Tysklæraren

Det budde ein gong eit gammalt par oppi Steinberget. Eit år var det så smått for dei at dei hadde ikkje noko å kjøpe for til jul. Men dei eigde både geit og ku, og tenkte at om dei selde kua, så kunne dei kjøpe det dei trong til jul.

Ein dag tok mannen kua med og skulle selje ho på torget. Då han kom nedover Skansen med ho, møtte han tre luringar som spurde han kva han skulle ha for geita si.

"Geita mi?" sa han, "de ser då vel at det er ku eg har?"

"Vi skal gi deg hundre skilling for geita", sa dei.

Men det høyrde han ikkje noko etter, og gjekk vidare mot torget. Då han kom litt lenger fram, møtte han dei same karane som spurde om han ville selje geita si.

"Geita mi?" sa han, "de ser då vel at det er ku eg har?"

"Vi vil gi deg hundre skilling for geita", sa dei.

Nei, hundre skilling var for lite, for det var då ku han hadde.

Då dei hadde skilst åt denne gongen, tok han til å tenke på om det var ku eller geit han hadde med, og om han hadde tatt feil. Men han sansa seg og gjekk vidare. Etter eit stykke møtte tre karar som spurde om han ville selje geita. Då tenkte han det måtte vere geita han leidde likevel, og så selde han kua for hundre skilling.

"Ja, karar", sa han, "når eg no fekk såpass for geita, så la oss ha ein skjenk", sa han. Det ville dei, sa dei, men kunne ikkje før seinare på kvelden. Så avtala dei kva for vertshus dei skulle møtast på, og skildest.

Manne gjekk til kroa før dei, bestilte tre rom og bad dei gjere klar ein mugge punsj [1] i kvart av dei romma. Han skulle komme att seinare og drikke det, sa han. Så betalte han for all punsjen og gjekk.

Då det lei til kvelden, gjekk han dit dei skulle møtast. Ja, dei hine kom, dei gjekk til eitt av romma han hadde bestilt, og alle tok til å drikke. Da dei hadde drukke ei tid, gjekk dei. I det dei gjekk til utdøra, tok mannen borti hatten sin og sa til jenta som serverte: "Hatten min har betalt!"

"Ja, det kan du seie", sa jenta.

Dei tre karane tenkte at det måtte vere noko til hatt.

Då dei kom ut, sa mannen: "Vi må ha litt meir, når eg no fekk slik god pris for geita ml."

Ja, det var dei ikkje ulystne på det. Så gjekk dei inn på det andre rommet mannen hadde fått sett av. Han fekk ei mugge punsj inn til dei, og dei drakk og drakk ut og skulle til å gå.

I utdøra letta kallen på hatten og sa: "Hatten min har betalt!"

"Ja, det kan du seie", sa serveringsjenta.

Då støytte dei borti kvarandre, karane, over at hatten skulle ha betalt, og dei tok til å pønske på både hatten og kallen.

Dei stod ei stund ute og skulle så til å skiljast. Då sa kallen: "Nei, vi må ha oss litt til, eg fekk då så god pris for geita mi."

Og dei gjekk inn på tredje rommet og fekk ei mugge punsj. Ja, dei drakk opp punsjen, og då dei gjekk etter litt, sa mannen til jenta som serverte for dei: "Hatten min har betalt."

"Ja", sa serveringsjenta.

Då spurde den eine av karane: "Kva vil du ha for hatten din, mann?"

"Nei, hatten vil eg ikkje selje, det er hatten eg skal livberge meg med", sa mannen.

"Krev kva du vil ha for hatten?" sa karen.

"Nei, hatten vil eg ikkje selje", svara den gamle mannen.

"Du skal få hundre dalar for hatten", sa karen oppøst.

"Nei, var det likt seg, eg sel ikkje hatten for hundre dalar", sa kallen.

"Du skal få to hundre dalar", sa den andre karen.

"Nei , nei", sa mannen, "eg sel ikkje hatten."

"Du skal få tre hundre dalar", sa den tredje.

Ja, han fekk vel heller selje dei hatten då, sa mannen når han fekk så godt betalt for han. Så fekk han tre hundre dalar for hatten, gjekk heim og sa til kona si: "Kjem det nokon og spør etter meg, skal du seie at eg sit i kjellaren og les tysk."

Det sa kona hans ho ville gjere. Så gjekk han dit ned med ei lita tysk bok og eit lys og venta.

Karane som kjøpte hatten, hadde lyst på litt meir skjenk og så hadde dei lyst til å gjere bruk av den nye hatten. Og så blei det så dei skulle ha seg ein skjenk på den handelen dei hadde gjort. Så tok ein hatten på og gjekk inn på eir rom og bad om eim mugge punsj til tjuefem skilling. Det fekk dei svint, drakk ut og skulle til å gå. På vegen ut sa karen som hadde hatten: "Hatten har betalt!"

"Kva for ein hatt?" spurde jenta hadde servert dei.

"Hatten her!" sa han og letta på han.

"Kva er det de seier?" sa jenta. "Det var ein mugge punsj til tjuefem skilling de fekk, og dét skal de betale for."

"Hatten har betalt!" sa dei alle i hop.

"Kom ikkje og hald folk for narr: Betal tjuefem skilling og det fort, elles skal de og hatten få med meg å gjere." Ho såg trugande ut. Og bak henne stod ein stor mann.

Ja, så betalte dei tjuefem skilling og gjekk. Han hadde bore seg gale åt med hatten, meinte dei.

Ein av dei sa: "Eg såg korleis han bar seg åt. Eg skal ta hatten." Ja, så fekk han hatten og gjekk inn på eit rom og ville ha ein mugge punsj til tjuefem skilling. Punsjen fekk dei, og drakk alt.

På veg ut tok den andre av karane på seg hatten og sa: "Hatten har betalt!"

"Kva?" sa jenta, "Punsjen kostar tjuefem skilling. Det skal de betale."

Dei meinte han hadde bore seg gale åt. Han laut betale tjuefem skilling før dei gjekk.

"Eg såg korleis mannen bar seg åt, eg", sa den tredje.

Så fekk han hatten og gjekk inn på eit rom og skulle ha ein mugge punsj til tjuefem skilling. Det fekk han. Dei drakk ut alt. Då dei skulle til å gå, tok karen av seg hatten og gjorde nokre vendingar med han og sa: "Hatten har betalt!"

Så ville dei gå, men jenta ropte etter dei og bad dei komme inn og betale, elles skulle dei få med henne å gjere.

"Hatten min har betalt!" sa den tredje av karane.

"Nei, det er ikkje betalt", sa ho. "Betal no!"

Han betalte tjuefem skilling for punsjen.

Då dei kom ut, tenkte dei at mannen kunne ha narra dei. Så la dei i veg og skulle leite opp kallen. Då dei fann fram til Steinberget og spurde etter mannen, sa kona at han sat i kjellaren og las tysk.

"Kan han tysk då?" sa dei. Dei hadde villa lære tysk dei også. Kan hende dei kunne få det, sa ho. Men mannen hennar laut sjå av tungene deira om dei var gode til tysk.

Den første gjekk ned i kjellaren og skulle vise fram tunga. Mannen der nede såg på ho og sa at han visst laut vri ho lite grann - for tysken. Så vrei han på tunga til karen blei liggande og vræle i ei krå der nede.

Dei andre to høyrde det. "Han er god", sa dei.

Slik gjekk det med dei to andre også. Dei blei liggande og vræle og skråle i lag med den første, for mannen hadde tatt godt grep for tysken.

Etter eit par timar var dei gode nok til å gå sin veg, og kom ikkje igjen. "Eg kjem ikkje til å krevje dei for undervisninga", sa mannen. Han og kona hadde no rikeleg med pengar, kjøpte inn til jul og hadde å leve av sidan også.

(Attgiving)

Ord

punsj: søt (krydda) drikk av (varmt) vatn, sukker og alkohol.

〰ఴ⬯ఴ〰

Tida kom

Det var ei kone som plent skulle over ei elv, men ho kunne ikkje komme over. Så kom det ein mann, og han lovde han skulle sette ho over om han fekk det ho hadde under beltet. Ja, det kunne han alltids få, sa kona, for ho trudde ikkje det var noko anna der enn eit nøkkelknippe med eit par gamle nøklar, og låsane som nøklane gjekk til heime, kunne enkelt skiftast ut med andre.

Men om ei tid forstod ho at ho var med barn, og då forstod ho også kva mann det var som hadde sett ho over elva. Ho gjekk då til presten og klaga over korleis det stod til. Presten lovde han skulle gjere kva han kunne når den tida kom.

Kona fekk eit gutebarn. Då han var så stor at han kunne snakke, var også tida kommen då den vonde skulle hente han. Den natta sette presten guten oppå altaret og gav han ei einebuske med mange bær på i handa. Kva som hende, og same kven som kom, skulle han berre seie: "Eg pirkar på bær med krossen på." [1]

Guten så gjorde. Den vonde kom og prøvde seg på allslags måtar; han synte seg i alle slags skikkelsar, stundom som faren og mora til guten, stundom som presten, og stundom som fæle dyr. Men det hjelpte ikkje, guten sat like roleg og sa berre: "Eg pirkar på bær med krossen på." Til slutt verka det som kyrkja kom i loge og brann opp, men guten sat like roleg då også.

Men då presten tidleg andre dagen kom og løfta han ned frå altaret, skreik guten som om dei tok livet av han, for han trudde det var den vonde som tok han.

(Attgiving)

Ord

einebær: ei bærkongle. Første og andre sommaren er det grønt, men når det modnar neste vinter, får det eit blått overtrekk av utskilt voks. Gudrun Ulltveit skriv at 1700 år før vår tidsrekning blei eine (Juniperus) kalla urindrivande på ein papyrusrull frå oldtidas Egypt. Og einebær blei rekna som eit middel mot ei mengde plager frå romartida av, gjennom store deler av Europa. Eine har også medisinske eigenskapar. (Ullveit 2001, 76)
Det modne einebæret har eit merke ved festet. I førkristen tid blei merket på det modne bæret tolka som hammaren til guden Tor. Kristendommen "omforstod" merket til ein kross. "Einebær med kross på" som vern mot vondt, er med i segner i Noreg. Jf. Tuftefolket på Sandflesa.

Grønskjegg

Det var ein gong ein mann som hadde ei dotter. Ho var både rik og vakker, så det var ikkje mangel på friarar på den garden. Dei kom i flokk og følge, så gilde at det glødde og glima av dei lang lei. Men likså fort dei kom, måtte dei gjere vendereis, for jenta hadde sett seg på det at ho ikkje ville gifte seg utan det var med ein som hadde grønt skjegg. Og så måtte den eine flokken etter den andre dra heim att, for grønt skjegg hadde ingen av dei.

Så var det ein dag det banka på døra - det hadde tatt til å minke med friarar då. Ja, jenta gjekk ut og skulle sjå kven det var. Så stod det ein framandkar utanfor, og han hadde langt, grønt skjegg. "Du hugsar vel det du lovde, at du berre ville gifte deg med ein som hadde grønt skjegg?" sa han. "Du får følge med då!"

"Du er hastig både til å fri og til å ta ja, du!" sa jenta; "men er det så laga, så får det så bli", og dermed sette ho seg opp i vogna til han.

Då dei hadde reist eit langt stykke, kom dei til ein stor gard. "Er det heimen din, dette?" spurde jenta.

"Nei", sa Grønskjegg. Så køyrde dei eit langt stykke til. Så låg det igjen ein stor gard ved vegen. "Er det heimen din, dette då?" spurde ho.

"Nei", svarte han. Så reiste dei igjen, langt og lenger enn langt, over høge berg og gjennom djupe dalar, til dei kom til ei kyrkje.

"Her skal eg innom som snarast", sa Grønskjegg;. "Du får sitte her i vogna og vente på meg så lenge."

Men då ho syntest at han blei vel lenge borte, lista ho seg inn i våpenhuset [1] i kyrkja og kika gjennom nøkkelhòlet. Då stod han og reiv og sleit og gnaga på ein hesteskrott.

"Var eg for lenge?" spurde han, då han kom igjen.

"Nei!" svarte ho.

Sidan køyrde dei like dit han budde. Der var så gildt med gull og sølv alle stadar at det lava [2] av det. Jenta gjekk omkring og såg på alle dei lyse tinga han hadde, og blei reint ør av glansen. Ho hadde aldri trudd det kunne vere så fint nokon stad, så hadde det ikkje vore for det ho hadde sett i kyrkja, ville det ikkje vore anna enn godt og vel.

Så ein dag sa Grønskjegg til ho: "I morgon kjem bror din hit; du får ta vel imot han og stelle som likast med han. Eg må til skogs og hogge tømmer."

Den andre dagen kom broren. "No, korleis liker du han du fekk?" spurde han.

"Jo, nokså godt", svarte ho; "han er både bra og snill mot meg og lar meg få styre som eg vil."

Då det lei mot kvelden, måtte broren gå, og straks etter kom Grønskjegg heim.

"No, du har hatt framandfolk i dag?" sa han. "Du stelte vel det beste du kunne?" "Ja det gjorde eg då", svarte ho.

"I morgon kjem søstera di", sa han; "du får ta vel imot ho også, eg må til skogs att og hogge, eg."

Dagen etter kom søstera. "No, korleis liker du han du fekk?" spurde ho. "Er han snill?"

Ja, ho kunne ikkje seie anna; han var ein både bra og snill mann, sa ho. Det same fortalde ho også til far sin då han kom for å sjå til ho tredje dagen.

Om kvelden, då Grønskjegg kom heim att, sa han: "Du får nok vitjing i morgon også. Mor di vil også komme. Du får stelle det likaste du veit for ho. Eg må til skogs att, for eg er ikkje ferdig med hogsten enno."

Då så mora kom ridande til ho, kunne ho nesten ikkje vente til ho hadde stige av hesten før ho spurde dottera om mannen var snill og om jenta likte seg der.

"Jo, snill er han, og eg kan ikkje seie anna enn at eg liker meg godt her også", sa ho. "Men eg er redd han likevel, for då vi reiste hit, køyrde vi forbi ei kyrkje, og der skulle han inn eit lite grann, mens eg skulle sitte utanfor og vente på han. Men då eg syntest han blei så lenge vekke, gløtta eg inn gjennom nøkkelhòlet, og då stod han og åt på ein hesteskrott."

"Det var eg, det", sa Gamle-Eirik [3] med gapande kjeft. For det var han som hadde kalla seg Grønskjegg og så skapt seg om til slektningane hennar for å få ut av ho om ho hadde sett han åt hest i ei kyrkje.

Då sprang jenta som ein vind opp i salen og rei så fort ho makta heimetter. Då ho vel kom heim og fekk fortalt om kva som hadde hendt, sa far hennar: "Ja, heller trygg hos far enn gift med styggen, same kor mykje han har."

Så sende dei bod på presten og sa kva dei trong hjelp mot. Dei var redde fanden kom og få kloa i ho ein gong til. Presten fekk tak i ein klar juvel i ei innfatning av sølv, sette i ei sølvlenke [4], signa smykket og hengde det om halsen hennar mens han mumla, "Det må vere rett stein." Høgt sa han: "Så lenge du ber dette, er du hjelpt. Og finn du nokon du liker, så gift dykk om det går."

Så gjekk han, og hinmannen kom aldri att etter ho eller nokon annan der i garden.

(Attgiving)

Ord

våpenhus: utbygg eller framrom ved hovudinngangen i kyrkja. Folk sette frå seg våpna der i eldre tid.
lave: henge i stor mengde eller i klasar; falle i store flak, drysje.
Gamle-Eirik: Eit av dei mange kallenamna på djevelen. Styggen og hinmannen er to andre.
juvel: slipt edelstein. Edelsteinar har blitt bore som amulettar for mellom anna å halde vonde makter vekke. Edelsteiner blei festa inn i krossar og altarbeger. Bispar og pavar brukte også ringar med edelsteiner. Og krigarar festa edelsteinar til våpen dei brukte, som vern. Edelsteinar og mange slags halvedelsteinar er også blitt symbol på rikdom, status og makt.
Når vi skal velje stein til ei jente, finn vi då "rett stein"? Kan vi stole på det som står om kva ulike steiner er gode for, ut frå forskjellig på nettet? Går ein etter tru, blir spørsmålet kva for tru.
Slutten er gjort meir likande enn i originalen.

Hans Trondheimar

Hans Trondheimar var ein gong i New York. Der såg han ei millionærdottar og ei trollkjerring som låg på likstrå. Alt folk som fór framom, gjorde ære på millionærdottera, men spytta på trollkjerringa. Men Hans spytta ikkje på trollkjerringa.

Då Hans skulle fare heim frå Amerika, kom det eit sjøuhyre og ville øydelegge skipet han fór med. Det sette kloa i rekka og ville til å hale skipet under. Skipperen og dei andre stod heilt opprådde, men då kom Hans på dekk og sa til uhyret at det måtte fare sine veg. Det gjorde det med det same, for sjøuhyret var mannen til trollkjerringa, og sette pris på at han ikkje hadde spytta på ho der ho låg i New York, kor han no visste det ifrå.

Hans var heime i Noreg ei tid, og så fó han til Amerika att. Då hadde han med seg kjærasten sin. Skipperen på skipet dei reiste med blei glad i jenta, og derfor ville han prøve å drepe Hans for å få ho. På ein eller annan måte fekk skipperen lurt Hans i ein småbåt, og så fór han ifrå Hans.

Hans hadde ikkje trutt at den andre hadde hatt vonde planer og ville drepe han. Som han sat i småbåten og vogga ute på vide havet og ikkje kunne tenke på noko berging, så kom sjøuhyret att. No var det i følge med kona si, og no fekk Hans høyre korleis det hadde seg: Folk trudde ho var daud der ho låg på likstrå, men ho var berre skinndaud. Etter likstrået hadde ho blitt kasta i elva og blitt frakta med straumen ut i sjøen. Der ute kom mannen hennar til og berga henne. Litt etter kvart kvikna ho, og no var ho så frisk som ein fisk, fortalde ho.

Sjøuhyret sa no til Hans at sidan han ikkje hadde vore frekk mot kona hans då ho låg på likstrå, ville ho hjelpe han til takk. Hans skulle berre kasta eit tau til ho. Hans så gjorde, og ho skapte seg om til eit sjøuhyre og trekte båten til lands ved New York.

Skipperen hadde fortalt kjærasten til Hans at Hans hadde falle i sjøen og drukna. Jenta kom i stor sorg. Men overfarten tok lang tid på grunn av motvind, og kapteinen var alltid snill og hjelpsam med ho og oppvarta ho støtt. Så før dei kom i land hadde ho lova å gifte seg med han, sidan Hans no var omkommen.

Hans hadde alt vore fleire dagar i New York då skipet kom, og møtte opp på brygga då det la til. Men då han fekk vite korleis det stod mellom kapteinen og jenta, gjekk han mistrøystig sin veg. Som han gjekk der og dreiv utan mål og méd [1] , møtte han ei kone. Ho sa at sidan han ikkje hadde vanæra ho då ho låg på likstrå, ville ho hjelpe han å få jenta si att. Han skulle berre lese nokre vers ho ho gav han, og ta dei opp att ofte. Hans skreiv ned versa i ei lita bok han gjekk med og tok til seie fram versa derifrå, enda han hadde lite tru på det hjelpte. Imens pressa skipperen på for å gifte seg med jenta, og dagen etter dei kom i land, drog dei til ein prest for å bli vigde.

Hans fekk høyre det og gjekk for å sjå korleis gamlekjærasten hans tok seg ut som brur. Han hadde vesleboka si med seg, og korleis det no bar til, så blei presten så ør at det ikkje blei noko av at han vigde dei to. I sju dagar gjekk det like eins; sju prestar blei for øre til å ektevie nokon mens Hans sat i kyrkja med boka på seg.

Åttande dagen møtte Hans ein mann som han bytte klede med. Så gjekk Hans til bryllaupsgarden. Der kjente gamlekjærasten han att med det same. Ho forstod straks at skipperen hadde narra ho, og så ville ho ikkje vite meir av han.

Niande dagen stod bryllapet mellom Hans og jenta hans. Og skipperen fekk som fortent. Han blei sperra inn ein stad han måtte gå for seg sjølv og grunde.

Ord

utan mål og méd: "tilfeldig og planlaust". Méd er landskapspunkt, landemerke til navigering.

Ein halvkilo moskuskjøt

Det var ein gong i tida eit par fattigfolk som hadde ein son, og enda det var så smått for dei som det kunne bli, så fekk dei det likevel slik til at sonen deira lærte bli dugande både til å rekne og skrive. Då sonen blei vaksen, så tykte både han og foreldra at han fekk ut i verda for sjølv å tene det han trong til det daglege brød.

Han tok vegen til storbyen Bergen, og der kom han i teneste hos ein av dei aller største handelsmennene. Han fekk først plass som visargut, men då han både var gløgg, villig og påliteleg i arbeidet, så steig han snart i gradane, og kom på kontoret.

Handelsmannen hadde ein son som skulle vere sjef på kontoret. Ein dag kom handelsmannen inn på kontoret og ville ha sonen til å skrive eit dokument. Men faren var ikkje heilt nøgd med det sonen hadde skrive. Han viste det til guten og spurde kva han tykte om det. "Ja", sa guten, "det kan vel greie seg, men lytelaust er det ikkje", og så nemnde han kva han ville hatt annleis. Det guten nemnde, var det som handelsmannen heller ikkje likte. Han bad så guten skrive dokumentet slik som han meinte det skulle skrivast. Guten så gjorde, og då han var ferdig med arbeidet, var handelsmannen så godt nøgd med det at han sette guten til sjef på kontoret i staden for sonen.

Handelsmannen hadde ei dotter, Anna. Og sidan ho var mykje på kontoret, så varte det ikkje lenge, før ho blei hugteken i guten. Guten sjølv la frå først ikkje så mykje merke til jenta, men som tida lei, så tok han til å bli hugteken, han også. Men han hadde ikkje høg nok rang eller nok pengar til å fri til dottera til ein storhandlar, og gjekk inn for å finne ein utveg. Han hadde ikkje noko vidare hug til sjølivet, men det var einaste måten han visste å ta seg fram på. Så fekk han seg plass på skuta "Anna", som storhandlaren eigde.

Skipet var lasta med korn og skulle til Irland. Ein søndag mens skipet låg attmed kaia og heile mannskapet hadde landlov før dei skulle av garde, kom dottera til storhandlaren saman med ei selskapsdame ut til skipet for å sjå. Med det same kom guten og skulle om bord. Dei prata ei tid, og så sa handlardottera at ho tykte han såg så sorgsam ut, om han ikkje var glad nå han skulle ut og segle. Å, han var nå ikkje eigentleg sorgsam heller han, svarte guten. Dottera til handelsmannen skjønte godt at det var ho han tenkte på. Ho sa ho håpte det ville gå godt for han.

Dagen etter seglde dei. Den første tida var det ikkje så liketil for guten, uvant som han var med arbeidet om bord. Men han lærte snart, og då styrmannen døydde ute på havet, fekk han plassen etter han, sidan han var flink med kart og kompass og tal.

Då dei hadde gjort første ferda og var komne heim att, blei kapteinen sjuk. "Kven skal eg nå ta til kaptein?" sa handelsmannen. Skipperen meinte det var best å sette guten til det. Slik gjekk det til at neste gong skipet segla ut, var guten kaptein om bord. Men då dei denne gongen kom ut på havet, så fekk dei eit fælande uvêr og dreiv av så dei til sist ikkje visste kor dei var.

Då stormen spakna av, kom dei inn i ei mørk skodde så dei ikkje såg skipslengda framfor seg. Mens dei låg der og bakka i svartskodda, så gjekk guten ned i kapteinskahytta og la seg som snarast. Han hadde hatt ein fæl tørn mens stormen stod på. Som han låg der og dorma og halvsov, så kom det ein framandkar i ein småbåt, kom om bord og ned i kahytta til han. Framandkaren sa at han ville kjøpe kornlasten av han. Ja, lasten var nok eigentleg bestemt for andre stadar, den, svarte kapteinen, men guten hadde høve til å selje lasten likevel.

Då dei hadde komme opp på dekkog var i ferd med å gå ned i småbåten, sa framandkaren at dei måtte ro beint fram og ikkje sjå seg framover før båten støytte mot stranda. Det kunne vel la seg gjere, meinte guten. Han fekk to mann med og tok til å ro i den retninga landet skulle vere. Men dei rodde og rodde, og aldri kom dei til lands. Dei to følgesveinane hans blei utolmodige og ville til å sjå fram, men guten bad dei la det vere og berre ro fram.

Men då dei så hadde rodd lenger enn langt, kunne dei to ikkje dy seg, og såg frametter. Dei var midt utpå opne havet, og det var ikkje skimt å sjå verken av land eller skip. Novisste dei ikkje korleis dei skulle bere seg åt, men så var dei så hepne at dei møtte eit skip, og skipet tok dei med heim.

Kona til storhandlaren hadde aldri likt guten, og no som han hadde mist både skip og last, ville ho ikkje at han skulle bli førar for nokon av skipa deira meir. Men dottera bad så lenge for han at handlaren til sist let han få eit anna skip å føre. Men det gjekk like eins denne gongen som den førre. Dei lasta skipet med korn for Irland og seglde av stad. Men utpå havet dreiv dei av for ein storm att og kom inn i mørkeskodda. Framandkaren kom enda ein gong i robåt og ville kjøpe lasten. Det fekk han. Kapteinen, to menn og den framande gjekk i robåten og til å ro. Men dei to mennene skotta til sist frametter, og dermed gjekk som sist.

Slik gjekk det fire gongar, men då dei seglde ut med femte skipet og dei atter var drivne av og komne inn i mørkeskodda og framandkaren kom, så sa kapteinen at denne gongen ville han gå aleine ned i lettbåten og ro i land, for det var både synd og skam om det skulle gå like eins som dei førre gongene. Og då han sette seg i båten og tok til å ro, så var han bestemt på å halde fram og ro til han nådde land eller styrte, for no ville han ha ei løysing på gåta. Men denne gongen slapp han å ro så langt; han hadde ikkje tatt mange åretaka før han støytte mot stranda. Og då han skulle sjå seg omkring, var han kommen til ein stor stad, og nede på hamna låg dei skipa han før hadde segld med.

Det varte ikkje lenge før det skipet han no fór med var buksert inn heller, og så låg dei jamsides inne på hamna, alle seks skipa. Det bar så straks opp i byen og inn på kontoret til framandkaren, og der fekk han rikeleg betaling for alle kornlastane. Og då han var ferdig til å segle, så hadde han fått "Anna", som var det første skipet han hadde segld med, lasta med ei mengde gull og sølvsaker til seg sjølv som takk.

Då alle skipa til handelskaren kom seglande inn på hamna i Bergen, blei eigaren glad, og enda gladare blei han då fekk pengane dei hadde segld inn. Han sa at ei slik ferd hadde ingen av kapteinane hans gjort før.

Men alt sølvet og gullet om bord i skipet "Anna" var guten sitt. Han sa ikkje noko om det til hine, men sidan han no var blitt rik, og tykte at han no kunne prøve å få dottera til handelskaren. Dottera hadde venta lenge. Det hadde ikkje vanta på friarar i mellomtida, men ho svarte støtt at ho ikkje ville ha nokon annan enn guten. Ho fall straks omkring halsen på han då han fridde til ho, og så ville dei til foreldra hennar for å få løyve frå dei til å gifte seg.

Det var gilde hos storhandlaren då dei kom dit. For handlaren hadde blitt så glad for å få att alle skipa sine og ein så stor forteneste at han heldt gilde for alle som hadde vore med. Mot slutten av gildet sa handlaren at sidan han no hadde blitt så lønna for skipa og reisene, skulle dei ombord få ønske seg ein ting og få det. Dei kom då fram med ønska sine, den eine etter den andre, og til sist skulle guten komme med sitt. Ja, sa han, når no husbonden hadde vore så gild å love føreåt at dei skulle få det dei ønskte, så håpte han at han fekk det han bad om han også. Han ville ha dottera til kone eller ingenting ha.

Storhandlaren ville seie ja, men kona hans rista på hovudet. Handlaren var ikkje huga på å gjere kona si imot, men då ord er ord og mann er mann, så var det ikkje anna å gjere for han enn å gi ordet sitt. Kapteinen skulle få dottera hans, sa han, men han sette eit vilkår: at kapteinen vog ho opp med gull og sølv og let han sjølv få det.

Vilkåra var stride, svarte guten, men ein fekk sjå på dei. Og så gjekk han om bord på skuta og kom på land med alle gull- og sølvsakene sine. Det var så mykje at alle stod i undring, men då dei fekk dei på vekta, så var det likevel eit halvt kilo for lite.

Storhandlaren sa at han slo ikkje av det minste. Om det så var berre eit halvt kilo for lite, så fekk han ikkje dottera hans. Guten bad då om ei lita omrømingstid og gjekk til ein kar som dreiv utlånsforretning. Ja, utlånaren var villig til å låne han gullet, men berre på det vilkåret at var det ikkje betalt tilbake innan eit år, så skulle han ha rett til å skjere seg eit halvt kilo ferskt og fint moskuskjøt ifrå ein bog som guten skulle legge fram for han. "Tja", tenkte guten, "det skulle vel la seg gjere."

Men guten visste ikkje kor han kunne skaffe slikt kjøt då han gjekk med på vilkåret.

Så heldt han bryllaup med dottera til storhandlaren. Men han fekk ikkje fri til å betale utlånaren. Guten måtte skunde seg å segle ut att og skaffe moskusbog. Han segla først til Spania, og håpte han fann slikt kjøt der. Men i Spania hadde det nett brote ut krig, og då dei kom, blei dei tatt til fangar, både kapteinen og mannskapet.

Så snart kona hans i Bergen fekk høyre om det, kledde ho seg ut som mann og reiste til Spania for å prøve å fri mannen sin ut av fangenskapet. Då ho kom dit ned, kledde ho seg ut som gut og fekk ho teneste hos kalifen i Cordoba. Kalifen la snart merke til den kvikke guten og likte han godt for den store klokskapen hans, og snart steig ho så ho blei rådgivaren hans.

Utlånaren kom også innom Spania på ei av ferdene sine. Han fekk vite av ein eller annan at guten som var rådgivar for kalifen, var kona til sjømannen som skulda han for ein halvkilo moskuskjøt. Då gjekk han og kravde betaling for lånet. Året var gått og det var ikkje utsetting å få. Guten hadde sete som krigsfange mesteparten av tida og ingenting tent, så han hadde ikkje noko moskuskjøt å betale med. Då såg det verkeleg mørkt ut for han, sa utlånaren og gjekk til kalifen med kravet.

Kalifen meinte det rimeleg at om nokon hadde vore toskete nok til å låne gull på slike vilkår, så fekk han også ordne opp i lånet etter dei vilkåra også. Men han ville spørje rådgivaren sin før han dømde. Ja, ho tykte det var rimeleg at utlånaren fekk det han skulle ha, og ville sjølv vere med og sjå til at oppgjeret blei rett, sa ho.

Fangen blei så leidd fram, og den vennlege rådgivaren til kaliffen hadde tatt med ein prima bog med moskuskjøt attpåtil, for skutene til kalifen for langt i veg, og ei av dei hadde med seg slikt kjøt ifrå Grønland, der dei hadde vore og handla til seg moskustalg til talglys som skulle sette kalifen i stemning heime. Men rådgivaren til kaliffen sa at utlånaren berre fekk skjere eitt stykke av kjøtet. "Skjer du aldri så lite for mykje eller aldri så lite for lite, så mister du hovudet. Eit halvt kilo moskusbog har du rett til, verken meir eller mindre."

Rådgivaren tok eit blankslipt sverd for å stå ferdig til å hogge til om utlånaren skar ut for lite eller for mykje seg. Men då utlånaren tenkte over risikoen, torde han ikkje skjere seg noko kjøt, for å ta så nøyaktig trudde han seg ikkje til. "Eg ettergir heller skulda", sa han.

Den forkledde jenta gjekk no fram til fangen og fortalde ho var kona hans. Dei gjekk i lag til kalifen og bad om løyve til å fare.

Guten skulle få lov til å reise; det var ikkje sultanen imot, men rådgivaren sin ville han ikkje bli av med. Dermed rømde dei i lag på ei skute, dei to, og så godt bar dei seg åt at sultanen ikkje skjøna noko før dei var langt vekke.

Dei kom opp i ein storm før dei nådde hamn langt sør i Italia, og kom ifrå kvarandre då. Først eller lang tid møttest dei att i Roma.

Kjøpmannsdottera var den første som kom dit. Ho visste då ingen ting om mannen sin. For å finne han, bygde ho seg eit lite kapell i byen, og til det kapellet fekk alle komme, for "Alle vegar går til Rom," sa ho, og "ventar eg lenge nok her, kjem han vel innom."

Til sist kom mannen hennar dit også. Han var forkommen, men kona hans var så rik at ho hadde nok til begge. Saman reiste dei to heim til Bergen, der det var slikt vått vêr som dei treivst med, om dei ikkje flytta heim att av andre grunnar.

(Attgiving)

Norske eventyr. Andre band ❀ 6