• Bukolla
• Mannen utpå øya

Bukolla

Ein mann og ei kone i ei hytte hadde ein son dei ikkje var glad i, og ei ku som heitte Bukolla. Ein gong kalva kua, og kona sat hos ho mens det gjekk føre seg. Like etter, då kua hadde komme seg litt, gjekk kona inn i hytta. Ho kom ut att straks, men då var kua vekk.

Mannen og kona gjekk ut og leita etter kua, men laut gi opp. No var dei harme, og sende guten av stad og sa at dei ikkje ville sjå han att før han kom med kua. Han fekk med mat og nye skor, og så drog han av stad ut i det blå.

Guten gjekk lenge, lenge, før han sette seg og tok til å ete niste. Så sa han ut i vêret, "Raut no, Bukolla, om du enno er i live."

Då høyrde han kua raute langt, langt vekke. Han gjekk i den retninga rauta kom ifrå, og lenge, lenge gjekk han. Så sette han seg ned for å ete meir, og sa enda ein gong ut i vêret: "Raut no, Bukolla, om du enno er i live."

Så høyrde han kua raute, litt nærare enn førre gongen. Han gjekk vidare i retning av lyden. Lenge, lenge gjekk han, heilt til han kom til ei høg skråning. Der sette han seg for å ete og sa i det same, "Raut no, Bukolla, om du enno er i live."

Då høyrde han kua raute nedanfor føtene hans. Han kleiv ned skråninga og oppdaga ei svær hòle inni skråninga. Han gjekk inn og der stod Bukolla tjora i ein bås i hòla. Guten løyste kua med det same og gjekk ut av hòla med ho og gav seg i veg heimetter.

Då dei hadde komme eit stykke på veg, såg han det kom ei diger trollkjerring og ei trolljente etter han. Den store trollkjerringa tok så store steg at ho snart ville nå han att. Så sa han, "Kva skal vi gjere no, Bukolla?"

Kua sa, "Ta eit hår frå halen min og legg det på marka."

Det gjorde guten. Så sa kua til håret, "Bli til ei elv så stor at ingen kjem over utan fuglane."

Med det same blei håret til ei elv. Då trollkjerringa kom til elva, sa ho, "Så lett skal du ikkje sleppe unna, gut." Ho vende seg til den vesle trollkjerringa og sa, "Spring heim og hent storoksen til far."

Trolljenta sprang og kom att med den digre oksen, og han drakk opp heile elva.

No forstod guten at trollkjerringa snart ville nå dei att, for ho kunne ta så store steg. Så sa han, "Kva skal vi no gjere, Bukolla?"

"Ta enda eit hår frå halen min og legg det på marka", sa kua. Så sa ho til hårstrået: "Bli til eit berg så høgt at ingen kjem over utan fuglane."

Dermed blei håret til eit berg. Det var så høgt at guten ikkje såg anna enn himmelen over det.

Då trollkjerringa kom til berget, sa ho, "Så lett skal dei ikkje sleppe unna." Ho vende seg til trolljenta att og sa, "Hent det digre boret til far."

Trolljenta gjekk og kom attende med boret, og trollkjerringa gav seg til å bore hòl i berget. Men ho blei for utolmodig då ho kunne sjå igjennom, og masa seg inn i hòlet. Det var så trongt at ho sette seg fast, og det enda med at ho blei til stein i hòlet.

Men guten kom heim med Bukolla, og det var også mannen og kona glade for.

Mannen utpå øya

Seint ein haust drog menn ut på fiskefangst ved Lirøy i Ryskefjorden. Dei hadde ei nokså rommeleg bu der ute, og der lagra dei fisk dei salta og tørka i tida dei var vekke heimanfrå.

Ein dag slo vêret om. Det varte og rakk før det blei godt sjøvêr att, men til slutt kom det. Mennene meinte då at det kunne vere moro å gå ut på den ytste spissen av øya for å sjå om noko kunne ha drive i land under det harde vêret. Ein av mennene, som arbeidde for bispen på heimstaden, sa han kunne gjere det mens dei andre leste fisken. Han tok av stad, og dei andre bar ut til båten.

Men brått blei havet så opprøyrt at dei berre med nød og neppe fekk fisken om bord. Dei drog alle ut til båten og venta på mannen. Men då han kom, var det blitt umogeleg å få han om bord på grunn av brot og brenning. Dei ropte til han at han måtte vente til dei kunne hente han neste dag dersom det var vêr til å segle i då. Dei sette så kursen mot land mens han stod hjelpelaus attende. For no var det blitt vintervêr, og det gjekk berre sjeldan å komme seg ut til Lirøya slik vêret pla vere på den tida av året.

Mannen gjekk til hytta og blei der til kvelden. Han var fortvila. Då gjekk han ut. Vel ute såg han ei stjerne, men sidan det var overskya og tett skydekke, kunne det ikkje vere ei stjerne likevel. Han skunda seg no mot dette lyset, heilt til han kom til eit hus. Der inne var det nokon som sa med lys stemme:

"Ja, jenter, hent inn den stakkars mannen som blei etterlaten på øya i dag, for eg vil ikkje at han skal døy framfor døra mi."

Straks kom ei jente ut til mannen og førte han inn. Ho tok han med opp ei høg trapp til eit vakkert rom. Der var det mange fagre kvinner. Han helste på dei som best han kunne, og dei helste attende.

Neste dag skulle det vere dans, og den venaste av kvinnene som han hadde helst på, kom til han med vin og mat og forskjellig anna, og bad han om ikkje å sjå på mens tilstellinga gjekk føyre seg. Så helste ho farvel og gjekk ut.

Mannen kika likevel ut då musikken tok til. Der såg han mange som dansa og spela på mange slags instrument. Og midt mellom dei var ein mann med krone på hovudet og ei kvinne på kvar side. No torde ikkje mannen sjå meir og fjerna seg frå vindauget.

Dansen stod på til kvelden. Då tilstellinga var slutt, kom kvinna inn til han og sa at ho nok hadde sett han kika, men ho trudde ikkje at kongen, far hennar, hadde sett det. Så gjekk tida til nyttår utan at det hende noko særleg.

Nyttårskvelden kom ho til han igjen og sa at neste dag skulle ho av stad og sjå på dansen med far sin, og at mannen ikkje måtte vere så nyfiken som sist, men halde ord og ikkje sjå ut. Mannen sa han ville prøve, men korleis det no gjekk til, kika han likevel ei ørlita stund ut på dei som dansa.

Då det blei kvelden, kom kvinna inn til han og klandra han for å ha svikta ho. Men det enda ikkje vennskapen mellom dei, for ho var like god mot han som før.

Så gjekk vinteren og det blei påske. Påskemorgonen kom ho til han og gav han god mat og drikke, og gjekk ut for å ta del i den store dansetilstellinga den dagen. Mannen sat inne og høyrde fest og musikk som før. Til sist kunne han ikkje dy seg: han gjekk inn i eit anna rom og kika ut bitte lite grann, og trudde ingen hadde sett han.

Men kvinna kom inn til han om kvelden etter tilstellinga og var sint på han for at han hadde svikta ho som før, for no var ho ikkje viss på om far hennar, kongen, visste noko om kven ho hadde buande hos seg.

Så kom første sommardagen, den dagen folk drog frå land og til øya for å fiske. Dei ville då kunne ta han heim. Kvinna kom til mannen grytidleg og bad han dra ned til hytta før nokon kom til øya. Ho sa dessutan at sidan ho hadde halde liv i han vinteren gjennom, måtte han vedgå han var far til barnet ho bar med han. For det kunne koste ho livet om ho ikkje kunne fortelje kva som var faren; då ville far hennar la ho drepe. Men dersom ho kunne seie kven faren var, ville han ikkje drepe ho, og ho ville ikkje krevje anna av mannen enn at han var trufast mot ho i denne saka.

Mannen lovde dette, tok farvel med ho, og takka for alle velgjerningane hennar. Han kom ikkje langt av garde mot hytta før han måtte sjå seg attende, men då såg han ikkje anna enn klipper og stein. Så gjekk han til hytta.

Vêret var mildt, og det gjekk ikkje lang tid før han såg ein båt komme frå land. Då båtfolket kom til øya, kom han imot dei. Dei blei forferda og spurde om han var det same som hadde blitt att om hausten året før.

"Ja", sa han, "det er eg."

Ingen kunne forstå korleis han hadde klart å overleve. Han sa berre at tang og tare ikkje var verre mat enn vassgraut.*

Så ein søndag seint på sommaren då folk var i kyrkja, stod med eitt ei storarta utført vogge ved altaret. Det var ingen menneske å sjå rundt vogga, sjølv om ho gynga sakte. Bispen forstod at barnet nok skulle døypast, og spurde om det var nokon i kyrkja som kjende til saka. Bispen meinte mannen som hadde blitt tatt heim første sommardagen, ikkje kunne ha overlevd ute på øya utan hjelp, og vende seg til han for å høyre om han hadde noko på hjartet i saka. Mannen vedgjekk kort at han var faren, og at barnet kunne få namnet hans om det ville.

Alle undra seg. Bispen spurde korleis det heile kunne ha seg, og mannen fortalde om kva som hadde hendt på øya.

No høyrde dei det kom nokre hestar i sterkt trav, og dei stogga utanfor kyrkja. Inn døra kom den vakraste kvinna ein kunne tenke seg. Ho helste på mannen og dei veksla ord som ingen andre høyrde:

"Du klarte å stå ved til sist. Derfor får du meg, sidan eg endeleg kunne feste lit til deg."

Mannen blei hjarteglad, og slo til.

Dei slo seg til på ein fin gard i ei solside sørpå, og der på garden høyrde grannane det blei dansa jul kvart år. Sogene til mannen kom sidan til å bli sett på som glimrande forteljarhandverk.