande kongebod til Rød åleine um å hekta Jemtelands-futen. 3) Båe desse bondeplagarane møtte på herredagen og måtte svara på ei rad med klagemål. –

På denne same herredagen i 1597 vart, som fyrr er

1 N. H. D. 1578 s. 228.
2 N.R.R. III s. 425.
3 N.R.R. III s. 436.

{s 46] sagt, ogso saka millom lensherre Ludvik Munk og gauldalsbøndene endeleg upp- og avgjord. Det synte seg under handsaminga av denne saka at Hans Rød grundig hadde sett støkken i bøndene. Dei hadde nemleg sendt honom "i schenk" ein kjel – truleg av kopar – som tok heile tolv tunner. Dei hadde late kjelen "føre udi hans gårdt, hannorn uviterlig, hvilken hand nu for rette ved hans egit bud godvilligen thilbød at forschaffe thennom".

So hardt som Hans Rød må ha gått fram i denne saka, kann ein segja at han slapp billeg frå det. Ludvik Munk fekk anna å vita, endå han nok hadde freista køyra Hans Rød framum seg i striden. 1)

Lensherre Jacob Trolle, som førde saka mot Ludvik Munk i 1597, nemner soleis i innlegget sitt det kongebrevet Hans Rød hadde fått i 1575 um å fanga Rolv Lynge og dei andre førarane for uppreisten i Gauldal. Trolle hevda at "thet konge breff, som var udschreffuen till Hans Offesen der om, kand aff ingen andens befordring vere frembkommen end aff Lodvigs (dvs. Ludvik Munks) som haffde lehnit, fordi hand icke sellf ville brende sig ther på –" 2)

Vi får det inntrykket når vi granskar desse ting, at Hans Rød i minsto slett ikkje var redd for "å brenna" seg.

Det syner seg av ymse som har vorte protokollera på denne same herredagen i 1597, at Hans Rød har havt hus i Trondheim, og at han ofte har vore til stades i rådstoveretten sine møte og dryft rettssaker saman med lagmann, borgarmeister og rådmenn. 3) Ogso i kapitelsretten sine møte har han vore til stades. 4) Han kalla seg nok "Hans Offesen til Fousen" (dvs. Stor-Fosna) når han i 1580- og 90-åra skreiv namnet sitt. Men for det

1 Sjå Halvdan Koht: Norsk bondereising s. 83 fg.
2 N. H. D. 1. rekke IV–VI s. 32.
3 Smst. S. 53.
4 Smst. s. 78.

{s 47] er det ikkje sikkert han budde på Stor-Fosna tidare eller lenger enn han var i byen eller på Lade.

Som offentleg mann verkar Hans Rød handlefør og rådsnar. Han måtte leggja seg burti mange flokute saker, og tilhøva då han levde, skaffa menn som honom mange vanskar. Men han greidde seg utruleg handfritt [leikande lett] frå alt saman. Den lange tida kongen lét honom sitja med same lenet, viser at Hans Rød hadde tillit på høgaste hald. Berre ein gong, i 1585, fekk lensherren i Trondheim pålegg um å krevja inn hos Hans Rød restansane av "uviss rente" for Bakke klostergods. Men attum den ordren ligg ikkje mistillit til lensherren, berre ei ny administrativ ordning med skatteuppkrevjinga. 1)

Um privatpersonen Hans Rød segjer ikkje kjeldene våre sers mykje. Men eit par brev frå riksstyret til honom i 1590-åra gjev som ein liten glytt inn i heimelivet hans, og difor tek vi dei med her.

I 1594 hadde Rød skrive til regjeringsrådet og bede um at dei tre døtterne hans måtte få erverett til jordegodset faren kom til å lata etter seg. Han hadde fortalt i dette brevet at han nokre år fyreåt hadde gift seg med ei "ufri" (dvs. ikkje adeleg) kvinne, som hadde passa honom under sjukdom. Med den same kvinna hadde han fyre giftarmålet havt tre døtter. Etter dei privilegia som den norske adelen hadde fått under kongehyllinga i Oslo i 1591, hadde ikkje slike "halv-adelige" born arverett til jordegods etter faren sin. Søkjaren upplyste at han ingen andre nærskylde ervingar hadde enn døtterne. Regjeringsrådet torde i 1594 ikkje brigda hyllingsbrevet – vilde vel heller ikkje – og ga nei til svar. 2)

Men i 1596 søkte Hans Rød på ny frisk. No hadde Kristian IV sjølv teke styringa, og han var ikkje redd for å "eta i seg" eigne ord og eidar. Døtterne til Hans Rød fekk erverett etter far sin. Tvo av dei var alt då

1 N.R.R. I, s. 639.
2 N.R.R. III s. 359.

{s 48] gifte med adelsmenn, står det i kongebrevet um denne saka. 1)

At det verkeleg lukkast for Hans Rød å få kongen til å "nobilitera" dei tre døtterne sine når mora var "ufri", er eit sterkt prov for at han stod seg godt hos "landsens herre og fader".

Hans Rød fekk siste gong brev på Bakke klosterlen 12. april 1597, og det galdt for året 1597-98. Den 18. november 1599 var han død, for då skreiv kongen under på lensbrev åt ettermannen Laurits Kruse, som skulde ha Bakke kloster "med vist og uvist, eftersom afgangne Hans Offesøn Rød det tilforn havt haver." 2)

Hans Rød og kona vart båe gravlagde under golvet i langkoret i Nidaros Domkyrkje. Då Lorentz D. Klüwer i 1815, etter uppmoding av Vitskapsselskapet i Trondheim, millom anna ogso leita etter graver under golvet i domen, fann han gravkjellaren åt herren til Lade og Stor-Fosna under søre helvta av korgolvet, like ved troppa upp til høgkoret.

I ein gravkvelving Klüwer fann der, sto tvo trekister. På loket av den eine var fest ei koparplate med våpnet både til fars- og morsætta åt Hans Rød, og dertil ei onnor plate med ei latinsk innskrift, som millom anna fortalde um "nobiliteringa" av døtterne til Hans Rød. På den andre kista fann Klüwer ei tinplate med denne innskrifta: "Marine Embrigtzdatter, død på Foxem 1601." Dette er altso namnet på den "ufrie" kvinna som Hans Rød var gift med i 1594. Det har vore skrive at kona hans var sonedotter til den siste erkebispen i Nidaros, Olav Engelbrektson, som skulde havt ein son heitte Engelbrekt. 3) Dette kann høva godt nok med innskrifta på kista til kona åt Hans Rød. At Olav Engelbrektson var katolsk prelat, forbyd oss ikkje å tenkja oss honom som farfar til husfrua på Stor-Fosna sistpå

1 N.R.R. III s. 437.
2 Smst. s. 586.
3 Sjå L. Daae: En Krønike om Erkebiskopperne i Nidaros s. 200. I "Festskrift udgivet i Anledning Trondhjems 900 Aars Jubilæum".

{s 49] 1500-talet. Men kjelda er heller veik*, so upplysningane får stå for sitt eige verd.'

Etter den nemnde gravskrifta døydde altso Marine Rød på Stor-Fosna i 1601. Der må ho difor havt heimen sin. Men som vi fyrr har set, åtte Hans Rød ogso hus i Trondheim. Truleg har han bygsla burt Lade, som visseleg vart verande hans eigedom so lenge han levde.

[Anders Todal. Soga um Lade, s 37-38, 40-49]

*Kjelda er styrkt. Jf. funna til Bjørn Jonson Dale (ovanfor). - TK

Staur-adel

Maren Jørgensdotter Staur

Så kjem noko ut frå Maren Jørgensdotter, dotterdottera til Hans Ovesen, og baketter:

Frå ein gong på 1500-talet til kring 1600 var Maren Jørgensdotter Staur (1606-85) "frå Trondheim" gift med Karsten Jonsson Randall frå Bergen. Dei busette seg på Førde-garden i Volda. Trondheim var i den tida eit stort embetsdistrikt, og ikkje berre byen Nidaros. [Busetnadssoga for Volda, band 3, s 274-76]

Maren og somme anar ho hadde, sokna til det store Trondheimslenet. Mor henner arva Storfosen gard og gods - far hennar blei eigar av godset også.

Morfar hennar, Hans Ovesen Rød-Lunov, eigde også Lade, Devle, Ringve og Bakke klostergods - kjente Trondheimsgardar - og eitkvart anna (sjå ovanfor).

Setegarden til farfaren hennar blei Bremsnes på Averøya, Nordmøre, i ei tid då Nordmøre var del av lenet. Før det skreiv oldefar hennar, Jørgen Henriksson, seg ei tid til Bakke (i Nidaros) før setegarden hans blei Nervik (nok også i Trøndelag). Detaljar:

Far hennar, Jørgen Henriksson Staur den yngre, var lagmann [dommar]. Han gifta seg med Øllegård Hansdatter Rød, og blei eigar av Storfosen Gods i Ørland kommune. Far til Øllegård var Hans Ovensen Rød-Lunov. Han hadde bytt eigedom i Vest-Danmark med kongen. Då fekk Hans mange eigedommar langs Trondheimsleia - på Fosenhalvøya, mellom anna - og i det som no er Trondheim (Lade, Ringve, og meir) [◦Meir]

Farfar hennar, Henrik Jørgensson Staur - kjent 1575–1609 - var lagmann i Trondheim 1589–1609, og dessutan over Jemtland frå 6. desember 1596. Han var gift med Adelus Andersdotter Benkestokk, står det i Marens anetavle. 1575 fekk han gardane Bremsnes og Folland på Averøy av kongen etter å ha vore med i krigen mot Sverige i 1563-1570. [◦Meir]

Oldefar hennar var Jørgen Henriksson Staur den eldre - kjent 1525–1560. Han var adla (i 1527), og skreiv seg ei tid til Bakke (i Trondheim by, men setegarden hans blei Nervik (vel i Trøndelag). [◦Staurforhold]

Staurskjoldet

TIL DETTE: Det har vore mykje uklart og uavklara om Staur-adelen. Somme har til dømes halde på at Jørgen Staur den yngre ikkje var Henriksson, men Pedersson. Den oppfatninga har ikkje den eller dei som har skrive lokalhistoriewikis artiklar om Jørgen d.e. og Henrik Staur (lenker står ovanfor). I ein artikkelserie over eigarar av Storfosen gods og gard, er Jørgen Staur d.y. med, saman med koner, barn og anna slekt, og blir omtala som son av Henrik.

Staurfolket "frå Trondheim" er somtid "frå Averøya" og somtid andre stadar

Frå 1503 var Noreg inndelt i fire hovudlen: Akershus, Båhus, Bergenhus og Trondheim. Trondheim hovedlen omfatta opphavleg Nord-Noreg, men midt i 1540-åra blei Nord-Noreg lagt under Bergenhus. Omkring 1560 femna Trondheim len dermed over desse underlena: Romsdal, Jemtland og Herjedalen. Hovudlenet femna over dagens Sør- og Nord-Trøndelag, og dessutan Nordmøre.

Etter reformasjonen i 1537 tok danske lensherrar seg inn i Erkebispegarden i Trondheim stad og hadde Erkebispegarden som hovudsete i 150 år. Dei språk-mishandla 'Trondheims len' til 'Trondhjems len'. [Jf. Wikipedia, s.v. "Trondhjems len"]

Lita anerekke

Fleire data, med ektemakar og anna, står her: [◦Søk]

Olav Engelbrektsson

Våpen-variant (noko forenkla)

Den siste katolske erkebispen i landet står det artiklar om i mange gode kjelder. SNL er ei av dei. [SNL, sv. "Olav Engelbrektsson"] Det har vore diskusjon om Olav var lågadeleg eller av rik bondeslekt. Somme meiner det siste. [WP og SNL, sv. "Olav Engelbrektsson"]

Opplysningar om Olav som far, kjem berre sjeldan opp i dagen i offisielle kjelder om han. Då får vi vege indisium og dokument. Historikaren Bjørn Jonsson Dale høyrer med til dei som meiner det er godt mogeleg at den siste norske erkebispen var far, og fann indikasjonar på enkelte forhold rundt det også i ei offisiell kjelde (ovanfor). Marens likpreike (eit gammalt dokument) setter også opp at Olav var far, og fortel kva sonen heitte, og ei sonedotter. Så det finst to kjelder.

Det står også i Terje Sørensens artikkel (jf. omsettinga mi) at den katolske erkebispen Olav Engelbrektsson (ca. 1480–1538) fekk sonen Engelbrekt Olavsson med fru Maren Pedersdotter Schanke (ca. 1500-), begge adelege. Det er skrive ein del om det hopehavet. Somme fortel dei var gifte (som Roger de Robelin i Skanke ätten [1995:395]), andre fortel ikkje noko om giftemål dei imellom. Dei to kan ha hatt fleire barn i lag.

Steg for steg vidare kjem vi så til "nær halve Sunnmøre" - kor truverdig kan det vere?

Ein kan gi seg til å sortere relevante fakta og kjelder ifrå tru, og sjå kva ein endar opp med. For "nær halve Sunnmøre" er det grei skuring tilbake til ekteparet Maren Jørgensdotter Staur og Karsten Jonsson Randell med adresse Volda - ut frå Busetnadssoge for Volda, band 1. (Kjelland ofl, 2002).

Vidare til foreldra til Maren - til Jørgen Staur den yngre og Øllegård Hansdotter - er det også grei skuring. Men så står det vidare i likpreika til Maren Jørgensdotter at Øllegård var dotter til Maren Engelbrektsdatter Rustung (ca. 1555- ), som var dotter til Engelbrekt (Embret) Olavsson (ca.1520 -), son av erkebisp Olav Engebretson.

• "Ja", meiner somme, "slik står det, sann."
• "Tja", tenker andre, "det verkar ikkje truleg nok, sidan erkebispane ikkje har lov til å få barn." Kontra det: Somme katolske geistlege har etterslekt likevel. Katolske geistlege - medrekna pavar og kardinalar - gjorde seg godt kjende for farskap før og på 1500-talet. Det er bøker om korleis fleire pavar tedde seg, og dei var ikkje aleine om alt.
• Og i den tredje gruppa er den gjennomgåande haldninga til problemet om lag slik: "No ja, det er mogeleg, både biologisk, juridisk og sosialt under forholda som rådde. Dama til katolske prestar fekk godt ry tilmed i dei tidene i Noreg. Magister Amund i norsk prestehistorie har synt det klart for oss."

I dagens katolske kyrkje blir elles ettermælet til erkebisp Olav heidra på mange måtar:

Olav Engelbrektsson fikk i oppgave å føre den tyngste og vanskeligste striden . . . En strid for selvstendighet da landet var tommere for militærmakt enn noen gang. Olav Engelbrektsson var en kirkens mann og førte striden som kirkemann. Politikken hans var nok nasjonal, men først og fremst katolsk. . . . Og likevel taler alle vitnemål fra samtiden om en elskverdig og vinnende mann. Gode venner og varme vitnemål om takknemlighet har vi fra hans unge år i Rostock, og det fra mange dugelige og kjente menn. Han var en klok mann, lærd og høyt kultivert. Ser man Olav Engelbrektsson mot sin norske samtid, blir han . . . en ensom mann.

Dei skriv jamt over vel om sine, sjølv om Olav gav ordrer til eit par drap i kampen også. "Små feil kan kanskje alle gjere." Alt det katolske kultiverte kan klare -

Meir tilfang: [WP, sv. "Olav Engelbrektsson" SNL, sv. "Olav Engelbrektsson"; Den katolske kyrkja: "Olav Engelbrektsson (1523-1537)]

Enden på visa: Eg finn det rettast å ta han med i anerekka vår av fleire gode grunnar: Ei gammal kjelde har han med - og farskapet var ifrå ei tid då det blei tatt lett på kravet om ikkje å gifte seg og få barn også om ein var katolsk geistleg. Og dessutan: Minnet om Olav ruva i lang tid, folk hugsa gjerne slektskap før, så opplysningane om farskap kan godt vere rette. Og det finst verre å komme ut av skapet med for ein katolikk enn erkebispfarskap eller pavefarskap. Somme kjelder har elles med at Olav og Maren gifta seg - ikkje berre fekk barn i lag -, for eksempel fortel Roger de Robelin det i boka Skanke ätten [1995:395]

Det finst iallfall samanfatningar med nettopp slike linjer som står i Marens likpreike. Avvegingar gir: Farskapen ser ut til å vere reell, og oppfatninga blir også styrkt av Bjørn Jonsen Dale (ovanfor) - det verkar klokt at det kjem fram. Eg har derfor "vege inn erkebisp Olav" mellom anane våre så langt: ein elskverdig, høgt kultivert bestillingsmord-erkebisp i Nord-Europa.

Olav Tryggvasson

Over sentrum i Trondheim står Olav Tryggvasson på ein ruvande sokkel. Olav I Tryggvason (rundt 968-1000) var son av Tryggve Olavsson, småkonge i Vika. Av Snorre blir Tryggve kalla barnebarn av kong Harald I Hårfagre. Men det skal ein tvile på, meiner Jo Rune Ugulen i "Norske kongar", og fortel at presten og historikaren Adam av Bremen (d. ca. 1080) reknar Olav som soneson av Håkon Ladejarl. Adam er ei av dei eldste kjeldene vi har, utan at det er sagt at han er mykje påliteleg, han heller. [1]

I den gamle Aspa-ætta har det vore ein sterk munnleg tradisjon ifrå mellomalderen om å stamme direkte frå Olav Tryggvasson. Som tilhøva er i dag, kan ein neppe prove tradisjonen er feil og heller ikkje at han stemmer. Så får ein vurdere sannsyn, som for eksempel: "Kor truverdig var to til fire hundre års munnleg overlevering i ei norsk adelsslekt?" Enda meir nøgd kan ein bli over rette svar på: "Kva er slektslinja?" Om ikkje ein finn ubroten linje, finn ein bitar av ei slik linje i dag? Om ikkje ein finn bitar, finst det kanskje indisium på bitar? Eg har funne eitt slikt indisium. Det er stjerne(r) eit våpenskjold til ein forfar i Aspaætta. Meir om slikt kjem lenger nede i teksten her.

Ein ser kanskje sidevegs til professor Knut Liestøl for å sondere i slike spørsmål, for han undersøkte i si tid i kva grad munnlege overleveringar i Råbyggjelaget har blitt rett traderte (overleverte) over lang tid, over mange hundre år. "Soga varierar ikkje så mykje i dei historiske fakta, i dei einskilde data", skriv han (1922:156).

Jamvel om munnlege overleveringar kan vere godt rette, kjem ein vanskelig klar av gjettverk. I den grad ein ikkje får fakta på bordet, famlar ein i skodde (sjå Olav på sokkelen sin). Det er visst noko "skoddedis" rundt Olav Tryggvasson. Men Spesialitet Norge kvir seg likevel ikkje for å marknadsføre tingvollostar ved hjelp av "den store Aspa-ætta", som kan stamme frå Kong Olav I. Vi finn: "◦Aslak Jonsson, trolig etterkommer av Olav Tryggvason."

Er kanskje lokalpatriotiske marknadførarar pålitelege når det kjem til norsk historie? Kanskje ja eller likså godt tja.

Men Gerhard Schønning (1722-80) då, som blei "professor i veltalenhet og historie", og reiste rundt på Nordmøre ca 1772 - 1773, og vitja hovudgarden på Aspa i 1773, kan han seie noko vettig i eit høve som dette? Tja, det er ikkje i tittelen vettet sit. Men han stadfestar ein munnleg slektstradisjon for over 200 år sidan. Og han stadfestar at han ikkje kjende til skriftlige prov på noko slikt samband:

Aspen, der i lang Tiid har været beboet af Bonde Familie, som paastaar sig at nedstamme fra den Norske Konge Oluf Trygvesøn, og har derfor . . . i senere Tiider givit sig det Tilnavn Trygge. Jeg har giennemseet de gamle Pergament-Breve og Papirer, som endnu findes paa Gaarden Aspen. Af dem kan sees, at Familien i forige Tiider har været riig, og besiddet anseeligt Jordegods, man ser og, at den har staaet i et Slags Connexion eller Forvantskab med den udvalgte Trondhiemske Erkebisp Oluf Throndsen, men om den foregivne Konge-Herkomst findes slet intet -".

No høyrer det med å vurdere kor pålitelege kjeldene er innan visse rammer. Gerhard Schønning, til dømes, kor pålitelig var Noregs første profesjonelle historikar som meinte at dei edlaste forfedrane våre helst ville bu høgt til vêrs? Han meinte ein burde følge dette idealet. "Elles vil barna våre ende som dvergar", åtvara han. – Det kan bli feil for nokon kvar om fakta ikkje stør kongstanken og ein drar forhasta og galne slutningar. Men kanskje godt skolerte folk kan gi hjelp. Kloke med eller utan offentleg skolegang, mellom andre.

Foreldra til dei tre Aspa-brørne var mest truleg Trond Toraldsson "Smørhatt" (omtala 1410–20) og Joran [Jorun] Aslaksdotter (daud 1443). [Aspa-seminaret, s. 15; Store norske leksikon, s.v. "Olav Trondsson"]. Toralde "Smørhatt" har vi opplysningar om. [Toralde "Smørhatt"]. Vi får denne rekka, dersom historikarane Tore H. Vigerust og Bjørn Jonson Dale har rett:

Tore H. Vigerust skriv:

Gunnar Toraldesson Kanes (kjent 1398-1414) far (Toralde Gunnarsson, kjent 1366-69) og *mulige* farfar (Gunnar Toraldesson Hvit) bodde begge i Norge. ([#46347] Kane - ætt og gods (1398-1535), nr. 21. [◦Lenke]

Eit stykke på veg bakover i tid kjem ein. Tore Vigerust sonderte i kva grad Smørhattane kunne koplast til den norske Drot(t)ningætta i Bohuslen - ei vanskeleg dokumenterbar ætt, får eg nok legge til med støtte i ein kjeldekritisk artikkel. [◦Drottningsläkten]

Tore Vigerust (1955-2010) skreiv dette ut frå kjennskap til våpenskjold og anna: den 20. januar 2010:

Norske våpenbøker fra tiden omkring 1600 og fremover til 1700-tallet inneholder flere våpen fra slekten Drottning. Det vanligste viser Jon Drottnings våpen med tre sidestilte gullkroner i blått felt. På hjelmen tre sidestilte gullkroner.

Ridderen og norsk riksråd herr Toralde Sigurdsson, kalt Toralde Smørhatt (kjent 1385-1400, dca 1403) førte i seglet et våpen med lilje omgitt av to kroner. Hans datter fru Kristina Toraldesdotter døde ca 1460 som enke på gården Fet i Hafslo sogn i Luster i Sogn (Vestlandet). På 1580-tallet ble det avmalt en stor skjoldsamling på denne gården Fet. Ett av våpnene, som bør vise våpnet til denne nevnte fru Kristina, viser en gull-lilje omgitt av to gullkroner på blå bunn, med tre sidestilte gullkroner på hjelmen. På dette heraldiske grunnlaget, og fordi herr Toralde selv og hans slekt eide gods i Båhuslen, antar jeg at herr Toralde selv, eller hans frue, stammer fra slekten Drottning. Det er skrevet svært mye i Norge om herr Toraldes etterkommere (som det nå er mange titusener av), jevnfør f.eks rapporten "Aspa-seminaret" 1997, som jeg selv har redigert (selges av Norsk slektshistorisk forening). Herr Toraldes to fruer er kjent i kildene, også den ene av hans svigerfedre (Roar Roarsson). Hans kjente eiendom i Båhuslen lå i nåværende Strömstad kommun. Sønnen, væpneren Ivar Smørhatt (Toraldesson) er bl.a kjent som besegler av vitnesbrev på Båhus slott (ca 1414 m fl), sammen med adelspersoner som utelukkende hører hjemme i det sørligste Båhuslen (bl.a Hisingen), hvilket også viser tilknytningen til Båhuslen.

Et annet av våpnene som viser til Drottning, inneholder som hjelmtegn en kvinne med krone på hodet, mens våpenbildet er en plog (om jeg erindrer det rett).

(Meddelandet ändrat av Vigerust 2010-01-20 11:11 [Språket er litt flikka til i ettertid ved meg. Lenka til originalen er ovanfor. TK)

Stort lenger vil eg ikkje gå her. Det er mange krinkelkrokar i forskinga og spekulasjonane og påstandane rundt Aspa-ætta i DIS slektsforum i høvet. Det flyt ut så ein kan bli ganske lei, ikkje heilt ulikt slik det kjennast å gå i sekkedye, gjørmehol. Det kan vere som det vere vil.

Og same kva og åkkesom, vikingkongen Olav har fått æra av å kallast grunnleggar av Trondheim.

Olav Tryggvason har fått ein spesiell plass blant dei norske kongane i vikingtida. Som krigarkonge står han fram som ein lysande helteskikkelse.

I forhold til kor lite ein eigentleg visste om Olav også i mellomalderen, er soga om han merkeleg omfangsrik. Det har samanheng med at Olav blei ein litterær hovudperson, ikkje minst på Island. Her ruva han.

Kongesogene framhevar dessutan at han var ætling av Harald Hårfagre . . . Men ættlinja er usikker . . .

I Trøndelag skal Olav ha grunnlagt Nidaros [omdøypt til Trondheim seinare], venteleg som vidareutvikling av ein noko eldre strandstad.

[Utdrag frå Store norske leksikon, s.v. "Olav Tryggvason". Mi omsetting]

Snorre Sturlason har skrive "Soga om Olav Tryggvason". Ho står å lese på engelsk her.